Bir arkadaşınızla bir hususta dertleşirken “Bence sen kesin bağlanma travması yaşıyorsun!” diyen birine denk geldiniz mi? Ya da internette “İşte narsistlerin 5 özelliği, 3’ü sende varsa dikkat et!” usulünde içeriklere rastladınız mı? Artık nereye baksak bir şeyin uzmanı(!), bir bağ koçu(!), bir bilinçaltı okuma ustası(!) karşımıza çıkıyor.
Son yıllarda psikolojiye olan ilginin artması elbette sevindirici. Lakin asıl sorun, bu mevzunun magazinselleştirilmesi, herkesin kendini uzman ilan etmesi ve insanların birbirlerine teşhis koyma konusunda hudut tanımamaları. Artık “Sen toksik bir insansın!”, “Kesinlikle travman var!”, “Bunun sebebi çocuklukta gereğince sevgi görmemiş olman!” üzere tabirler, hiçbir bilimsel desteği olmadan, toplumsal medyada çokça dolaşıyor.
Peki, bunun ne üzere tehlikeleri var? Gerçek uzmanlar ne diyor? Ve en kıymetlisi, bu bilgi kirliliği psikolojimizi nasıl etkiliyor?
Uzmanlık alanı olmayan beşerler “teşhis” koyuyor
Psikolojik bir teşhis koymak, önemli bir eğitim ve uzmanlık gerektirir. Bir psikolog veya psikiyatrist, yıllarca eğitim alır, hadise çalışmaları yapar ve bilimsel tekniklere dayanarak kıymetlendirme yapar. Fakat gelin görün ki, bir saatlik YouTube görüntüsü izleyen, bir Instagram postu okuyan yahut “bilmem ne uzmanlığı” sertifikası alan herkes, bir anda teşhis koyma yetkisi olduğunu zannediyor! Klinik psikolog Dr. Steven C. Hayes, “Psikolojik süreçleri yüzeysel tahlillerle anlamaya çalışmak hem bireye hem de topluma ziyan verir. Bir etik çerçevede yapılmayan değerlendirmeler, insanları yanlış yönlendirir.” diyor.
‘Sen narsistsin’ ya da ‘Bu katiyen depresyon!’ üzere lafları gelişi hoş kullanmak, karşı tarafın kendini yanlış bir kimlik içinde hapsetmesine yol açabilir. Bir kişiyi yanlış etiketlemek, onun düzgünleşmesini değil tam bilakis kendini daha makus hissetmesine neden olur.
Psikolojik kavramlar manipülasyon aracı haline geldi
Psikoloji artık bir bilim kısmı olmaktan çıkıp, tanınan kültürde bir manipülasyon aracı haline gelmeye başladı. Örneğin:
• Birisi sizden hoşlanmıyorsa? “Duygusal olarak erişilemez!”
• Biri sizinle tartışıyorsa? “Kesinlikle gaslighting yapıyor!”
• Biri bağlantısını bitirdiyse? “Bağlanma korkusu var!”
Evet, bu tabirler gerçek. Lakin bunların her duruma uydurulması, insan bağlantılarındaki doğal iniş çıkışları yok saymak manasına geliyor. Bir kişi size bağırdı diye çabucak “toksik” olmaz. Biri sizi terk etti diye anında “bağlanma travması var” denemez. Lakin bu cins yanlış kullanımlar, insanları çabucak kategorilere hapsetmeye ve aslında değişebilecek, düzeltilebilecek meseleleri tahlilsiz hale getirmeye yol açıyor. Beşerler kendilerini yahut diğerlerini kolaylıkla “sorunlu” olarak etiketlediğinde gerçek güzelleşme süreci sekteye uğrar. Zira sorunun tahlili değil, teşhis oyununa odaklanılır.
