Unutulmuş Yazarlar ve Kaybolmuş Kitaplar: Edebiyatın Hayaletleri
Edebiyat, bir vakitler hayatın akışını değiştiren sözlerin bugün tozlu raflarda yankılandığı bir hazine odasıdır. Sayfalarında dünyalar kuran kitaplar ve onları yazan ruhlar, kimi vakit tarih boyunca bir parıltı üzere gelip geçer. Kimileri çok yaşar, kimileriyse tarihin loş köşelerinde kaybolur. Unutulmuş muharrirler ve onların kaybolmuş kitapları, bir bakıma edebiyatın hayaletleridir; sesleri kısılmış fakat yankıları hâlâ derinden duyulan.
Bugün o hayaletleri çağırıyoruz. Onların öykülerini bir sefer daha okuyor, edebiyatın belleğinin aslında ne kadar kırılgan olduğunu hatırlıyoruz. Zira kimi müellifler ve eserler, sırf unutulmayı değil, tekrar keşfedilmeyi hak eder.
1. Bruno Schulz – Tarçın Dükkânları: Vaktin kırılgan rüyası
Bir çocukluk düşü ile karanlık bir kâbus ortasında gidip gelen Bruno Schulz, “Tarçın Dükkânları” isimli yapıtında sözlerle fotoğraf çizer. Hayal gücünün sınırsızlığında dolaşırken, gerçekliği büküp yine şekillendirir. Fakat tıpkı öykülerindeki kırılgan dünyalar üzere Schulz’un ömrü da trajediyle noktalanır. II. Dünya Savaşı sırasında Naziler tarafından katledilen Schulz’un pek çok yapıtı savaşın gölgesinde kayboldu.
Neden kayboldu?
Schulz, sadece fizikî olarak yok edilmedi, tıpkı vakitte edebiyat tarihinin belleğinden de silinmek istendi. Fakat bugün, onun yazıları, edebiyatın yine keşfedilen bir hazine sandığına dönüşüyor.
Schulz kimdir?
Polonyalı bir muharrir ve ressam olan Schulz, içine kapanık bir sanatçıydı. Yaşadığı kasabanın dar sokaklarından taşan hayal gücü, edebiyat dünyasında yankılanmaya devam ediyor.
2. Anna Kavan – Buz: Donmuş bir labirentte kaybolan zihinler
Distopyanın buzla kaplı görünümlerini ve insanın iç dünyasındaki çatışmaları betimleyen “Buz,” Anna Kavan’ın en dikkat cazip yapıtlarından biridir. Lakin Kavan’ın hayatı, yapıtlarından daha karmaşık ve acı doludur. Gerçek ismi Helen Ferguson olan müellif, ismini bile değiştirecek kadar derin bir kimlik arayışına girmiştir.
Neden kayboldu?
Kavan, toplumsal normların dışında bir hayat sürdüğü için ana akım edebiyattan uzun mühlet dışlandı. Morfin bağımlılığı ve ruhsal çöküntüleri, onun hem yapıtlarını hem de kimliğini gölgede bıraktı.
Kavan kimdir?
Sınır tanımayan bir müellif ve düşünür olan Kavan, varoluşun kırılganlığını her satırında hissettiren bir sanatçıydı. Bugün, onun yapıtları, karanlık edebiyatın en derin köşelerinde yine aydınlanıyor.
3. Djuna Barnes – Geceyi Anlat Bana: Yüreğin kalemi
Djuna Barnes’ın modernist başyapıtı “Geceyi Anlat Bana,” aşkın, saplantının ve kendini yok etme isteğinin derin bir çözümlemesidir. Lakin Barnes’ın cüreti, sırf kaleminde değil, ömründe da gizlidir. Bayanların ve queer bireylerin öykülerine yer verdiği yapıtları, onun devrinde tabu olarak görüldü ve ana akım tarafından dışlandı.
Neden Kayboldu?
Dili fazla cesaretli, temaları fazla rahatsız edici bulundu. Fakat onun anlatıları, bugün feminist ve queer edebiyatın temel taşlarından biri olarak tekrar okunuyor.
Barnes kimdir?
1920’lerin Paris’inde bohem bir hayat süren Barnes, devrin hudutlarını zorlayan bir sanatçıydı. Onun yapıtları, toplumsal normlara meydan okuyarak edebiyat tarihine kazınmıştır.
