“Üstel” sözünü sıkça duymaya başladık. “Çok hızlı”, “giderek hızlanan” manasına geliyor. O kadar ağır kullanılıyor ki yılın sözü için aday olabilir.
Üstel teknoloji kavramı, her yıl süreç gücünün yahut teknolojinin yeteneklerinin iki katına çıkarken, maliyetlerinin yarıya inmesi manasına geliyor. Bu teknolojilerin gelişimi, bilgi teknolojilerindeki büyümeye paralel olarak Moore Yasası üzere prensiplerle destekleniyor. Bu yasaya nazaran, bilgisayarların süreç gücü her iki yılda bir iki katına çıkıyor ve bu doğrusal olmayan ilerleme, inovasyonun önünü açıyor.
21.yüzyılın birinci çeyreği, üstel teknolojilerin dünyayı dönüştürdüğü bir çağın habercisi oldu. Yapay zeka, yenilenebilir güç, dijitalleşme ve otomasyon üzere süratle gelişen teknolojiler, global ekonomiyi ve iş dünyasını yine şekillendirirken, tıpkı vakitte güç dengelerinde de dramatik değişimlere yol açıyor.
Üstel teknolojilerin hızı
1800’lerden 2000’lere kadar çeşitli teknolojilerin toplumda yayılma (diffusion) suratı da ivme kazanıyor. Gazetelerin toplumda yaygınlaşması 113 yıl sürmüşken, cep telefonlarının yaygınlaşması yalnızca 22 yıl sürdü. İvme arttı ve ChatGPT’nin 100 milyon etkin kullanıcıya ulaşması yalnızca 2 ayda gerçekleşti.
Gelişmenin suratı katlanmanın ötesinde sıçramalar yaşıyor. Geçen ay, yapay zeka işlemcilerini üreten önde gelen şirketlerden Nvidia’nın CEO’su Jensen Huang’ın bir tespiti oldu. Moore Yasası’na nazaran bilgi süreç maliyetleri 100 kat azalmalıydı. Lakin bilgi süreç alanındaki son gelişmelerle bu 10 yılda 100.000 kat azaldı. Üstel teknolojilerin süratle yükselmesinin en öndeki sebeplerden biri budur.
Yazar Ray Kurzweil bunu çok hoş tanımlıyor: ‘Geleceğe dair insanın sezgileri doğrusaldır. Lakin bilgi teknolojisinin gerçekliği üsteldir ve bu derin bir fark oluşturur. İnsan, doğrusal olarak 30 adım atar, 30’a ulaşır. Üstel olarak 30 adım atılırsa, bir milyara ulaşır.’
Doğada üstel büyümenin örnekleri sıkça yaşanır. Bir buğday adedinden yüzlerce buğday tanesi hasat edilebilmesi yadırganmaz.
Üstel teknolojilerin süratli büyümesi, yalnızca teknoloji bölümünü değil, sıhhat, eğitim, güç ve ulaştırma üzere temel kesimleri de esaslı bir dönüşüme uğratıyor. Steven Kotler’ın “Üstel Teknolojinin Altı D’si” olarak tanımladığı süreçte, bu teknolojiler dijitalleşme ile başlar ve demokratikleşme evresine kadar ilerler. Bu basamaklar, teknolojinin toplum genelinde yayılması ve maliyetlerin değerli ölçüde düşmesiyle sonuçlanır.
Dönüşüm nasıl yaşanıyor?
– Datanın birler ve sıfırlarla temsil edildiği bu evrede, bilgi teknolojileri süratle ilerler. Yapay zeka, objelerin interneti (IoT) ve büyük data üzere alanlar, dijitalleşmenin merkezinde yer alır. Statista’ya nazaran, global yapay zeka pazarının 2024 yılında 450 milyar doları aşması ve 2028’e kadar 1 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. Bu büyüme, yapay zekanın sıhhat, finans, perakende ve üretim üzere farklı kesimlerdeki yaygınlaşmasını gösteriyor.
