Sosyal medyanın sıhhat bilgisi edinmek için kullanılması, tüm dünyada problemli bir husustur. Araştırmalar, bulaşıcı hastalıklar üzere sıhhatle alakalı birçok mevzuda yanlış bilginin yaygınlığını ve ziyanlarını ortaya koymuştur. Ruh sıhhatine ait toplumsal medyada yer alan yanlış bilgiler üzerine yürütülen araştırmalar ise daha sonludur. Bu yazıda toplumsal medyada ruh sıhhati hususlarında yaygın yanlış bilgiler üzerine yapılmış bilimsel çalışmaların söylediklerine kulak veriyoruz.
Öncelikle ‘yanlış bilgi’ tabirini açalım. Yanlış bilgiyi, aldatıcı içerik manasında kullanıyoruz. Aldatıcı bilgiler çoklukla kasıtlı ve meçhuldür. Toplumsal medyada aldatıcı bilgi vermenin birçok farklı sebebi olabilir. Ticari yarar elde etme, pazarlama, reklam maksatlı olabildiği üzere, büsbütün şahsî farklı nedenlerle de hareket edilebilir. Bu manada yanlış ve aldatıcı bilginin kapsamının geniş olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin, gerçek bir olay halinde aktarılan ferdî tecrübeler de yanlış bilginin kapsamına giren içeriklerdir.
Bilimsel Çalışmalar Ne Diyor?
-
Sosyal medyada sıhhat bahislerinde tedavi tavsiyesi ararken yanlış bilgiyle müsabaka mümkünlüğü epeyce yüksektir. Bir çalışmada, depresyonla ilgili içerikler üreten tanınan web sitelerinin ekseriyetle destekleyici delil sağlamadan ve değerli bilgileri atlayarak bilimsel tedavi protokolleriyle çelişen tedavi tekliflerinde bulunduğu tespit edilmiştir. Bilhassa, toplumsal medyada akranlar ortası etkileşimlerde bu aldatıcı tedavi teklifleri sıklıkla görülmektedir.
-
Antidepresanlar hakkında paylaşılan instagram içeriklerinin tahlil edildiği bir diğer çalışmada, içeriklerin büyük bir kısmının antidepresanlar hakkında olumsuz görüşler tabir ettiği tespit edilmiştir. Bu içeriklerin bir kısmının hiçbir bilimsel desteğe sahip olmaması tasa verici bulunmuştur.
-
Sosyal medya platformları içerisinde bilhassa TikTok’ta aldatıcı sıhhat tekliflerinin daha fazla ön plana çıktığı görülmektedir. TikTok platformunda zihinsel sıhhat tavsiyeleri manasına gelen #mentalhealthadvice ve #mentalhealthtips etiketli 500 TikTok görüntüsünün ruh sıhhati uzmanları tarafından incelendiği bir araştırmada, görüntülerin yaklaşık üçte birinin “bilimsel olarak gerçek olmadığı” ve bir kısmının da “potansiyel olarak ziyanlı olduğu” bildirilmiştir. Ziyanlı içeriklerin bir kısmı kullanıcılara muhakkak ilaçları kullanmalarını tavsiye eden içeriklerdir. İçeriklerde en düşük bilimsel doğruluk oranının travma alakalı bozukluklar hakkındaki görüntülerde olduğu tespit edilmiştir. Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) hakkındaki görüntülerin, en yüksek “potansiyel zararlı” içerik oranına sahip olduğu bildirilmiştir. TikTok’ta Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) hakkında tespit edilen bilgilerde, görüntülerin beşte birinden fazlasının BDT’ye ait olumsuz yahut karışık tavırlar içerdiği bildirilmiştir.
-
100 adet tanınan TikTok görüntüsü üzerinde yürütülen bir çalışmada, görüntülerin yarısından fazlasının çoğunlukla DEHB’in belirti ve semptomlarıyla ilgili ‘bilimsel delillerden mahrum bilgiler’ içerdiği bulunmuştur. Bu görüntüler olağan tecrübelerin patolojileştirilmesine yahut öbür bozuklukların semptomlarının aldatıcı halde DEHB’e atfedilmesine yol açabilmektedir.
-
Otizm etiketli 133 adet TikTok görüntüsünün incelendiği bir öbür çalışmada, görüntülerin az bir kısmının ‘doğru’, yarıya yakının ise yanlış olduğu tespit edilmiştir. Geriye kalan görüntülerin ise, direkt yanlış argümanlarda bulunmaktan fazla, aldatıcı ‘aşırı genellemeler’ içerdiği bildirilmiştir. ‘Otistik yetişkinler asla toplumsallaşmak istemez’ çeşidinde sözler buna örnek olarak gösterilebilir.
-
TikTok’ta çeşitli topluluklar aracılığıyla da aldatıcı yahut ziyanlı bilgi yayılabilmektedir. Örneğin, anoreksiya hareketi olarak etkileşim yaratan topluluklar anoreksiyayı bir hastalık değil, bir hayat biçimi halinde yansıtmaktadır.
-
Facebook ve Reddit’te obsesif-kompulsif bozukluklar için takviye kümelerinde bulunan şahıslar, yanlış bilgiyle karşılaştıklarını ve bunları yorumlarken başlarının karıştığını bildirmişlerdir. Bu çalışmada iştirakçilerin üçte birinden fazlası, online topluluklarda karşılaştıkları tedavi tavsiyelerinin hastalıklarını yönetme konusunda kararlarını etkilediğini söz etmişlerdir. İştirakçilerin sırf yarısı bu bahiste bir profesyonele danıştığını bildirmiştir. Çalışmanın sonuçları, bireylerin toplumsal medyada akranlar ortası tavsiyelere muteber bir ruh sıhhati tavsiyesi olarak bakabildiğini göstermiştir.
