Nihat Akburak, karikatür sanatını klasik sonlarının ötesine taşıyan genç ve dinamik bir çizer olarak, mizahı bir araç haline getirerek toplumsal yaralara parmak basıyor. Karikatür aktivisti kimliğiyle, eğlenceyi salt bir güldürme ögesi olmaktan çıkarıp, iklim değişikliği, adalet sistemi ve toplumsal eşitsizlikler üzere derin problemleri sembollere, metaforlara ve minimalist çizgilere dönüştürüyor. Onun yapıtlarında, bir bayan sembolünün gücü, yara bandının geçiciliği yahut hayvan figürlerinin ironik masumiyeti, insanlığın kolektif acısını ve çelişkilerini mizahın keskin lisanıyla eleştiriyor.
Akburak’ın sanatsal evrimi, lise yıllarında arkadaşlarını eğlendirmek için yaptığı spontane çizimlerden başlayıp, üniversite periyodunda mecmualarda yayımlanmasıyla profesyonel bir anlatım biçimine dönüşüyor; bugün ise şuurlu bir toplumsal tenkit aracına evriliyor. Milletlerarası şenliklere iştiraki, Romanya’da Türkiye’yi temsil eden kitap çalışmaları ve istekli atölyeleriyle, karikatürü yalnızca bir sanat kısmı değil, tıpkı vakitte eğitim ve farkındalık aracı olarak konumlandırıyor.
Bu röportajda, Akburak’ın yeni karakteri ‘Dilaver’ üzerinden kıssa odaklı mizah anlayışını, dijital çağın karikatür üzerindeki tesirini ve usta karikatürcülerden aldığı ilhamı derinlemesine keşfediyoruz. Eleştirel bir gözle bakıldığında, Akburak’ın yaklaşımı, mizahın cümbüşle eleştiriyi istikrarda tutarak toplumu düşündürme potansiyelini ortaya koyuyor; çizgileri, bir ayna üzere gerçekleri yansıtırken, tıpkı vakitte değişim için bir davet niteliği taşıyor.
Karikatürle tanışmanızın hayatınızdaki dönüm noktası olduğunu belirtiyorsunuz. Birinci çizimlerinizin yayınlandığı mecmuadan günümüze kadar sanatsal seyahatinizde en büyük değişimi ne olarak görüyorsunuz? Çocukluk yıllarınızdan bugüne çizim anlayışınızda nasıl bir dönüşüm yaşadınız?
Benim için en büyük değişim, çizim anlayışımın salt cümbüşten güçlü bir anlatım biçimine dönüşmesi oldu. Lise yıllarında karikatür benim için arkadaşlarımı güldürmenin bir yoluydu. Fakat vakitle fark ettim ki çizgilerim yalnızca gülümsetmekle kalmıyor, insanlarda niyet de uyandırıyor. Üniversite yıllarında birinci kere mecmualarda yayımlanmam bu farkındalığı pekiştirdi. O andan sonra karikatür benim için bildiri taşıyan bir araca dönüştü. Çocukluk yıllarımda daha spontane, daha saf çizimler yaparken bugün daha şuurlu, sembollere ve metaforlara dayalı, toplumsal sorunları işleyen bir çizgi lisanı geliştirdim.
Çizimlerinizde toplumsal hususları (iklim değişikliği, adalet sistemi vb.) mizahla ele alıyorsunuz. Bir karikatüre mevzu olacak toplumsal bir sıkıntıyı seçerken sizi en çok etkileyen şey nedir? Bu yorumları nasıl dengeliyorsunuz – cümbüş mi yoksa tenkit mi ön planda?
Benim için bir hususun karikatüre dönüşmesinde en kıymetli etken, o sorunun gündelik hayatta beşere dokunur olması. Adalet sistemi, etraf sıkıntıları, toplumsal eşitsizlikler üzere mevzular, zati herkesin içinde hissettiği fakat tahminen de lisana getiremediği problemlerdir. Karikatür, bu sıkıntıları bir karede özetleme gücüne sahip. İstikrarda tutmaya çalıştığım şey, okurun hem gülümsemesi hem de başında bir soru işareti oluşmasıdır. Eğlenceyi büsbütün yok saymak istemem zira mizah insanları yakınlaştırır; lakin eleştiriyi de daima işin merkezinde fiyatım zira tenkit karikatürü karikatür yapan en değerli özelliktir.
Karikatürlerinizde sembolizm ve metaforu (kadın sembolü, yara bandı, hayvanlar vb.) sıkça kullanıyorsunuz. Bir fikri sembolleştirme süreciniz nasıl işliyor? İzleyicinin bu sembolleri yanlışsız anlaması sizin için ne kadar değerli?