– Yeni teknolojiler ekseriyetle birinci basamaklarda fark edilmez. Lakin süratle ilerleyen bir teknoloji, bir noktada sanayilerde büyük bozulmalar oluşturmaya başlar. İnsansız hava araçlarının (İHA) bu aldatma evresinden süratle çıkarak büyük bir sanayi haline gelmesi buna bir örnektir. İHA’lar 2010 yılına kıyasla 143 kat daha ucuz fiyata satılıyor. İnsansız hava araçları (İHA) kullanarak Afrika’nın kırsal bölgelerine tıbbi materyal ulaştıran Zipline, üstel teknolojilerin sıhhat hizmetlerine erişimi nasıl demokratikleştirdiğinin güçlü bir örneğidir. Şirket, Ruanda ve Gana üzere ülkelerde kan, aşı ve ilaçları süratli ve tesirli bir biçimde ulaştırarak binlerce hayat kurtarmaya devam ediyor.
– Üstel teknoloji, yerleşik sanayilere meydan okur. Uber’in taksi sanayisini dağıtması, bu tesirin bariz bir göstergesidir.
– Üstel teknoloji, tüketicilerin bir eseri satın alma gereksinimini ortadan kaldırır. Dijital fotoğrafçılık, sinemalara olan muhtaçlığı neredeyse büsbütün ortadan kaldırdığı üzere.
– Hardware’den software dönüşüm yaşanır. Fizikî eserler, dijital uygulamalarla yer değiştirdiğinde ortaya çıkar. GPS aygıtları, radyolar ve kameralar artık tek bir akıllı telefonda birleştirilebiliyor.
– Teknolojilerin maliyetleri düştükçe, daha geniş kitleler tarafından erişilebilir hale gelir. 3D baskı ve insansız hava araçlarının maliyetlerinin süratle düşmesi, bu aygıtları seçkin olmaktan çıkarması üzere. İleride her eser için bu gerçekleşecek ve daha yaygın hale gelecek. Son yedi yılda 3 boyutlu baskının maliyeti 400 kat azaldı. Endüstriyel robotların maliyeti, beş yıl öncesine nazaran 23’ten 1’e indi. İnsan genomunun haritasının çıkarılması, 2009’dakine kıyasla 10 bin kat daha ucuz.
Trilyonlarca akıllı cihaz
2020 yılı itibariyle dünya genelinde altı milyardan fazla internet kullanıcısı bulunuyor ve IoT aygıtlarının sayısı bir trilyonu aştı. Bu patlama, bilgi akışını artırdı ve kontaklı aygıtlar ortasındaki etkileşimi hızlandırdı.
Yapay zeka, makine tahsili ve derin öğrenme üzere teknolojiler, işletmelerin karar alma süreçlerini hızlandırıyor ve otomasyon kapasitesini artırıyor. McKinsey’nin 2024 raporuna nazaran, yapay zeka her yıl yaklaşık 4,4 trilyon dolarlık ekonomik bedel oluşturuyor.
Otonom araçlar ve robot teknolojileri, üretimden lojistiğe kadar birçok alanda iş süreçlerini esaslı biçimde değiştiriyor. Tesla ve Google’ın öncülük ettiği otonom sürüş teknolojileri, ulaşım dalında ihtilal niteliğinde yenilikler sunuyor.
“Üstel”in jeopolitiği
Yapay zekanın iş dünyasına entegrasyonu, verimlilikte büyük artışlara ve maliyetlerde azalmaya neden oluyor. OpenAI’nin geliştirdiği ChatGPT üzere yapay zeka uygulamaları, müşteri hizmetlerinden yazılım geliştirmeye kadar pek çok alanda da kullanılmaya başlandı. Bilhassa, yazılım geliştirme süreçlerinin hızlanması ve data tahlillerinin otomatize edilmesi, sanayilerde işgücü maliyetlerini düşürüyor.
