Piaget ve Vygotsky Işığında Erken Çocuklukta Matematiksel Algı: Psikolojik ve Nörobilimsel Temeller
Matematiksel fikrin erken çocukluk devrinde nasıl filizlendiği, eğitim bilimleri ve psikoloji disiplinlerinde uzun müddettir merak konusu olmuştur. Jean Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı ve Lev Vygotsky’nin sosyokültürel perspektifi, bu süreci anlamak için temel teorik çerçeveler sunar. Lakin, çağdaş nörobilim araştırmaları, bu klasik kuramları yine yorumlayarak, matematiksel algının nöral temellerine dair derinlemesine bir kavrayış sağlamaktadır. Bu yazıda, erken çocukluk devrinde matematiksel bilişin gelişimini, ruhsal ve nörobilimsel bulgular ışığında inceleyecek ve eğitimcilere yönelik pratik teklifler sunacağız.
Piaget’nin bilişsel evreleri ve erken matematiksel kavrayış
Piaget’nin somut süreçler periyodu (7-11 yaş), çocukların sayı kavramını somut tecrübeler üzerinden inşa ettiği kritik bir evredir. Bu devirde çocuklar, objeleri sayma, gruplama ve kolay aritmetik süreçler yapma marifetlerini geliştirir. Lakin Piaget’nin vurguladığı üzere, bu süreç sadece bilişsel olgunlaşma ile değil, çocuğun etrafıyla etkileşimiyle de şekillenir. Örneğin, bir çocuğun iki elma ile üç elmayı bir ortaya getirip beş elma elde etmesi, sırf sayısal bir süreç değil, birebir vakitte somut bir tecrübedir. Bu somut tecrübeler, çocuğun zihninde matematiksel şemaların oluşumunu dayanaklar.
Ancak Piaget’nin kuramı, çocukların matematiksel kavrayışının sırf kişisel keşiflerle hudutlu olduğunu varsayar. Meğer Vygotsky, bu süreçte toplumsal etkileşimin rolünü vurgulayarak, eğitimcilere daha kapsamlı bir perspektif sunar.
Vygotsky’nin yakınsal gelişim alanı ve toplumsal bağlamın rolü
Vygotsky’nin yakınsal gelişim alanı (Zone of Proximal Development – ZPD) kavramı, çocukların potansiyel gelişim seviyesine ulaşmalarında yetişkinlerin ve akranların rehberliğinin kritik olduğunu öne sürer. Matematiksel öğrenme bağlamında, bu, bir çocuğun tek başına çözemeyeceği bir sorunu, bir öğretmenin yahut ebeveynin dayanağıyla çözebileceği manasına gelir. Örneğin, bir çocuk sayıları toplamayı öğrenirken, yetişkinin sorduğu yönlendirici sorular (“İki elman var, üç tane daha eklersen kaç elman olur?”) çocuğun bilişsel süreçlerini harekete geçirir.
Vygotsky’nin sosyokültürel teorisi, bilhassa erken çocukluk periyodunda lisanın ve toplumsal etkileşimin matematiksel kavrayışın gelişimindeki rolünü vurgular. Çocuklar, sayıları ve matematiksel süreçleri evvel toplumsal bağlamda öğrenir, akabinde bu bilgiyi içselleştirir. Bu süreç, nörobilimsel açıdan da desteklenmektedir. Örneğin nörogörüntüleme çalışmaları, matematiksel sorun çözme sırasında prefrontal korteksin ve parietal lobun faal olduğunu göstermektedir. Bu bölgeler, tıpkı vakitte lisan ve toplumsal bilişle de yakından alakalıdır.
Matematiksel telaşın nörobilimsel ve ruhsal boyutu
Matematiksel telaş, bilhassa erken çocukluk devrinde öğrenmeyi önemli halde engelleyebilen bir faktördür. Ruhsal araştırmalar, matematiksel telaşın, çocuğun dikkatini ve çalışma belleğini olumsuz etkilediğini göstermektedir. Nörobilimsel bulgular ise bu korkunun, amigdala aktivasyonunu artırarak prefrontal korteksin fonksiyonelliğini azalttığını ortaya koymaktadır. Bu durum, çocuğun matematiksel sorunları çözme maharetini önemli formda zayıflatır.
