Düşünün ki bir cümle, bir paragraf, tahminen de küçücük bir kitap… Koca bir imparatorluğu titretiyor, tahtları sarsıyor, dogmaları yerle bir ediyor! İşte bu yüzden sözler, tarih boyunca korkulan en büyük “suç ortakları” oldu. Güya kâğıt ve mürekkep bir ortaya geldiğinde Pandora’nın kutusu açılıyor, içinden fikirler, ihtilaller, değişimler fırlıyor! Ve evet, beşerler bundan daima korktu. Zira sözlerle baş edemezsin; onları yakarsın, toplarsın, yasaklarsın lakin asla susturamazsın.
Yasaklanan her kitap bir skandalın ortasına düşmüş sanatçı üzere bir yandan susturulmaya çalışılır, öbür yandan bir ikon haline gelir. Zira bilirsiniz, bir şeyi yasaklamak onun afişini basmaktan daha tesirli bir tanıtımdır. “Sakın dokunmayın!” dedikçe beşerler daha da dokunmak ister, “Okumayın!” dedikçe o kitap bir efsane olur. Yasaklı kitaplar, edebiyatın asi rock yıldızlarıdır ne kadar kısılırsa sesleri, o kadar çok yankılanır.
Şimdi bu “suçlu” kitapların belgesini açıyoruz. Onlar, yalnızca sözlerle yazılmadı toplumsal sistemin hudut uçlarına dokunarak yazıldılar. Susturulmaya çalışıldıkça daha da büyüdüler, birer sembol oldular. İşte o hatalılar ve onları “suçlu” ilan eden dünyanın ironik öyküsü:
Nazım Hikmet – Bütün Şiirleri / İdeolojik Yasak
Neden yasaklandı?
Nazım Hikmet’in yapıtları, bilhassa 1950’ler ve 60’lar boyunca komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle yasaklandı. Şiirleri, periyodun siyasi atmosferinde tehlikeli görülüyordu. Otorite, onun sözlerinin personel sınıfını ve ezilenleri harekete geçirebileceğinden korkuyordu.
Ne anlatıyor?
Nazım Hikmet’in şiirleri, aşk, özgürlük, personel sınıfı, savaş ve barış üzere üniversal temaları işler. Onun kalemi, halkın sesini ve gayret ruhunu yansıtır. Şairin bilhassa “Kuvayi Ulusala Destanı” ve “Memleketimden İnsan Manzaraları” üzere yapıtları, halkın gerçeklerini tüm çıplaklığıyla ortaya koyar.
George Orwell – 1984 / Büyük Birader’in Kâbusu
Neden yasaklandı?
Kimisi bu kitabın komünizm aksisi olduğunu tez etti, kimisi tam aksine komünizmi savunduğunu düşündü. Lakin Orwell’in kederi ideolojiler değil, otoriter rejimlerin insan zihni üzerindeki denetim sistemleriydi. Kitap, birçok ülkede totaliter rejimlere gönderme yaptığı için tehlikeli görüldü ve yasaklandı.
Ne anlatıyor?
Düşüncelerin bile kabahat sayıldığı, bireyin nezaret altında olduğu bir dünya… “Büyük Birader seni izliyor” sloganıyla akıllara kazınan bu roman, zihinsel özgürlüğün yok edilişini anlatıyor. Orwell, baskı altında yaşamanın birey üzerindeki tesirlerini gözler önüne sererken, totaliter idarelerin yarattığı distopyaları ustalıkla eleştiriyor.
Aldous Huxley – Bahadır Yeni Dünya / Hazlarla Uyuşmuş İnsanlık
Neden yasaklandı?
Kitap, uyuşturucu kullanımını, cinselliği ve kişiselliğin yok edilişini açıkça tasvir ettiği için birtakım toplumlarda “ahlaksızlık” gerekçesiyle yasaklandı. Lakin Huxley’nin temel maksadı, bireyin özgür iradesini kaybedişine dikkat çekmekti.
Ne anlatıyor?
Huxley, genetik mühendislikle yaratılan bireyler, kimyasal memnunluk ve konfor bağımlılığı üzerinden çağdaş toplumların geleceğini sorguluyor. Teknolojinin ve hazzın beşere sunduğu rahatlığın, kişiselliği ve özgürlüğü nasıl yok edebileceğini gösteriyor. Bu roman, bireyin iradesiyle sistemin dayattığı memnunluk ortasındaki çatışmayı anlatıyor.
Salman Rushdie – Şeytan Ayetleri / Tabulara Meydan Okuma
Neden yasaklandı?
