Sahanın Ötesinde: Seçim Demirel Altunkan’ın Cesaret ve Kararlılıkla Yazdığı Hakemlik Hikâyesi

Sporla çok küçük yaşlarda tanıştım. Okul yıllarım boyunca etkin olarak sporun içinde yer aldım; bilhassa futbol her vakit hayatımın bir kesimi oldu. Üniversite eğitimimi futbol alanında tamamladım. Disiplinli çalışma alışkanlığımı sporun bana kazandırdığı pahalarla geliştirdim. Hakemlik ise bu sürecin doğal bir devamı üzere oldu; ben futbolu oynamak istemiştim lakin o yıllarda Malatya’da kız futbolu ismine hiçbir oluşum olmayınca hakemlik fikri cazip gelmişti.

İşte bu süreç bana, haritada yerini bile bilmediğim Trinidad&Tobago, Yeni Zelanda üzere ülkelerde hakemlik yapmayı, ülkemi bir Türk bayanı olarak temsil etmeyi getirdi. 21 yıllık mesleğimin 11 yılını FIFA kokartı ile yurt dışında, 6 yıl boyunca ise Süper Lig takımında hakemlik yaparak geçirdim. Türkiye’nin ilk TFFHGD şube başkanı oldum; hakemlik kariyerim sonrası BeINSports’ta yorumculuk ve son olarak geçtiğimiz yıl Merkez Hakem Kurulu üyeliği misyonunda bulundum.

Futbolu saha kenarından izlerken, “Ben bu oyunun içinde olmalıyım” kanısı daima aklımdaydı. Oynamama müsaade verilmeyen şartlar altında, hakemlik kursu açıldığını öğrenince cüretimi topladım, başvurdum ve böylelikle seyahatim başladı.

İlk maçımı dün üzere hatırlıyorum. Heyecanım çok yüksekti, düdüğü elimde tutarken ellerimin titrediğini hatırlıyorum. Alandaki oyuncular kadar ben de o anı yaşıyordum. Elbette yanılgılar yaptım lakin o maç bana alanda nasıl durmam gerektiğini, kararlarımın gerisinde nasıl duracağımı öğretti.

En çok zorlandığım hususlar otorite kurmak ve özgüvenli durmak oldu. Oyuncuların, teknik takımların, hatta tribünlerin baskısı genç bir bayan hakem için kolay baş edilebilir şeyler değildi. Bilhassa de bayan olarak yalnız ve rahat bir biçimde sokaklarda yürümenin bile güç olduğu Malatya üzere bir vilayette…

Ama her maç bana biraz daha deneyim kazandırdı. Vakitle hem karar alma suratım gelişti hem de saha içi bağlantım güçlendi.

Sahada otorite kurmanın yolu yalnızca kural bilgisi değil, birebir vakitte vücut lisanı, netlik ve kararlılıkla ilgilidir. Bu taraflarımı geliştirmek için çok çalıştım. Tecrübeli hakemleri izledim, görüntü tahliller yaptım. Bir yandan da bağlantı maharetlerimi güçlendirdim. Vakitle hem oyuncularla hem antrenörlerle kurduğum bağlantı daha profesyonel bir tabana oturdu.

Eğer başarılı bir performans sergilerseniz alanda cinsiyet farkı görmezden gelinebiliyor. Fakat yanılgı yaptığınızda bayan olduğunuz için kusur yaptığınız iması daima canlıydı.

Maalesef ön yargılar hâlâ tam manasıyla aşılmış değil. Alanda olduğunuzda hem oyuncuların hem taraftarların sizi “kadın hakem” olarak tanımlaması, vakit zaman verdiğiniz kararların cinsiyetiniz üzerinden kıymetlendirilmesi üzere zorluklar yaşanabiliyor. Lakin alanda duruşunuzu ve kalitenizi ortaya koyduğunuzda bu önyargılar yavaş yavaş kırılıyor.

Kadın hakemlerin bir maçta kusur yapma toleransı erkeklere nazaran daha düşük olabiliyor. Daima “acaba başarabilir mi” bakışıyla karşı karşıya kalıyoruz. Bu da her maça daha fazla hazırlık yapmamıza ve her ayrıntısı daha fazla düşünmemize neden oluyor. Birebir formda atletik testlerde de başarılı olmak için erkek hakemlerden çok daha fazla çalışmak gerekebiliyor.