Matematiksel dert, ekseriyetle erken yaşlarda başlar ve öğretmenlerin yahut ebeveynlerin tavırlarıyla tetiklenebilir. Örneğin, bir çocuğun yanlış yanıt vermesi durumunda sert bir reaksiyon alması, matematiksel öğrenmeye karşı olumsuz bir tavır geliştirmesine neden olabilir. Bu nedenle, eğitimcilerin, çocukların yanılgı yapmalarını bir öğrenme fırsatı olarak görmeleri ve bu süreçte destekleyici bir lisan kullanmaları büyük ehemmiyet taşır.
Erken çocuklukta sayısal okuryazarlık ve çağdaş yaklaşımlar
Sayısal okuryazarlık, çocukların sayıları manaya, yorumlama ve kullanma hünerini tabir eder. Bu maharet, erken çocukluk devrinde oyun temelli öğrenme sistemleriyle desteklenebilir. Örneğin, bloklarla oynama, sayı kartları kullanma yahut günlük ömürde sayıları içeren etkinlikler (alışveriş yapma, yemek tanımları hazırlama gibi), çocukların sayı farkındalığını artırmada tesirlidir.
Modern eğitim yaklaşımları, bilhassa STEM (Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) eğitiminde, erken yaşlarda matematiksel düşünmeyi teşvik eden formüller geliştirmiştir. Örneğin, “coding for kids” (çocuklar için kodlama) programları, çocukların algoritmik düşünme hünerlerini geliştirirken, tıpkı vakitte matematiksel kavrayışlarını da güçlendirir. Bu tıp programlar, Piaget’nin somut süreçler devri ve Vygotsky’nin toplumsal etkileşim vurgusuyla uyumlu bir halde tasarlanmıştır.
Günümüz eğitim sisteminde erken matematik eğitimi: STEM ve ötesi
Günümüz eğitim sistemi, erken matematik eğitimini sırf sayıları öğretmekle sınırlandırmamalıdır. Bunun yerine, çocukların matematiksel düşünme marifetlerini geliştirecek bütüncül bir yaklaşım benimsenmelidir. Bu bağlamda, STEM eğitimi, çocukların matematiksel kavramları gerçek dünya sorunlarıyla ilişkilendirmelerine imkan tanır.
Örneğin, bir mühendislik projesi sırasında ölçüm yapma yahut bir bilim deneyinde bilgi tahlili yapma, çocukların matematiksel maharetlerini uygulamalı bir halde geliştirmelerini sağlar.
Ayrıca, eğitimcilerin, çocukların kişisel farklılıklarını göz önünde bulundurarak esnek öğretim stratejileri geliştirmesi gerekmektedir. Örneğin, görsel öğrenen çocuklar için grafikler ve şemalar kullanmak, kinestetik öğrenen çocuklar için ise hareket temelli etkinlikler tasarlamak, matematiksel öğrenmeyi daha tesirli hale getirebilir.
Eğitimciler için bir çağrı!
Piaget ve Vygotsky’nin kuramları, erken çocukluk periyodunda matematiksel algının gelişimini anlamak için hala geçerliliğini korumaktadır. Lakin çağdaş nörobilim araştırmaları, bu kuramları daha da derinleştirerek, eğitimcilere yeni perspektifler sunmaktadır. Matematiksel korkunun ruhsal ve nöral tesirlerini anlamak, sayısal okuryazarlığı artırmak için oyun temelli ve toplumsal etkileşim odaklı metotlar geliştirmek, günümüz eğitimcilerinin öncelikli maksatları ortasında olmalıdır.
Eğitimciler, çocukların matematiksel düşünme maharetlerini geliştirirken, onların bilişsel, duygusal ve toplumsal muhtaçlıklarını göz önünde bulundurmalıdır. Unutulmamalıdır ki, her çocuk bir matematikçi olmak zorunda değildir, lakin her çocuk, matematiksel düşünmenin gücünü keşfetme hakkına sahiptir. Bu keşif seyahatinde, eğitimcilerin rehberliği, çocukların potansiyelini ortaya çıkarmada kritik bir rol oynayacaktır.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