Sembol benim için kısa yoldan güçlü bir tabir. Bayan sembolü, bir yara bandı ya da bir hayvan figürü; hepsi kolay bir görsel öğeden çok daha fazlasını anlatabiliyor. Sembolü seçerken evvel mevzunun özünü düşünüyorum: “Bunu en yalın nasıl anlatabilirim?” Sonra kozmik bir çağrışımı olan simgelerden yola çıkıyorum. Okurun sembolü tam da benim düşündüğüm üzere anlaması koşul değil, hatta bazen farklı okumalar yapılmasını da değerli buluyorum. Tekrar de sembolün verdiği ana bildirinin anlaşılması benim için kıymetli zira karikatür süratli algılanan bir sanattır.
Teknik olarak, minimalist sınırlar ve hudutlu renk kullanımı tercih ediyorsunuz. Bu sadeliği bilhassa mi tercih ediyorsunuz? Renklerin ve bu minimal üslubun karikatürlerinizdeki iletisi güçlendirmek için nasıl bir rol oynadığını düşünüyorsunuz?
Evet, sadeliği şuurlu olarak tercih ediyorum. Zira karikatürde fazla ayrıntı, bildirinin gücünü gölgeleyebiliyor. Minimal çizgiler, okuyucunun zihninde boşluk bırakıyor ve o boşluğu kendi yorumuyla doldurmasına fırsat tanıyor. Renk konusunda da birebir formda düşünüyorum: Gereksiz renk bolluğu dikkat dağıtabilir. Meğer tek bir kırmızı dokunuş, bazen bütün bildirisi özetleyebilir. Minimalist üslup hem bildirisi daha direkt veriyor hem de karikatürün kozmik lisanını güçlendiriyor.
‘Dilaver’ ismini verdiğiniz yeni bir karakter üzerine çalıştığınızı söylüyorsunuz. Bu karakterin ortaya çıkış kıssası nedir? Onu mevcut karikatürlerinizdeki karakterlerden farklı kılan ne olacak? Pun tabanlı mı yoksa daha kıssa odaklı mı ilerleyecek?
Dilaver, aslında gündelik hayatta sıkça gördüğümüz, biraz saf ancak içten karakterlerden esinlenerek doğdu. Birçok vakit sıradan üzere görünen insanların içinde barındırdığı mizahı, çelişkileri ve naifliği yansıtmak istedim. Dilaver, kolay bir kahraman değil; hayatın içinden, komik lakin düşündürücü durumların içine düşen bir karakter olacak. Onu başkalarından ayıran, daha çok kıssa odaklı ilerlemesi olacak. Tek kare mizahların ötesinde, küçük seriler ve hikayeler üzerinden ilerlemesini istiyorum. Böylelikle okur yalnızca bir anı değil, bütün bir dünyayı görme fırsatı bulacak.
Gönüllü olarak düzenlediğiniz karikatür atölyelerinde hem çocuklara hem de yetişkinlere eğitim veriyorsunuz. Bu atölyelerde teknik mi yoksa mizah anlayışı mı daha çok odaklanıyorsunuz? İştirakçiler üzerindeki gözlemleriniz ve karikatür eğitiminin sizin için en kritik noktası nedir?
Atölyelerde teknikten çok düşünme biçimine odaklanıyorum. Çizim tekniği vakitle gelişebilir lakin asıl değerli olan, bir fikri mizahla söz edebilme hüneri. İştirakçilere “önce düşün, sonra çiz” diyorum. Zira karikatürün özü çizgiden çok fikirdir. Çocuklarda yaratıcılık inanılmaz; yetişkinlerde ise daha çok cüret sorunu var diyebilirim. Çocuklar korkusuzca çizerken, yetişkinler “yanlış olur mu?” telaşına kapılıyor. O yüzden burada bence en kritik nokta, insanlara özgürce düşünmelerini ve kendilerini çizgilerle tabir edebileceklerine inanmalarını sağlamak.
Uluslararası şenliklere katılımınız ve Romanya’da yayımlanan bir kitapta Türkiye’yi temsil etmeniz sizin için ne tabir ediyordu? Sizce kozmik bir karikatür lisanı var mı? Bu tecrübeler tarzınızı nasıl etkiledi?
