‘Her felaket, bizi kendi iç dünyamızda sorgusuz sualsiz bir köşeye çekilirken buluyor. Toplumsal travmaların sıradanlaştırıldığı, gerçek sebeplerin derinlemesine incelenmediği, sorumlulukların ya inkar edildiği ya da süslü telaffuzlarla gölgede bırakıldığı bu atmosfer, aslında hepimizin ortak bir mukadderatı paylaştığını acı bir formda hatırlatıyor.’
Yangınların dumanı sadece gökyüzünü değil, zihinlerimizi de kaplıyor.
Kaçamayacağımız, tek başımıza değiştiremeyeceğimiz bir gerçek var: Toplumun İyileşemeyen Yaraları.
Her noktadan yükselen alev, bir bireyin telaşını artıran, umutlarını bir nebze daha söndüren kolektif bir acının yansımasıdır. Yangınlarla birlikte yok olan yalnızca tabiat değil, birebir vakitte toplumun ortak belleği, dayanışma duygusu ve geleceğe dair inancıdır. Bu durumu açıklamak için, ‘kolektif travma’ (collective trauma) kavramını ele almak gerekir. Kai Erikson’un tanımladığı üzere, kolektif travma yalnızca bireylerin ruhsal durumlarını değil, toplumun genel yapısını etkileyen bir fenomendir.
Bu süreçte bireylerin his dünyasına yakından baktığımızda, ‘öğrenilmiş çaresizlik’ (learned helplessness) kavramının izlerini görebiliriz. Seligman’ın teorisine nazaran, birey tekrar eden denetimsiz durumlarla karşılaştığında, bir mühlet sonra değişim yaratabileceğine dair inancını kaybeder. Yangınlarla ilgili toplumsal reflekslerde de benzeri bir sistemin işlediği söylenebilir. Her yıl tekrar eden felaketler, toplumu edilgen bir pozisyona itiyor; bu da ‘toplumsal dissosiyasyon’ (social dissociation) dediğimiz bir kopuşa neden oluyor. Toplum, yaşanan travmaları bir savunma düzeneği olarak olağanlaştırıyor ve bu da tepkisizlik döngüsünü pekiştiriyor.
Öte yandan, bu travmatik döngülerin kişisel seviyedeki tesirleri, ‘post-travmatik gerilim bozukluğu’ (PTSD) ve ‘ikincil travma’ (secondary trauma) üzere ruhsal durumlarla kendini gösterebilir. Danışmanlık süreçlerinde, bireylerin sırf şahsî geçmişi değil, tıpkı vakitte yaşadıkları etrafın sosyo-ekonomik ve kültürel tesirleri de incelenmelidir. Bilhassa afet bölgelerinde büyüyen bireylerin ‘travma sonrası büyüme’ (post-traumatic growth) kapasitesini pahalandırmak, uzun vadeli güzelleşme süreçlerinde kıymetli bir rol oynayabilir. Lakin bu güzelleşme, adalet ve sorumluluk düzeneklerinin işlemediği bir ortamda sekteye uğrar.
Kartalkaya yangını üzere olaylar, sadece fizikî bir yıkımı temsil etmez; bu çeşit olaylar, tıpkı vakitte “toplumun kolektif belleğini” (collective memory) yine şekillendirir.
Maurice Halbwachs’ın kavramına nazaran, bu bellek sadece ferdî tecrübelerin toplamı değil, tıpkı vakitte toplumsal yapının ve bağların bir yansımasıdır. Şayet bu bellek daima olarak travmayla beslenirse, toplumun dayanıklılığı zayıflar ve uzun vadede ‘sosyal anomi’ (social anomie) dediğimiz bir durum ortaya çıkar. Bu anomi hali, bireylerin toplumdan yabancılaşmasına ve ortak pahaların çözülmesine yol açar.
Bugün ağaçlar yanarken içimizde bir şeylerin koptuğunu hissediyoruz. Ama o kopuşun, sırf tabiata değil, insan ruhunun tabiatına da ziyan verdiğini kabul etmeliyiz. Tahminen de en zoru, bu yangınların akabinde nasıl bir ‘normal’ inşa edeceğimizi sorgulamaktır. Zira her yangın sonrası, adaletin tesis edilmediği, sorumluların hesap vermediği bir tertipte, ‘yeniden başlamak’ sadece bir yanılsamadır. Bu nedenle, ‘ekopsikoloji’ (ecopsychology) perspektifinden bakıldığında, tabiatla yine bağ kurmanın ve bireyin ekolojik kimliğini güçlendirmenin toplumsal düzgünleşme sürecindeki rolü ihmal edilmemelidir.
Sonuç olarak, toplumu güzelleştirmek, bireylerin yüklerini azaltmakla başlar. Lakin bunun için evvel sorunun kökenine inmeli, gerçeklerle yüzleşmeli ve acıyı sadece kişisel bir tecrübe olmaktan çıkarıp kolektif bir sorumluluğa dönüştürmeliyiz. Aksi takdirde, yangınlar sırf ormanlarımızı değil, içimizdeki insanlık hissini da kül etmeye devam edecek.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
