Zeki İnsanlar Depresyon Gibi Mental Hastalıklara Daha mı Meyilli?
Zekanız yüksekse ve bir yandan da daima telaşlı ya da huzursuz hissediyorsanız, yalnız değilsiniz. Bu mevzuda birçok insan benzeri bir ruh hali içinde olduğunu söylüyor. Beşerler bu ilişkiyi sezgisel olarak kuruyor olsa da bilim dünyası şimdi bu soruya net bir yanıt verebilmiş değil. Zira hem zekayı hem de depresyonu ölçmek, sanıldığı kadar kolay değil. Yeniden de birtakım teoriler, bu alakanın neden var olabileceğini açıklamaya çalışıyor. Gelin bakalım…
Kaynak 1, Kaynak 2
Zeka düzeyimiz hakikaten depresyonu ya da tasayı etkileyebilir mi?
Bu bahisteki araştırmaların sonuçları hayli karmaşık ve hatta birbiriyle çelişiyor. 2009 yılında yapılan bir çalışmada, çocuklukta ölçülen düşük IQ düzeyleriyle yetişkinlikte görülen majör depresyon ortasında bir ilişki tespit edilmişti. Fakat çalışma, sırf 32 yaşına kadar takip edilen bir küme üzerinde yapılmıştı, bu yüzden ileri yaşlardaki tesirler hala belirsizliğini koruyor.
İlginçtir ki tıpkı çalışmada yüksek IQ’ya sahip bireylerin ise travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB), toplumsal fobi ve anksiyeteye karşı daha dirençli olabileceği belirtilmişti. Öte yandan, 2018 yılında yayımlanan öteki bir çalışma bu fikri bilakis çevirdi ve yüksek IQ’nun merkezi hudut sisteminde çok uyarılmaya yol açarak gerilim, iltihaplanma ve depresyon riskini artırabileceğini öne sürdü.
Sonra bir küme bilim insanı geldi ve “Hayır, o iş o denli değil” dedi.
2022 yılında Avrupa Psikiyatri mecmuasında yayımlanan kapsamlı bir çalışma, evvelki araştırmalardaki örneklem meselelerini ele alarak durumu yine kıymetlendirdi. Binlerce kişinin verisine dayanan çalışmada, yüksek IQ’ya sahip bireylerin aslında daha az anksiyete, TSSB, nevrotiklik ve travma yaşadıkları ortaya kondu.
Sonuçlar, zekanın direkt ruh sıhhati problemlerine yol açtığı istikametindeki genellemeleri sorgulamaya açtı. Zira zeka yalnızca IQ testiyle ölçülen bilişsel bir kavram değil; kültürel geçmiş, duygusal zeka, hayat tecrübesi üzere birçok faktörle iç içe geçmiş bir yapı. Hasılı, yüksek IQ tek başına bir risk ya da müdafaa faktörü olarak değerlendirilemiyor.
Yani hem yüksek IQ’lu hem de düşük IQ’lu bireyler depresyon yaşayabiliyor… O vakit asıl problem ne?
Araştırmalar, zeka seviyesinden bağımsız olarak depresyonun pek çok öbür etkenle alakalı olduğunu gösteriyor. Genetik yatkınlık, kronik hastalıklar, travmatik yaşantılar, hatta toplumsal ayrımcılık üzere birçok faktör ruh sıhhatini direkt etkileyebiliyor.
Örneğin, LGBTQ+ bireyler üzere ayrımcılığa maruz kalan kümelerde anksiyete ve depresyon oranlarının daha yüksek olduğu saptanmış. Anksiyete bozuklukları da misal formda karmaşık: toplumsal fobi, panik atak, agorafobi, genel korku bozukluğu üzere farklı biçimlerde karşımıza çıkabiliyor. Bozuklukların her biri bireyin toplumsal ömrünü, iş hayatını ve duygusal istikrarını önemli biçimde etkileyebiliyor.
Peki ya bu korkuyla yaşamak zorunda mıyız? Elbette hayır.
Anksiyete bozuklukları tedavi edilebilir durumlar ve birden fazla vakit terapiyle kıymetli ölçüde güzelleşme sağlanabiliyor. Bilişsel davranışçı terapi (BDT) üzere usuller, kişinin tasa üreten niyetlerini tekrar yapılandırmasına yardımcı olabiliyor. Kimi olaylarda ilaç takviyesi de tedaviye eklenebiliyor.
Günlük hayatın içinde de uygulanabilecek metotlar var. Derin nefes antrenmanları, meditasyon, nizamlı antrenman ve kafein tüketimini azaltmak üzere küçük adımlar bile fark yaratabiliyor. İster zeki olun ister olmayın, profesyonel yardım almaktan kaçınmayın.
