Teknoloji Bu Kadar Gelişmiş Olmasına Rağmen Depremleri Neden Tahmin Edemiyoruz?
Akıllı telefonlar saniyeler içinde yüzümüzü tanıyor. Yapay zeka, insanların yazılarını taklit ediyor, hatta fotoğraf çizebiliyor. Uzay araçları milyonlarca kilometre uzağa, Mars’a ulaşıyor. Lakin hala sarsıntıları evvelce varsayım edebilecek bir teknolojiye tam olarak sahip değiliz.
Depremler, tabiatın en ani ve yıkıcı güçlerinden biri. Üstelik her vakit evvelden ihtar vermiyorlar. Bazen bir anda geliyorlar ve arkasında binlerce can kaybı bırakıyorlar. Bu kadar gelişmiş teknolojiyle, “Neden hala zelzelesi evvelden bilemiyoruz?” sorusu da sıkça akla geliyor. Yanıt ise düşündüğünüzden çok daha karmaşık.
Kaynak 1, Kaynak 2
Depremler yer kabuğunda biriken gücün ani boşalmasıyla oluşan sarsıntılardır.
Genellikle fay çizgilerinde gerçekleşiyorlar lakin volkanik patlamalar ya da toprak kaymaları da tetikleyici olabiliyor. Sorun şu ki; bu gücün ne vakit ve nasıl boşalacağı, yıllardır incelenmesine karşın kesin olarak bilinemiyor. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nun da dediği üzere, şu an ne kendileri ne de öteki rastgele bir bilim insanı büyük bir sarsıntısı evvelden hakikat formda iddia edebilmiş değil.
Bir zelzelenin bilimsel olarak kestirim edilebilmesi için üç net bilgi gerekiyor: Tarihi, saati ve büyüklüğü. Bunlardan biri bile eksikse yapılan iddianın manası olmuyor. Üstelik kimi varsayımlar o kadar genel ki aslında bir yerde bir zelzele oluyor ve bu da varsayım “tuttu” üzere gösteriliyor. Lakin bilimsel açıdan hiçbir şey söz etmiyor.
İşte tam bu noktada, umut veren bir gelişme Çin’de yaşandı.
Teksas Üniversitesi’nden bir araştırma takımı, Çin’in güneybatısındaki bir bölgede yapay zeka kullanarak yedi aylık bir süreçte meydana gelen sarsıntıların yüzde 70’ini bir hafta öncesinden yanlışsız iddia etmeyi başardı.
Bu iddialar, AETA ismi verilen özel bir sistemle toplandı. Yüz elliden fazla istasyonda bulunan akustik ve elektromanyetik sensörlerle toplanan bu datalar, yapay zekaya aktarıldı ve bu sistem sayesinde haftalık bilgilerden yola çıkılarak gelecekteki zelzelelerin yeri ve büyüklüğü iddia edildi.
Araştırmacılar; bu kadar başarılı sonucu yeni bir usulle değil, halihazırda var olan matematiksel modelleri zekice kullanarak elde ettiklerini söylüyor.
Ellerindeki büyük ve kaliteli bilgi setini sadeleştirip en manalı kısımlarını öne çıkararak yapay zeka ile yorumlamışlar. Ortaya çıkan sonuçlar, daha evvel imkansız denilen bir sorunun aslında yanlışsız bilgiyle çözülebileceğini gösteriyor.
Ama elbette bu muvaffakiyet şimdilik yalnızca test edilen bölge için geçerli. Bilim insanları da bunun farkında ve tekniğin öteki ülkelerde, farklı fay sınırlarında işe yarayıp yaramayacağının hala test edilmesi gerektiğini söylüyor. Zira her bölgenin sismik yapısı, zelzele çeşitleri ve data kalitesi farklı. Çin’de işe yarayan sistem, örneğin Japonya’da ya da Türkiye’de tıpkı başarıyı göstermeyebilir.
Yine de bu gelişme, zelzele varsayımı konusunda birinci kere somut bir ilerleme yaşandığını gösteriyor.
Sistem diğer ülkelerde de denenir ve emsal sonuçlar alınırsa, tahminen de gelecekte zelzeleler meteorolojik olaylar üzere evvelce bildirilebilir hale gelebilir.
Şimdilik USGS üzere otoriteler hala ‘depremler varsayım edilemez’ diyedursun; bilim insanları, yapay zeka sayesinde bu ezberi bozmak için büyük bir adım atmış olabilir. Tahminen daha yıllar var, tahminen de birkaç data seti uzağındayız. Lakin bu çalışma, bugüne kadar ‘imkansız’ sayılan bir şeyi mümkün kılabilecek birinci kıvılcım olabilir.