-
Sosyal medyayı sık kullanan genç bireylerin, sık maruz kalma sebebiyle daha fazla yanlış bilgiyi tüketme ve paylaşma ihtimalleri bulunur. Tekrarlanan maruz kalma, yanlış bilgiye olan inancın temel itici gücüdür. Bu mevzuda yürütülmüş çalışmalar, yaş düştükçe yanlış bilgi karşısındaki direncin de düştüğünü, bayanların ve daha düşük eğitim seviyesi ile daha düşük gelire sahip bireylerin yanlış bilgilere daha açık olduğunu göstermiştir.
-
Ruh sıhhati problemleri yaşayan bireylerin, yanlış sıhhat bilgilerine inanmaya meyilli olduklarına dair ortaya konulan datalar işin bir öbür telaş verici boyutudur. Yanlış bilgiye maruz kalmak, ruh sıhhati eşitsizliklerini olumsuz tarafta artırabilmektedir. Online dünyada sıhhatle ilgili yanlış bilgilere inanma seviyesi ile düşük sıhhat okuryazarlığı ve sıhhat sistemine güvensizlik ortasında güçlü bağlantılar bulunmaktadır.
-
Nörogelişimsel ve travmayla alakalı bozuklukları ele alan içerikler yüksek oranda yanlış bilgi taşımaktadır. Otizmle ilgili birtakım TikTok içeriklerinin tıp uzmanlarına karşı güvensizliği teşvik ettiği bulunmuştur.
Sosyal Medyada Aldatıcı Ruh Sıhhati Tavsiyeleri Nasıl Önlenebilir?
-
Sosyal medya ve sıhhat içerikleri alakasında gündeme getirilmesi ve güzelleştirilmesi istikametinde gayret gösterilmesi gereken değerli bir mevzu olumsuz etiketlemelerdir. Şahıslara bilimsel delillerden mahrum halde ‘akıl hastası’ üzere damgalamalar yapmak toplumsal medyada gitgide dozu artan bir alışkanlık haline gelmektedir. Tüm bu olumsuz toplumsal medya içerikleri, şahısları ruh sıhhati konusunda yanlış ve yetersiz bilgilerle kendi kendilerine teşhis koymaya, bilimsel olarak kanıtlanmamış tedavilere ilgi göstermeye teşvik etmektedir. Bu durum, hasta doktor ilişkisini zorlayabilmekte, tedavi ilerlemesini bozabilmekte yahut tedavi aramaktan vazgeçirebilmektedir. Gerekli tedaviye karşı çıkmak ve hastanın alternatiflere olan tercihini ayrıntılı anlamak gayesiyle yanlış bilgi içeriğinin nedenlerini ve nüanslarını anlamak maksadıyla çalışmalar yürütülmelidir.
-
Profesyonel sıhhat hizmetlerine düşük seviyede erişen kümeler tarafından yayılan yanlış yahut aldatıcı içeriklerin, sıhhat hizmeti ortamlarında düşük kaliteli bakım yahut berbat muamele tecrübelerini yaygınlaştırma ihtimali de bulunmaktadır. Bunun sonucunda ortaya çıkan bilimsel olmayan tedavi teklifleri ve alternatif tedavi teklifleri yanlış bilgilendirmeyi teşvik etmektedir. Farklı sosyoekonomik ve sosyokültürel özelliklere sahip kümelerde hususun derinlemesine araştırılması değer taşımaktadır.
-
Kişisel tecrübelerin sıhhat bilgisi üzere aktarıldığı manipülatif içeriklerin toplumsal medyada olabildiğince yanlışlanması bir nebze yarar sağlayabilmektedir.
-
Bilimsel çalışmaların mevzuyla ilgili daha fazla ayrıntılı bilgi ortaya koyması, bilhassa de toplumsal medyada bu dataların sesinin daha çok duyurulması kıymetlidir.
-
Sağlık alanında aldatıcı bilgilerin yayılmasına neden olan faktörlerin net formda ortaya konulması, sorunun önlenmesine katkı sağlayacaktır. Örneğin, kar emeli güden kuruluşların içerikleri, sıhhat sistemine güvensizlik ve sıhhat okuryazarlığı başlı başına araştırılması gereken faktörlerdir.
-
Zihinsel sıhhat konusundaki yanlış bilgilendirmeyi yönlendiren sistemlerin öteki sıhhat alanlarındaki düzeneklerden farklı olabildiği göz önünde bulundurulmalıdır. Hususa özel ayrıntılı daha fazla araştırma dataları izlenmelidir.
Sonuç olarak, ruh sıhhati konusunda yanlış bilgilerin yayılmasının altında yatan kökenleri ve düzenekleri kapsamlı formda anlamak ve bu sistemler konusunda bilinçlendirme çalışmaları yürütmek, sağlıklı bir toplum için kritik değere sahiptir.
Yararlanılan Kaynak
* Starvaggi, I., Dierckman, C., & Lorenzo-Luaces, L. (2024). Mental health misinformation on social media: Review and future directions. Current Opinion in Psychology, 56, 101738.
Not: Bu yazıda yararlanılan kaynaktaki bilgiler derlenerek aktarılmıştır. İçerikte diğer kaynaklardan yapılan alıntılara ait ayrıntılı bilgiler için ismi geçen çalışma incelenebilir.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
