Yeni Bir Araştırmaya Göre Kadınların Beyni Erkeklere Oranla Yaşlanmaya Daha Dirençli
İnsan beyninin yaşlanma süreci hala birçok bilinmezle dolu. Lakin yapılan son araştırmalar, bayanların beyninin bu sürece erkeklerden daha sağlam olduğunu gösteriyor. Bilim insanları, bayanlarda yaşlılık devrinde ‘uyuyan’ bir X kromozomunun yine faal hale geldiğini keşfetti. Bu genetik uyanışın, hafıza, öğrenme ve bilişsel fonksiyonların korunmasına yardımcı olduğu düşünülüyor. Pekala, bayan beynini yaşlanmaya karşı koruyan bu saklı sistem nasıl işliyor?
İnsan genomunun yaklaşık %5’ini barındıran X kromozomu, beyin yaşlanmasıyla ilgili şimdiye kadar gereğince araştırılmamış bir bölgeydi.
Kadınlarda iki X kromozomu bulunur lakin her hücrede bu kromozomlardan biri rastgele inaktive edilir. Yani bayan beyninde hangi X kromozomunun etkin olduğu konusunda bir çeşit biyolojik piyango oynandığı manasına gelir.
Ancak araştırmalar, yaşlanma süreci ilerledikçe bu sessiz X kromozomunun büsbütün inaktif kalmadığını gösteriyor. Yaş ilerledikçe birtakım genler bu genetik ‘sessizlikten’ kaçarak etkin hale gelebiliyor. İşte süreç, bayanların beyin yaşlanmasının neden daha yavaş ilerlediğini açıklayabilir.
Hipotezi test etmek isteyen araştırmacılar, dişi farelerin hipokampüs bölgesindeki beyin hücrelerini inceledi.
Hipokampus; hafıza, öğrenme ve duygusal sürece açısından kritik bir bölgedir. Araştırmacılar, genetik olarak farklı X kromozomları taşıyan dişi fareler üzerinde çalışarak hangi kromozomun etkin kaldığını belirlemeye çalıştı.
Yapılan tahlillerde, inaktif olduğu düşünülen X kromozomunun makul genlerinin aslında %3 ila %7 oranında faal hale geldiği ortaya çıktı. Üstelik bu aktivasyon en çok yaşlı beyinlerde gözlemlendi. Yani yaş ilerledikçe, X kromozomundaki kimi genler bilinmeyen bir halde tekrar devreye giriyordu.
Araştırmacılar, farelerde buldukları genetik aktivasyonun insanlarda da olup olmadığını görmek için daha evvel yayınlanmış dataları tahlil etti.
Sonuçlar epeyce dikkat cazipti:
-
Kadın beyninde, yaşlandıkça faal hale gelen X kromozomu genleri, bilişsel işlevlerle direkt bağlıydı.
-
Bu genlerden kimileri mutasyona uğradığında, zihinsel gelişim bozukluklarına yol açabiliyordu.
-
Özellikle PLP1 ismi verilen bir genin yaşla birlikte daha fazla tabir edildiği ve bunun öğrenme ile hafızayı güçlendirdiği keşfedildi.
PLP1 geni, nöronları saran miyelin kılıflarının oluşumunda kritik bir rol oynar. Miyelin, hudut hücrelerinin iletileri daha süratli ve tesirli iletmesini sağlayarak bilişsel işlevleri korur.
Araştırmalar, yaşlı bayanların beyninde PLP1 geninin daha fazla tabir edildiğini gösterdi.
Üstelik fare deneylerinde bu genin yapay olarak artırılması, yaşlanan erkek ve dişi farelerin öğrenme ve hafıza performansını düzgünleştirdi. Keşif, gelecekte beyin yaşlanmasını yavaşlatmaya yönelik yeni tedavi prosedürlerinin geliştirilmesine kapı aralayabilir.
Özellikle yaşlılıkta bilişsel fonksiyon kaybını önleyebilecek potansiyel bir maksat olarak X kromozomundaki genlerin aktivasyonu dikkat çekiyor. Bilim insanları, bayan beyninin bu genetik avantajını daha ayrıntılı inceleyerek, yaşlılık kaynaklı bilişsel gerilemeyi durdurabilecek terapiler geliştirebileceğimizi düşünüyor.
Kadınların beyninin yaşlanmaya karşı daha dirençli olduğu uzun vakittir biliniyordu…
Ancak direncin gerisinde yatan biyolojik sistem birinci defa bu kadar net bir halde ortaya kondu. Yaş ilerledikçe uyuyan X kromozomu genlerinin yine aktive olması, bayanların bilişsel işlevlerini daha uzun müddet müdafaalarına yardımcı oluyor.
Beynin kendi içinde sakladığı bu ‘gizli uyanış’ sistemi, gelecekte yaşlanma aykırısı tedavilere ilham verebilir mi? İlerleyen vakitlerde göreceğiz…
