İnternetten hastalık araştırmak birçoğumuzun bâtın alışkanlığı haline geldi ancak sonuçlar çoklukla içimizi hiç de rahatlatmıyor. “Büyük ihtimalle kanserim” diye düşünen birine dönüşmemiz yalnızca birkaç tıklık uzaklıkta. Halbuki birden fazla vakit ya kolay bir soğuk algınlığı ya da biraz gaz sancısından ibaret oluyor durumumuz. Buna karşın semptom denetleyici araçlar bizi daima en berbat ihtimale yönlendiriyor. Pekala bu sistemler neden bu kadar abartılı, neden daima kanser diyorlar?
Kaynak 1, Kaynak 2
İnternet neden her semptomu ölümcül bir hastalığa bağlamakla bu kadar meşgul?
Çünkü bu sistemler, tıpkı tıp fakültesinin ikinci sınıf öğrencileri üzere; çok şey biliyorlar fakat hangisinin ne kadar sık görüldüğüne dair pek fikirleri yok. Baş ağrısı, mide bulantısı ya da baş dönmesi üzere semptomlar günlük hayatta sık karşılaşılan durumlar olsa da sistemler bu belirtileri çabucak beyin kanaması, kalp krizi ya da tümör üzere ağır hastalıklara bağlıyor.
Bunun temel nedeni ise risk almamak. Yani bir belirti, çok ender görülen bir hastalığın da kesimi olabilir, sistem o riski almamak için otomatik olarak en kötüsünü öne çıkarıyor. Elhasıl, azıcık mide ağrınız varsa da algoritma sizi “apandisit olabilir ancak kolon kanseri de olabilir” çizgisine taşıyor.
Bu sistemler çok şey biliyor olabilir lakin yeterli soru soramıyorlar.
Gerçek bir doktor, hastasını tanımadan hiçbir semptomu tek başına değerlendirmez. Yaş, evvelki hastalıklar, belirtilerin ayrıntıları üzere birçok öge gerçek teşhis için kilit değere sahiptir. Lakin internet üzerindeki belirti denetleyiciler, ekseriyetle bu ayrıntıları ya hiç sormaz ya da yüzeysel geçer.
Örneğin 40 yaşındaki bir adam, dışkısında kan gördüğü için internete başvurduğunda sistem ona birinci sırada kolon kanseri öneriyor lakin bu yaş kümesinde bu hastalığın görülme oranı sadece %0,01 civarında. Buna rağmen kolay bir hemoroid, birebir yaş kümesinde %4,4 üzere bir yaygınlığa sahip. Fakat internet bu ihtimalleri değil, yalnızca korkutanı önceliklendiriyor.
Bir de şu var: Hakikat bilgiye ulaşmak için gerçek soruyu sormak gerekir.
Tıpta yeterli soru sormak, yıllar süren tecrübeyle kazanılan bir hünerdir. Örneğin bir hastaya “Bu şimdiye kadar yaşadığınız en berbat baş ağrısı mı?” derseniz, büyük ihtimalle “Evet!” karşılığını alırsınız zira bu insan tabiatının reflekslerinden biridir. Meğer “Bundan daha makus bir baş ağrısı yaşadığınız oldu mu?” üzere açık uçlu sorular, daha gerçek karşılıklar verir.
Ne yazık ki belirti denetim sistemleri bu hassasiyete sahip değil. Bu da onları aldatıcı bilgilere ve doğal olarak abartılı teşhislere götürüyor. Yani sorun algoritmaların verdiği karşılıklar değil, onlara sorduğumuz yahut onların sormadığı soruların yanlışlığı.
Yapay zeka bu mevzuda ne kadar yardımcı olabilir?
İyi haber şu ki gelecekte bu araçlar daha gelişmiş hale gelebilir. Daha fazla bilgi toplayabilen, ferdî sıhhat geçmişini tahlil edebilen ve hatta tıbbi aygıtlardan gelen bilgilere ulaşabilen sistemler düşünülebilir. Lakin buradaki asıl ihtilal, bu bilgileri nasıl yorumladıklarıyla ilgili olacak.
Çünkü asıl sıkıntı, semptom listesini bir algoritmayla eşleştirmek değil; hastanın kendi cümleleriyle anlattığı durumu tıbbi dataya dönüştürebilmek. Bu hem tabipler için hem de algoritmalar için hala en büyük imtihan.
