Yapay Zeka Yanıtlıyor: Tüm Vergiler Kalkarsa Ekonomi Nasıl Ayakta Kalır?
Vergiler… Kulağa birçok vakit can sıkıcı gelse de aslında iktisadın temel direklerinden biri. Pekala bir sabah uyandınız ve devlet, artık vergi yok dedi. Birinci etapta kulağa şahane geliyor, değil mi? Ancak işin perde ardında neler olur, devlet ekonomiyi nasıl ayakta meblağ? İşte bu soruları yapay zekaya sorduk. Haydi, yapay zekanın verdiği cevaplara birlikte bakalım!
Devlet gelir kaynağı nereden sağlanır?
Vergiler, devletin kasasını dolduran en büyük gelir kalemidir. Şayet vergiler büsbütün kaldırılırsa devletin maaş ödemeleri, altyapı yatırımları, sıhhat ve eğitim üzere harcamaları için yeni kaynaklar bulması gerekir. Bu durumda devlet ya borçlanmaya daha çok yönelebilir ya da alternatif gelir modelleri geliştirmek zorunda kalır. Örneğin, doğal kaynak gelirleri ya da devletin sahip olduğu şirketlerden elde edilen çıkarlar öne çıkabilir. Fakat bu kaynakların sürdürülebilirliği vergiler kadar güçlü değildir. Yani devletin elindeki finansman aracı önemli manada daralır. Velhasıl, vergisiz bir dünya kulağa tatlı gelse de devletin kasadaki boşluğu doldurması pek kolay olmayacaktır.
Kamu hizmetlerinde büyük kısıtlamalar olur.
Vergiler kalktığında devletin gelirleri önemli oranda azalacağı için, halkın alışık olduğu birçok fiyatsız yahut ucuz hizmet aksayabilir. Örneğin fiyatsız eğitim, devlet hastaneleri, yol imali ve toplu ulaşım üzere hizmetler ya durma noktasına gelir ya da büsbütün özel dala devredilir. Bu da vatandaşın günlük hayatını direkt tesirler zira özel bölüm kâr emeliyle çalışır. Hasebiyle, sıhhat ya da eğitim hizmetleri herkes için ulaşılabilir olmaktan çıkar. Bu durum, toplumda gelir adaletsizliğini artırır. Vergisiz bir dünyada aslında halk, dolaylı olarak daha çok para harcamak zorunda kalabilir. Yani vergi vermekten kurtulurken, cebinden çıkacak para çok daha fazla olur.
Özel dalın rolü çok artar.
Vergiler ortadan kalkarsa devletin elini çektiği birçok alana özel dal girmek zorunda kalır. Bu da özgür piyasa iktisadının çok derecede güçlenmesi manasına gelir. Eğitimden sıhhate, güvenlikten ulaşıma kadar birçok kritik hizmet özel şirketlerin eline geçer. Bu noktada fiyatlar büsbütün arz-talep istikrarına bağlı olarak belirlenir. Güçlü kesim bu sistemden avantaj sağlayabilirken, dar gelirli vatandaşlar büyük zorluklarla karşılaşır. Yani devletin dengeleyici rolü ortadan kalkar ve toplumda kutuplaşma artabilir. Sonuçta vergilerin olmadığı bir sistem, aslında güçlü olanın daha da güçlendiği bir ortam yaratır.
Alternatif gelir kaynakları: devlet şirketleri ve doğal kaynaklar.
Vergiler olmayınca devletin öteki gelir kapıları açması gerekir. Bu durumda devlet, güç şirketleri, telekomünikasyon, ulaşım üzere alanlarda sahip olduğu kurumları daha agresif bir halde işletmeye başlayabilir. Ayrıyeten petrol, doğalgaz ya da madencilik üzere doğal kaynaklardan elde edilen gelirler devletin ana bütçe kalemi haline gelebilir. Fakat bu, ekonomiyi riskli hale getirir zira doğal kaynaklara bağımlı olmak fiyat dalgalanmalarıyla birlikte kriz yaratabilir. Örneğin, petrol fiyatları düştüğünde devletin kasası da anında boşalabilir. Hasebiyle yalnızca bu kaynaklara güvenmek uzun vadede sürdürülebilir değildir. Vergiler, işte tam da bu riskleri minimize eden bir garanti sağlar.
Borçlanma ve enflasyon tehlikesi.
Vergiler büsbütün kaldırıldığında devletin kısa vadede başvuracağı en kolay yol borçlanmaktır. Fakat daima dış borç alarak bütçeyi ayakta tutmak, ülkeyi ekonomik bağımlılığa sürükler. Bir diğer yol da para basmak olabilir, ama bu da enflasyonu tavan yaptırır. Enflasyon arttığında, halkın alım gücü süratle düşer ve ekonomik kriz kaçınılmaz hale gelir. Vergilerin olmaması birinci etapta cebe kalan para olarak âlâ hissettirse de enflasyonla birlikte fiyatlar o denli bir yükselir ki vatandaş tekrar kaybeder. Yani vergi kalksa bile sonuçta enflasyon zımnî bir vergi üzere halkın cebinden parayı alır.
Toplumdaki eşitsizlikler daha da derinleşir.
Vergiler yalnızca devletin gelir kaynağı değildir. Tıpkı vakitte toplumda gelir dağılımını dengeleyen bir araçtır. Bilhassa yüksek gelirli kısımdan alınan vergilerle düşük gelirli vatandaşlara hizmet götürülür. Bu istikrar ortadan kalktığında ise güçlü daha varlıklı olurken yoksul daha da yoksullaşır. Zira devletin toplumsal yardımları azalır yahut büsbütün biter. Bu da toplumsal huzursuzluğu artırır, sınıflar ortasındaki uçurum derinleşir. Sonuç olarak vergisiz bir sistem, aslında demokrasi ve toplumsal adalet için büyük bir tehdit olabilir.
Vergisiz bir dünya nitekim mümkün mü?
Bugün dünyadaki hiçbir çağdaş devlet vergisiz bir sistemle çalışamaz zira kamu tertibi için bu kaynak koşuldur. Vergiler ortadan kalkarsa devletin temel işlevleri önemli biçimde aksar. Fakat alternatif olarak düşük vergi – yüksek hizmet modeli yahut daha adil vergi sistemleri kurulabilir. Örneğin dijital vergiler, karbon vergisi üzere yeni sistemlerle hem gelir elde edilebilir hem de toplumun yararına olacak projeler desteklenebilir. Yani sıkıntı vergisiz bir dünya yaratmak değil, vergilerin adil ve şeffaf kullanıldığı bir sistem kurmaktır. Asıl sorun, vergilerin nereye gittiğini bilmediğimizde ortaya çıkar. Şeffaflık olursa vergi ödemek de bir yük üzere gelmez.
