Hepimizin başına gelmiştir, markette yürürken çalan bir müzik, bir anda insanı alıp yıllar öncesine götürür. Birinci aşkın, lise yılların, yaz tatilin yahut kalbini paramparça eden o vedayı saniyeler içinde tekrar yaşarsın. Pekala lakin neden? Neden kimi müzikler bu kadar güçlü bir halde anıları tetiklerken, kimileri yalnızca bir ezgi olarak kalır? Müziğin, hafıza ile kurduğu o gizemli fakat büyüleyici bağı açıklıyoruz! Haydi başlayalım…
Müzik, beyinde hislerle tıpkı bölgeyi amaç alıyor.
Müzik temelde işitsel bir uyarıcı lakin beyin onu yalnızca duymakla kalmıyor. Tıpkı vakitte duygusal olarak da yaşıyor. Bilhassa limbik sistem dediğimiz bölge yani hisler, anılar ve ödül sistemlerinin merkezi müzikle çok yakından alakalı. Bu da demek oluyor ki bir müzik çaldığında, sırf kulağımız değil beynimizin duygusal arşivi de harekete geçiyor. Tam da bu sebeple, bir müzik dinleyeni o eski sevgiliye, o mezuniyet gecesine yahut çocukluğundaki bir sabaha ışık suratında götürebiliyor. Müzik için beyindeki anılar albümünün sesli versiyonu diyebiliriz. Bilhassa ağır hislerle yaşanmış anılar, müziklerle birlikte çok daha net hatırlanıyor.
Nostalji, beyni vakit seyahatine çıkarıyor.
Nostalji dediğimiz şey, beynin geçmişe dair bir hasret yazılımı üzere. Birtakım müzikler da yalnızca o devirden çok kokusunu, hissini, hatta havanın sıcaklığını bile hatırlatabiliyor. Zira müzik, beynin episodik hafıza denilen kısmını aktive ediyor. Bu kısım, yaşanmış olayları ayrıntılarıyla hatırlamamızı sağlayan kısım. Bu yüzden lise yıllarındaki favori müziğimizi duyduğumuzda o yıllara dair garip bir his hissederiz. Müzik, zihinsel bir vakit makinesinden farksız ve zaten geçmişin duygusal fragmanlarını bugüne taşıyor. Kimi vakit tatlı bir tebessüm, kimi vakitse gözlerinden süzülen bir damla yaş oluyor.
Şarkılar öğrenildiği anda ortama nazaran kodlanıyor.
İnsan beyni, bilgileri makul bir bağlam içinde öğreniyor. Mesela, bir şarkıyı birinci sefer dinlediğimiz yer, kiminle olduğumuz, hatta ne giydiğimiz bile müziğe görünmez notlar olarak ekleniyor. Bu bağlamda öğrendiğimiz müzik, tekrar çaldığında tıpkı atmosferi zihnimize getiriyor. Bazen bir yaz müziği bize güneşin derimize değdiği anı, bazen bir seyahat müziği otoyolun imajını çağrıştırıyor. Bu bağlamsal hafıza sayesinde müzik, tüm duyulara hitap edebiliyor.
Müzik, duygusal belleği başka ikazcılardan daha güçlü bir formda etkiliyor.
Araştırmalar gösteriyor ki müzikle tetiklenen anılar, görsellerle tetiklenenlerden çok daha duygusal ve net oluyor. Bunun sebebi de beynin duygusal merkezlerinin sesli uyaranlara daha hassas reaksiyon vermesi. Bir müzik bazen bir fotoğraf albümünden daha çok gözleri doldurabiliyor yani. Bilhassa gençlik yıllarında dinlenen müzikler, beynin nöroplastik devrine denk geldiğinden çok daha kalıcı izler bırakıyor.
Bedensel hafıza, müzik tarafından harekete geçiriliyor.
Hatırlarsınız, bazen bir müzik çalar ve vücudunuz resen o eski dansı yapmaya başlar. Ya da ayağınız o ritimle yere vurur, güya sahnedeymiş üzere. Zira vücudumuz de hisleri kaydediyor. Müzikle bütünleşen anılar zihinden harici olarak vücutta de depolanıyor. Bilhassa travmatik yahut çok keyifli anlar, fizikî reaksiyonlarla eşleşiyor. Müzik o yansıları tetikliyor, böylelikle zihinsel değil fizikî olarak da o ana geri dönmüş oluyoruz.
Duygularla yaşanan şeyler kolay unutulmuyor.
Yoğun hislerle yaşanan anılar, hafızaya çok daha güçlü kazınıyor. Müzik de bu anıları bir his kutusuna koyuyor ve yıllar sonra bile bu kutunun kapağını açabiliyor. Hangi hisle eşleştirildiyse, sizi yeniden o hisle buluşturuyor.
Koku ve müzik, hisleri emsal halde hatırlatıyor.
Koku üzere müzik de bilinçaltı hafızayı tetikliyor. Zira ikisi de tıpkı his yolundan geçiyor, amigdala ve hipokampus. Bu sebepten ötürü bir müzik, yıllardır düşünmediğimiz birini, bir yaz akşamını yahut unutulmuş bir hayali bir anda hatırlatabiliyor. Müzik, beynin şuurlu kısmını pas geçip direkt duygusal merkeze bağlanıyor. Bu da onun hatırlatma gücünü harikulâde kılan şey oluyor. Tıpkı anne yemeğinin kokusu üzere bir müzik da sizi meskene, çocukluğa götürebilir.
Beyin, müzik dinlerken dopamin salgılıyor.
Mutlu eden her şey üzere, müzik de beyinde dopamin salgılanmasına neden oluyor. Bilhassa duygusal müzikler, ödül merkezlerini uyararak beyinde bir cins haz duygusu yaratmakta. Bu da beynin o şarkıyı pahalı olarak kaydetmesine neden oluyor. Ne kadar çok dopamin, o kadar güçlü hafıza izi!