Rushdie’nin bu kitabı, İslam’a hakaret ettiği teziyle birçok ülkede yasaklandı. Hatta muharrir hakkında mevt fetvası bile verildi. Lakin kitap, bir inanç tenkidinden çok, kimlik ve kutsal kavramlarının toplumsal denetim düzenekleri üzerindeki tesirlerini sorguluyordu.
Ne anlatıyor?
Rushdie, inanç, kimlik ve toplum ortasındaki ilgiyi cesurca ele alıyor. Kutsal olanın sorgulanamazlığına dokunarak, inanç sistemlerinin bireyler üzerindeki tesirini eleştiriyor. Kitap, tabulara karşı meydan okuyan bir manifesto üzere.
Ray Bradbury – Fahrenheit 451 / Kitapların Yakıldığı Gelecek
Neden yasaklandı?
Kitap, bilgiye erişim özgürlüğü ve otoriter rejimler konusundaki tenkitleri nedeniyle yasaklandı. İronik olan şu ki, kitapların yakılmasını anlatan bu roman, kimi yerlerde tıpkı mukadderatı paylaştı.
Ne anlatıyor?
Bradbury, kitapların yasaklandığı ve bilginin yok edildiği bir geleceği tasvir ediyor. Beşerler, cehaletle denetim ediliyor ve bilgi güç olmaktan çıkıyor. Fakat kitap, insan ruhunun ateşle bile susturulamayacağını gösteriyor.
Harper Lee – Bülbülü Öldürmek / Adaletin Yankısı
Neden yasaklandı?
Irkçılığı eleştiren bu eser, bilhassa ABD’nin güney eyaletlerinde rahatsızlık yarattı. Kitap, içerdiği lisan ve toplumsal tenkitler nedeniyle “rahatsız edici” bulunarak yasaklandı.
Ne anlatıyor?
Harper Lee, küçük bir kasabanın yargı sistemi üzerinden ırkçılığı ve toplumsal eşitsizliği ele alıyor. Kitap, adaletin ne kadar kırılgan olduğunu ve ön yargıların nasıl yıkılabileceğini gözler önüne seriyor.
Margaret Atwood – Damızlık Kızın Hikayesi / Bayanların Sessizliği
Neden yasaklandı?
Kadınların özgürlüğüne dair sert tenkitler ve toplumsal nizamın cinsiyetçi yapısını sorgulayan temaları nedeniyle, kimi yerlerde ahlaksızlıkla suçlanarak yasaklandı.
Ne anlatıyor?
Atwood, bayanların vücutları ve özgürlükleri üzerindeki denetim sistemlerini sert bir halde eleştiriyor. Kitap, totaliter bir rejim üzerinden kişisel özgürlüğün nasıl yok edildiğini anlatıyor. Bilhassa bayan haklarına dair çarpıcı bir manifesto niteliğinde.
Toni Morrison – Sevilen / Tarihle Yüzleşmek
Neden yasaklandı?
Morrison’un romanı, kölelik devrine dair çarpıcı gerçekleri tüm çıplaklığıyla ele aldığı için “rahatsız edici” bulundu. Bu yüzden kimi okullarda müfredattan çıkarıldı ve yasaklandı.
Ne anlatıyor?
Morrison, köleliğin bireyler üzerindeki ruhsal ve fizikî tesirlerini anlatıyor. Kitap, sırf bir tarihi tenkit değil; birebir vakitte geçmişle yüzleşmenin bir yolu. İnsanlığın en karanlık periyotlarından birine ışık tutuyor.
Mark Twain – Huckleberry Finn’in Maceraları / Özgürlük ve Önyargılar
Neden yasaklandı?
Twain’in romanı, devrinin lisanını ve ırkçılığı açıkça ortaya koyduğu için birtakım çevrelerce “sakıncalı” bulundu. Kitap, bilhassa içerdiği birtakım tabirler nedeniyle birçok okuldan kaldırıldı.
Ne anlatıyor?
Twain, genç bir çocuğun gözünden toplumsal önyargıları ve insanın özgürlük arayışını anlatıyor. Kitap hem büyüme kıssası hem de topluma eleştirel bir bakış sunuyor.
Ahmed Arif – Hasretinden Prangalar Eskittim / İsyanın Şiiri
Neden yasaklandı?
Ahmed Arif’in bu unutulmaz şiir kitabı, toplumsal gerçekçiliği ve ezilen halklara yönelik güçlü temaları nedeniyle uzun bir mühlet görmezden gelindi ve sansüre uğradı. Otorite, kitabın halkı kışkırtabileceği gerekçesiyle yayılmasını engellemeye çalıştı.