Sosyal medyada bilgi kirliliği ve “psikoloji ınfluencer’ları”
Son yıllarda Instagram, TikTok ve YouTube’da binlerce ‘bilinçaltı uzmanı’, ‘ilişki uzmanı’ ya da ‘travma koçu’ türedi. Birçoklarının psikolojiyle akademik yahut profesyonel bir ilgisi yok ancak kendilerini büyük bir otorite olarak pazarlıyorlar.
“Bilinçaltınızı 21 günde temizleyin!”
“Bu 5 işarete sahipsen muhakkak narsistle münasebet yaşadın!”
“Bu olumlamaları yaparsan travmaların büsbütün iyileşir!”
Gerçek bir psikolog veya terapist asla bu kadar kesin konuşmaz! Zira psikoloji karmaşıktır, kişiseldir ve bilimsel süreçler gerektirir. Lakin toplumsal medyadaki bu “psikoloji influencer’ları” insanların korkularından ve kırılgan noktalarından beslenerek onları takipçi sayısını artırmak için kullanıyor. Psikiyatrist Dr. Daniel Amen, “Kendi hayatınızdaki meseleleri TikTok yahut Instagram’dan teşhis etmeye çalışmak, bir doktor yerine Google’dan kendi hastalığınıza teşhis koymaya çalışmak üzeredir. Birden fazla vakit, yanlış yönlendirme yaratır.” diyor. Bu çeşit içerikler, insanların gerçek terapiye yönelmesini engelleyebilir ve onları uydurma umutlara yönlendirebiliyor.
Psikolojik tabirlerin gelişi hoş kullanılması, hudut ihlaline yol açıyor
Psikolojik bir yorum yapmak, hele ki birine bir ‘teşhis’ koymak, çok büyük bir sorumluluktur. Lakin günümüzde herkes, diğerlerinin psikolojisini çözmeye çalışıyor ve bunu yaparken farkında olmadan insanların sonlarını ihlal ediyor.
Birinin çocukluk travması olup olmadığını sen bilemezsin.
Birinin sahiden narsist olup olmadığına sen karar veremezsin.
Birine “Senin içindeki çocuk yaralı” demek, terapist olmadan asla senin işin değildir.
Bir arkadaşınız depresyonda olabilir lakin onun ismine ‘Sen depresyondasın’ diye karar vermek yerine, ‘İyi hissediyor musun? Bir uzmana danışmak ister misin?’ gibi empatik ve etik bir yaklaşım göstermek gerekir. Şayet gereğince bilgi sahibi değilseniz fakat ruhsal etiketler kullanıyorsanız, karşınızdaki kişinin kendini daha makus hissetmesine neden olabilirsiniz.
Ne yapmalıyız?
Psikolojik teşhis koymak bizim işimiz değil. Eğer birisi sahiden güç bir süreçten geçiyorsa ona uzman dayanağı almasını önermek en sağlıklı harekettir.
Sosyal medyada gördüğümüz her şeye inanmayalım. Bir paylaşımın çok beğeni alması, onun yanlışsız olduğu manasına gelmez.
Psikoloji tabirlerini bilinçsizce kullanmaktan kaçınalım. Toksik, narsist, gaslighting üzere kavramlar hakikaten yanlışsız kullanıldığında manalıdır fakat her duruma uydurulursa kıymetsizleşir.
İnsanların sonlarına hürmet gösterelim. Karşımızdaki kişiyi anlamak istiyorsak dinleyelim lakin onu tahlil etmeye çalışmayalım.
Herkes psikolog değil ve olmamalı! Gerçek psikoloji, tanınan kültürde cümbüş aracı değil insanların hayatını düzgünleştiren bilimsel bir disiplindir. Şayet nitekim psikolojiyle ilgileniyorsak evvel onun gerektirdiği ciddiyeti anlamamız gerekir. Zira yanlış ellerde psikoloji, güzelleştirmek yerine daha fazla ziyan verebilir.
Siz de bu duruma maruz kaldınız mı? İnsanların size teşhis koymasına nasıl reaksiyon veriyorsunuz?
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