Uluslararası şenliklere ve stantlara katılmak benim için hem gurur verici hem de öğretici oldu. Türkiye’yi temsil etmek, sorumluluk hissi de verdi. Daha dikkatli daha hoş çizimler yapmaya çalıştım. Romanya’da yayımlanan kitapta da gurur ve sorumluluk bir ortadaydı. Zira orada yalnızca kendi ismimle değil, tıpkı vakitte Türk karikatür sanatını da temsil ediyordum. Bence karikatürün üniversal bir lisanı var; bir espriyi ya da sembolü herkes tıpkı halde anlamasa da, hisler ortak. Mizah insanı üniversal olarak yakalayabiliyor. Bu tecrübeler bana, çizgilerimde daha sade ve daha üniversal bir üslup geliştirmem gerektiğini öğretti.
Oğuz Aral, Turhan Selçuk, Quino, Plantu üzere usta karikatürcülerden etkilendiniz mi? Hangi karikatüristleri kendinize usta ya da ilham kaynağı olarak görüyorsunuz ve onların hangi taraflarını kendi çalışmanıza uyarladınız?
Elbette, bu ustaların çizgileri ve lisanları benim için bir okul üzereydi. Oğuz Aral’ın halkın lisanıyla konuşan mizahını, Turhan Selçuk’un güçlü çizgi sadeliğini, Quino’nun derin toplumsal tenkitlerini ve Plantu’nun politik hassaslığını daima çok pahalı buldum. Türkiye’de Yiğit Özgür, İlker Altungök, Kubilay Odabaş ve İhsan Canıtez üzere isimleri takip ederim. Mizahlarını ve çizgilerini beğeniyorum. Kimileriyle tanışıyoruz ve çizimlerinin yanında kişiliklerinin de çok düzgün olduğunu söyleyebilirim. Genel manada öğrendiğim şey şu: güzel karikatür sade olmalı fakat derin bir şey söylemeli. Ben de kendi çalışmalarımda bu öğeleri birleştirmeye çalışıyorum.
Teknolojinin ve toplumsal medyanın artan tesiriyle karikatür sanatının geleceğini nasıl görüyorsunuz? Sizce karikatür, kelamlı yahut yazılı irtibata nazaran bu dijital çağda ne üzere avantajlara sahip?
Karikatür, dijital çağda aslında en avantajlı sanat kollarından biri. Zira süratli tüketilen bir dünyadayız ve karikatür tek karede çok şey anlatabilen bir sanat. Toplumsal medya, karikatürün geniş kitlelere süratle ulaşmasını sağlıyor. Bu açıdan avantajlı. Lakin birebir vakitte içerik bolluğu yüzünden karikatürlerin bedeli bazen gereğince hissedilmeyebiliyor. Gelecekte karikatürün hem dijital platformlarda hem de basılı kültürde varlığını sürdüreceğine inanıyorum. Zira çizgiyle mizahın verdiği tesir, hiçbir vakit uzun bir yazılı metin ya da görüntü kadar süratli unutulmaz; hafızada yer eder.
Sizce uygun bir karikatür hangi temel özelliklere sahip olmalıdır? Bir karikatür evvel düşündürmeli mi, güldürmeli mi? Gelecek projelerinizde toplumsal farkındalık mı yoksa daha ferdî öyküler mi ön planda olacak?
İyi bir karikatürün bence üç temel özelliği var; sadelik, vuruculuk ve evrensellik. Evvel düşündürmeli mi yoksa güldürmeli mi derseniz, bence ikisi bir ortada olmalı. Zira yalnızca güldüren karikatür hafızada çabuk silinir, yalnızca düşündüren karikatür ise biraz soğuk kalır. İkisinin istikrarı, güzel karikatürü doğurur. Gelecek projelerimde hem toplumsal farkındalık hem de ferdî kıssalar olacak. “Dilaver” bu ikisini de içinde barındıracak hem kendi gündelik trajikomik durumlarını hem de toplumun derin problemlerini mizah yoluyla aktaracak.
Çizgilerle Düşündüren Bir Miras
Nihat Akburak’ın karikatür anlayışı, sadeliğin ve evrenselliğin gücünü birleştirerek sanatın toplumsal dönüşümdeki rolünü bir defa daha hatırlatıyor. ‘Dilaver’ üzere yeni karakterleriyle öykü odaklı bir seyahate çıkarken, toplumsal problemleri mizahla ele alma yüreğini sürdürmesi, onun sanatını hem çağdaş hem de vakitsiz kılıyor. Karikatürün dijital çağdaki avantajlarını ve kozmik lisanını vurgulayan Akburak, çizgilerinin hafızalarda kalıcı bir iz bırakacağına olan inancımızı pekiştiriyor. Bu keyifli ve düşündürücü röportaj için Nihat Akburak’a teşekkür eder, sanatının hudutları aşmaya devam etmesini dileriz. Nihat Akburak’ın karikatürlerini @akburart Instagram hesabında görebilirsiniz.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