Ne anlatıyor?
Ahmed Arif, halkın acılarını, aşklarını ve umutlarını destansı bir lisanla anlatıyor. Onun şiirleri, Anadolu’nun sessiz çığlığını lisana getirir. “Hasretinden Prangalar Eskittim,” kişisel hislerle toplumsal adaletsizliğin harmanlandığı güçlü bir yapıttır.
James Joyce – Ulysses / Edebiyatın Sonlarını Zorlamak
Neden yasaklandı?
“Ulysses,” bilhassa 1920’lerde müstehcen bulunarak ABD ve İngiltere üzere ülkelerde yasaklandı. Joyce’un açık cinsellik içeren anlatımı ve şuur akışı tekniği, muhafazakâr çevreler tarafından “ahlaksızlık” olarak nitelendirildi. Fakat bu yasak, kitabın edebiyat dünyasında ikonlaşmasını engelleyemedi.
Ne anlatıyor?
Joyce, bir günlük vakit diliminde Dublin’de geçen bu destansı romanda, sıradan bir insanın sıra dışı dünyasını derinlemesine inceliyor. Kitap, şuur akışı tekniğiyle insan niyetlerinin karmaşıklığını ve hayatın rutin anlarında gizlenen manaları ortaya çıkarıyor. “Ulysses,” çağdaş edebiyatın en yenilikçi yapıtlarından biri olarak kabul edilir.
George Eliot – Middlemarch / Toplumun Anatomisi
Neden yasaklandı?
İronik bir halde, bu Viktorya periyodu romanı, bayan müellif George Eliot’un (gerçek ismi Mary Ann Evans) bir bayan ismiyle yazmadığı ve periyoduna nazaran “radikal fikirler” içerdiği gerekçesiyle kimi muhafazakâr çevrelerce dışlandı. Ayrıyeten, güçlü bayan karakterlerin ve toplumsal tenkitlerin yer aldığı bir eser olması da kitabın reaksiyon görmesine yol açtı.
Ne anlatıyor?
“Middlemarch,” bir İngiliz kasabasındaki bireylerin hayallerini, hayal kırıklıklarını ve toplumla çatışmalarını ele alır. Eliot, toplumun ahlaki ve toplumsal yapısını irdeleyerek bireyin özgürlük çabasını etkileyici bir formda işler. Kitap, toplumsal normların birey üzerindeki baskısını tüm çıplaklığıyla gözler önüne serer.
Aziz Nesin – Zübük / Sisteme Eleştiri
Neden yasaklandı?
Aziz Nesin’in pek çok kitabı üzere “Zübük” de sistem eleştirisi nedeniyle reaksiyon çekti. Kitap, siyasetin yozlaşmış yapısını ve çıkarcılığı hicvettiği için kimi periyotlarda engellendi ve sansüre uğradı.
Ne anlatıyor?
Aziz Nesin, Türk toplumunun siyasi ve toplumsal yapısını hicvederek, bireylerin çıkarcılığını ve ahlaki çöküşünü gözler önüne seriyor. “Zübük,” yeniliğini asla yitirmeyen bir toplumsal tenkit olarak, her devir okuru kendisiyle yüzleşmeye davet eder.
Erich Maria Remarque – Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok / Savaşın Anlamsızlığı
Neden yasaklandı?
Naziler, bu kitabı Alman ordusunu “aşağılamak” ve savaş aykırısı bir propaganda yapmakla suçlayarak yasakladı. Kitap, 1933’te Almanya’da Nazi rejimi tarafından toplatıldı ve yakıldı. Remarque, daha sonra rejimin amacı haline geldi ve Almanya’yı terk etmek zorunda kaldı.
Ne anlatıyor?
Remarque, I. Dünya Savaşı’nda bir küme askerin gözünden savaşın anlamsızlığını ve birey üzerindeki yıkıcı tesirini anlatıyor. Kitap, kahramanlık öyküsü anlatmak yerine savaşın beşere dair en acımasız taraflarını ortaya koyuyor. “Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok,” savaşın romantize edilmesine karşı güçlü bir duruş sergiliyor.
Bir kitabı yasaklamak, aslında onun gücünü kabul etmektir. Sözlerden korkanlar, onların değiştirme gücünü fark etmiş olanlardır. Fakat yasaklanan sözler, daha yüksek sesle okunur. Zira sözler sadece öykü anlatmaz, dünyayı değiştirir.
Ve artık soru şu: Yasaklı bir kitabı okuma cüretin var mı? Zira kimi kitaplar seni sadece okur yapmaz, farklı birine dönüştürür.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