4. Jean Rhys – Geniş Geniş Bir Deniz: Susturulmuş bayanların fısıltıları
Jean Rhys, Charlotte Brontë’nin “Jane Eyre” romanında sessiz bırakılan Bertha Mason karakterine bir ses verir. “Geniş Geniş Bir Deniz” isimli romanı, bayanların toplumsal baskılar altındaki görünmezliğini ve susturulmuşluğunu derinlemesine işler.
Neden kayboldu?
Kadın karakterlerini kırılgan ve edilgen olarak betimlediği gerekçesiyle eleştirildi. Fakat Rhys’in maksadı, tam da toplumun görmezden geldiği bayanları görünür kılmaktı.
Rhys kimdir?
Dominik doğumlu İngiliz müellif Rhys, toplumun susturduğu kıssalara ses vermek için kalemiyle çaba etti. Bugün, onun yapıtları feminist edebiyatın temel taşları ortasında sayılıyor.
5. Clarice Lispector – Yıldızın Saati: Hissetmenin ötesi
Clarice Lispector, “Yıldızın Saati” isimli romanında insanın iç dünyasında mana arayışını felsefi bir seyahate dönüştürür. Lispector’un lisanı, okuyucuyu hissettiren, düşündüren ve yoran bir tecrübedir.
Neden kayboldu?
Brezilya’da parlayan bir yıldız olsa da memleketler arası alanda uzun yıllar görmezden gelindi. Anlatımı soyut ve zorlayıcı bulunduğu için sırf meraklı okurlar tarafından takip edildi.
Lispector kimdir?
Ukrayna doğumlu Brezilyalı müellif Lispector, varoluşçu edebiyatın hudutlarını zorlayan bir deha olarak kabul edilir. Yazdığı her satır, bir manadan çok bir duyguya dokunur.
6. Stefan Zweig – Satranç: İnsan aklının çöküşü
Stefan Zweig’in “Satranç” isimli uzun kıssası, savaşın bireyler üzerindeki yıkıcı tesirini çarpıcı bir formda ele alır. Akıl oyunlarıyla örülü bu eser, Zweig’in kendi omurundaki trajedilerden izler taşır. Fakat Zweig’in ismini ölümsüzleştiren bu eser, muharririn hayatındaki karanlık devirlerin bir yansımasıdır.
Neden kayboldu?
II. Dünya Savaşı sırasında Avrupa’nın içine düştüğü ümitsizlik Zweig’i derinden etkiledi. Brezilya’da eşiyle birlikte intihar ettiğinde, bu güçlü kalemin sesi kesilmiş, yapıtları bir müddet göz gerisi edilmişti.
Zweig kimdir?
Avusturyalı müellif ve biyografi ustası Zweig, insan ruhunun karmaşıklığını ustalıkla anlatan bir yazardı. Kanıları, bugün hâlâ vaktin ötesinde yankılanıyor.
7. Mikhail Bulgakov – Usta ve Margarita: Şeytanın kalemi
Mikhail Bulgakov’un “Usta ve Margarita” isimli yapıtı, Rus edebiyatının en büyüleyici yapıtlarından biridir. Şeytanın Moskova’ya gelişi, aşk, inanç ve sanatın güçleri üzerinden fantastik bir lisanla işlenir. Lakin Sovyet rejimi bu yapıtı uzun yıllar yasaklı tutmuş ve Bulgakov’un ismi gölgede bırakılmıştır.
Neden kayboldu?
Bulgakov’un yapıtları, Stalin devrinde sansürlendi ve yayımlanmasına müsaade verilmedi. Vefatından sonra yapıtları yıllarca çekmecelerde gizli kaldı ve lakin vefatından sonra keşfedildi.
Bulgakov kimdir?
Rus muharrir Bulgakov, periyodunun en yürekli ve sıra dışı isimlerinden biriydi. İktidarın baskılarına karşın hayal gücünden ödün vermedi ve yapıtlarıyla vakte meydan okudu.
8. Knut Hamsun – Açlık: İnsan ruhunun derinlikleri
Knut Hamsun’un “Açlık” isimli romanı, insanın fizikî ve ruhsal açlığını edebiyat tarihine kazıyan bir başyapıttır. Roman, topluma yabancılaşmış bir bireyin hayatta kalma gayretini anlatırken, okuyucuyu insan tabiatının en ilkel taraflarıyla yüzleştirir. Hamsun, modernist edebiyatın öncülerinden biri olarak kabul edilse de siyasi duruşu yapıtlarının gölgelenmesine neden olmuştur.