Kadın hakem sayısı az zira hem yapısal hem kültürel pürüzler var. Bayanlar birçok vakit bu mesleğe yönlendirilmiyor, gereğince desteklenmiyor. Ayrıyeten eğitim, mentorluk ve meslek planlaması manasında bayan hakemler için özel bir sistem eksikliği de kelam konusu. Bu da sürdürülebilirliği zorlaştırıyor.

Geçen yıl içinde olduğum MHK’da en büyük eksiğin eğitim ve atletik performans olduğunu görünce bununla ilgili önemli manada çalışmalar yaptık lakin bir yıl sonunda federasyondaki değişim nedeniyle çalışmalarımız yarım kaldı. Lakin atletik performans grubu birebir formda çalışmaya devam edip bayan hakemlere gerekli dayanağı sağlamakta. Umarım önümüzdeki yıllarda bayan hakemlerimizi Süper Lig’de de görürüz.

Yurt dışında bayan hakemlik artık olağanlaşmış bir durum; bayanlar yalnızca bayan futbolunda değil, erkek profesyonel liglerde de faal rol alıyorlar. Örneğin Fransa’da, Almanya’da ya da İngiltere’de bayan hakemleri üst seviye erkek liglerinde görebiliyoruz. Türkiye’de ise hâlâ “kadın hakem” olmak bir ayrıcalık ya da istisna üzere görülüyor. Bu da hem fırsat eşitliğini hem gelişim suratını olumsuz etkiliyor.

FIFA ve UEFA son yıllarda bayan hakemliğine büyük kıymet veriyor. 2022 Katar Dünya Kupası’nda birinci kere bayan hakemlerin misyon alması tarihi bir adımdı. Milletlerarası seviyede bayan hakemler artık yalnızca “kadınlar için” değil, “futbol için” değerlendiriliyorlar. Bu yaklaşım Türkiye’de de yaygınlaşmalı.

Türk hakemliği potansiyeli olan ancak kimi yapısal sıkıntılar nedeniyle o potansiyeli tam gösteremeyen bir yapıya sahip. Eğitim, liyakat, gözlemci-hakem-MHK-federasyon münasebeti üzere hususlar şeffaf ve sistematik bir halde yine inşa edilmeli. Şu bir gerçek ki her geçen gün Türk hakemliği FIFA ve UEFA çizgisinden uzaklaşıyor, itibarsızlaşıyor.

Lale Orta’nın MHK Başkanlığı ve Bayan Temsili

TFF tarihinde birinci kez Merkez Hakem Kurulu (MHK) Başkanlığına bir bayan, Lale Orta atandı. Bu atama, yıllarca “neden olmasın?” dediğimiz bir sorunun yanıtı üzereydi. Lale Orta’nın hakemlik geçmişi, akademik birikimi ve bayan futboluna olan katkısı çok değerli. Bu misyona gelmesi, yalnızca bayanlar için değil, Türk hakemliği ismine da cüret verici bir gelişmeydi.

Doğal olarak büyük bir beklenti oluştu. Bayan hakemliğine dair daha görünür, daha yapısal adımlar atılacağını umduk. Lakin MHK üzere kısa periyodik ve ağır baskı altında çalışan bir yapıda esaslı değişiklikler yapmak kolay olmadı. Süreç içerisinde birtakım umut verici gelişmeler yaşansa da, beklentilerimizin tümüyle karşılandığını söylemek güç. Tekrar de bu atama, ilerisi için kıymetli bir eşik oldu.

Sahada yalnızca oyuncular değil, karar verenler de oyunun bir kesimi. Futbolu seviyorsanız ve mert kararlar alabilecek gücünüz varsa, hakemlik mükemmel bir yol. Sıkıntı anlar olacaktır ancak unutmayın, sizin yürüdüğünüz yolda öbürleri için de bir iz kalacak. Yüreğinizle, duruşunuzla, emeğinizle bu camiayı dönüştürebilirsiniz.

Bir maçtan sonra küçük bir kız çocuğu yanıma gelip, “Ben de senin üzere olacağım” demişti. O an ne kadar büyük bir sorumluluk taşıdığımızı anladım. Beni en çok motive eden kelam ise şudur:

“Sen yapamazsın” diyenlere inat, yapabildiğini göstermek en büyük zaferdir.”