Isırgan otu, tabiatın en küçük lakin en süratli cezalandırıcılarından biri. Cildinle temas ettiğinde saniyeler içinde yanma, kaşınma ve kızarıklık başlıyor. Pekala bu kadar küçük bir bitki nasıl bu türlü güçlü bir savunma sistemi kurabiliyor? Ve en değerlisi, neden bu kadar yakıyor? Bilim, bu soruların da yanıtını aramış. Sonuçlar hayli şaşırtan.
Isırgan otu (Urtica dioica), kendini otoburlardan korumak için iğne üzere yapılar geliştirmiştir.
Bu iğneler aslında bitkinin gövde ve yapraklarının altını kaplayan uzun, ince, içi boş tüylerdir. Lakin bunlar sıradan tüyler değil; uçları saf silikadan oluşur. Ciltle temas edildiğinde bu uç kırılır ve adeta bir enjektör üzere çalışarak içerisindeki kimyasalları deriye zerk eder. Bu kimyasal karışımın en önemli bileşenleri formik asit, histamin, serotonin ve asetilkolin üzere hususlardır.
Histamin, bedenin alerjik tepkilerinde da rol oynayan bir unsurdur ve ciltte ani yanma, kızarıklık ve kaşıntı hissine neden olur. Formik asit ise karıncaların da savunma düzeneğinde yer alan yakıcı bir bileşendir. İşte bu güçlü kombinasyon, ısırganın küçücük dokunuşla bu kadar yakıcı olmasının gerisindeki temel nedendir.
Bitkilerin tüyleri yalnızca estetik değil…
Bitkilerde bulunan tüy gibisi yapılar, yani trikomlar, sanıldığından çok daha fonksiyoneldir. Isırgan otunun tüyleri örnek olarak ekseriyetle sivri, içi boş ve toksik sıvı taşıyan bir yapıdadır. Lakin tabiatta bu tüyler diğer formlarda da bulunur: kimileri yıldız formunda, kimileri yapışkan, kimileri ise zehirli uçlara sahiptir.
Trikomlar, güneş ışınlarına karşı kalkan misyonu görür, su kaybını önler ve kimi vakit da toprağın mineralini çekmeye yardımcı olur. Bilhassa etçil bitkilerde bu yapılar av yakalamaya bile yardımcı olur. Isırgan otu da bu sistemin en başarılı örneklerinden biri olarak temasla hem fizikî hem de kimyasal savunma üretmeyi başarmıştır. Bu özellikleri sayesinde hem küçük böcekleri hem de büyük otoburları kendinden uzak fiyat.
Isırganın cildimizde yarattığı reaksiyonun bu kadar şiddetli olmasının sebebi, iğne gibisi tüylerin direkt deri altına hudut uçlarını uyaran hususlar enjekte etmesidir.
Histamin, hudut uçlarını uyararak kaşıntı ve yanma hissini başlatır. Bedenin bu hususlara karşı geliştirdiği savunma ise iltihabi reaksiyon, kabarma ve kaşıntıdır.
Kuzukulağı yaprağı, ısırganın çabucak yakınında yetişen ve yapısında doğal antihistamin barındıran bir bitkidir. Yaprağının ezilerek cilde sürülmesiyle histaminin tesiri azalır ve yanma hissi hafifler. Birebir vakitte içerdiği oksalik asit sayesinde, ısırganın ciltte bıraktığı asidik etkiyi dengelemeye yardımcı olur.