Fosil yakıtların yerini süratle yenilenebilir güç kaynakları alıyor. 2023 yılında, global yenilenebilir güç yatırımları 500 milyar doları aştı. Güneş gücü maliyetlerindeki dramatik düşüş, bu dönüşümün en kıymetli faktörlerinden biridir. Çin, yenilenebilir güç üretiminde en büyük oyuncu olarak öne çıkarken, Amerika ve Avrupa, teknolojik yenilikler ve Ar-Ge yatırımları ile bu alanda rekabet etmeye devam ediyor.
Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı (IRENA) bilgilerine nazaran, yenilenebilir güç dalı 2022 yılında dünya genelinde 13,7 milyon bireye istihdam sağladı. Bu sayının 2030 yılına kadar 42 milyona çıkması öngörülüyor. Bu da üstel teknolojilerin yalnızca ekonomik büyümeyi değil, tıpkı vakitte yeni iş alanları yaratma potansiyelini de gösteriyor.
ABD – Çin rekabeti
ABD ve Çin, yapay zeka, 5G ve elektrikli araçlar üzere üstel teknolojilerde büyük bir rekabet içinde. MIT Technology Review’un 2024 tahliline nazaran, ABD’nin yapay zeka patentlerindeki yüzde. 40’lık hissesi, bu ülkenin teknolojik liderliğini pekiştiriyor. Lakin Çin, bilhassa elektrikli araç dalında BYD üzere şirketlerle dev adımlar atarak Tesla’yı geride bırakmış durumda. Çin, birebir vakitte 5G altyapısında da süratli gelişmeler kaydederek, otonom sürüş ve IoT alanlarında global bir standarda dönüşme potansiyeline sahip bulunuyor.
Boston Consulting Group’un (BCG) bir raporuna nazaran, otonom araç pazarının 2035 yılına kadar 2,4 trilyon dolarlık bir pahaya ulaşması bekleniyor. Waymo, Cruise ve Tesla üzere şirketler, otonom sürüş teknolojilerinde değerli ilerlemeler kaydediyor ve bu alanda öncü rol oynuyor.
Gelecek perspektifleri
Yapay zeka ve yenilenebilir güç üzere üstel teknolojiler, sürdürülebilir kalkınma maksatlarına ulaşmada büyük bir potansiyel sunuyor. World Economic Forum’un 2024 raporuna nazaran, yapay zeka tabanlı güç verimliliği yüzde 40’a kadar artırabilir ve karbon emisyonlarında yüzde 30’luk bir azalma sağlayabilir.
Stanford Üniversitesi’nden Dr. Emma Lee’ye göre, güç verimliliğinde yapay zeka ve blockchain teknolojilerinin entegrasyonu, sürdürülebilirlik açısından büyük bir dönüşüm meydana getirecek. Bu teknolojiler, güç maliyetlerini düşürmenin yanı sıra, karbon emisyonlarını azaltmada da kıymetli bir rol oynayacak.
Üstel teknolojiler, iktisattan jeopolitikaya kadar birçok alanda ihtilal niteliğinde değişiklikler oluşturuyor. Kişi ve devlet olarak, üstel teknolojilere ne kadar hazır olduğumuz gündemdeki yerini almalıdır. Maalesef, ABD ve Çin ortasındaki rekabet, bu teknolojilerin global tesirlerini belirleyecek ana faktörlerden biri olarak öne çıkıyor. Fakat bu teknolojik ilerlemenin sürdürülebilir ve uzun vadeli tesirler oluşturması, global iş birlikleri ve inovasyon siyasetlerinin başarısına bağlıdır. Şimdilik bu bağ görünmüyor.
Son yıllarda değişik görüşleriyle gündemde olan tarihçi Prof. Yuval Noah Harari’nin dikkat çektiği etik boyutunu unutmamak gerekiyor: ‘Üstel teknolojiler, insanlık tarihinde yeni bir periyodun başlangıcını işaret ediyor. Bu teknolojiler, bize gibisi görülmemiş güçler ve imkanlar sunarken, tıpkı vakitte etik ve toplumsal zorluklar da meydana getiriyor.’
Gelecekte yaşamak ve var olmak istiyorsanız, kalıpları kırmaya hazırlanın!
Linkedln
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