Neden kayboldu?
II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’nı desteklemesi, Hamsun’un ismini lekeledi. Bu durum, onun edebi dehasını gölgeledi ve yapıtlarının uzun müddet dışlanmasına neden oldu.
Hamsun kimdir?
Norveçli müellif Hamsun, modernizmin temellerini atan isimlerden biridir. Yapıtları, insan tabiatını ve ferdî yabancılaşmayı derinlemesine ele alır.
9. Roberto Bolaño – 2666: Kaosun edebiyatı
Roberto Bolaño’nun “2666” isimli romanı, edebiyat dünyasını sarsan ve kaotik bir yapıyla insanlığa ayna tutan dev bir yapıttır. Bolaño, bu çok katmanlı öyküde, hayatın acımasız gerçeklerini ve insanın varoluş uğraşını bir ortaya getirir. Lakin Bolaño’nun genç yaşta vefatı, bu dehanın tam manasıyla anlaşılmasını engelledi.
Neden kayboldu?
Bolaño, yazdıklarıyla bir periyot Latin Amerika edebiyatını şekillendirdi. Fakat vefatından evvel gereğince tanınmadığı için yapıtları uzun mühlet dar bir etrafta kaldı. “2666” üzere başyapıtları, fakat vefatından sonra geniş bir okuyucu kitlesine ulaştı.
Bolaño Kimdir?
Şilili muharrir Bolaño, çağdaş edebiyatın en etkileyici isimlerinden biri olarak kabul ediliyor. Hayatı boyunca anarşist bir ruhla yazdı ve edebiyata farklı bir boyut kazandırdı.
10. Zora Neale Hurston – Yaradana Bakıyorlar: Irk ve bayan çabasının sesi
Zora Neale Hurston’ın “Tanrıya Bakıyorlar” isimli romanı, siyah bir bayanın kendi sesini bulma gayretini anlatır. Harlem Rönesansı’nın kıymetli isimlerinden biri olan Hurston, Amerika’da ırkçılığın ve cinsiyetçiliğin gölgesinde yazdı. Fakat bu güçlü eser, uzun yıllar boyunca hak ettiği ilgiyi göremedi.
Neden kayboldu?
Hurston, yaşadığı devirde siyah topluluklar ortasında bile gereğince takviye göremedi. Yapıtları, vefatından sonra feminist ve postkolonyal okumalarla tekrar gündeme geldi.
Hurston kimdir?
Amerikalı muharrir Hurston, bilhassa siyah bayanların öykülerini merkezine alan yapıtlarıyla tanınır. Bugün, onun romanları ve antropolojik çalışmaları, Amerikan edebiyatının köşe taşlarından biri olarak kabul edilir.
11. Sylvia Townsend Warner – Lolly Willowes: Cadının çağrısı
Sylvia Townsend Warner’ın “Lolly Willowes” isimli romanı, toplumsal normlara meydan okuyan bir bayanın öyküsünü anlatır. Evlilik baskısından kaçarak bağımsız bir hayat seçen Lolly, kendi dünyasını kurarken doğaüstü güçlerle tanışır. Warner, bu romanıyla feminist edebiyatın öncülerinden biri olmuştur.
Neden kayboldu?
Warner, devrinin politik ve toplumsal baskılarına karşın yazsa da yapıtları ana akım tarafından görmezden gelindi. Lakin bugün, onun öyküleri feminist okumaların yine keşfedilen hazinelerinden biri olarak görülüyor.
Warner kimdir?
İngiliz müellif Warner, klasik kalıpları kırarak edebiyata yeni bir soluk getirdi. Onun yapıtları, toplumsal normlara meydan okuyan bayan karakterleriyle dikkat çeker.
Edebiyatın fısıltıları
Bu liste, sadece bir başlangıç. Tarih boyunca sözleriyle dünyalar yaratan, lakin sonra o dünyaları tozların ortasına terk edilen birçok muharrir ve eser var. Onları okumak, bir devrin ruhunu anlamak, bir sesin yankılarına kulak vermek demek. Zira edebiyatın unutulmuş köşelerinde, bizi bekleyen hâlâ sayısız kıssa var.
Peki, siz hangi kayıp sesi yankılandıracaksınız?
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
