Bir yerinizi incittiğinizde, birkaç saniye içinde beyin devreye girer ve o bölgeye dikkat kesilirsiniz. Pekala ya bu his yalnızca fizikî bir alarmdan ibaret değilse? Acının bireye özel olması, onu ölçmeyi neredeyse imkânsız hale getiriyor. Tekrar de bilim insanları bu gizemi çözmeye kararlı ve hatta insanların alınlarına sıcak metal bastıkları deneyler bile var. Pekala acının sahiden bir sonu var mı yoksa yalnızca biz bayılana kadar mı sürüyor?
Kaynak 1, Kaynak 2
Önce şu iki kavramı bir ayıralım: Acı eşiği nedir, acı toleransı nedir?
Acı eşiği, bir ikazın artık rahatsızlık değil de acı olarak algılanmaya başlandığı noktayı tabir eder. Örneğin bileğinize bir kelepçe takıldığını düşünün; başta yalnızca bir baskı hissedersiniz fakat bu baskı arttıkça ‘Ah’ dediğiniz bir an gelir işte o an, sizin acı eşiğinizdir.
Tolerans ise farklı bir husus zira bu, dayanabileceğiniz en üst acı seviyesidir. Kimimiz küçük bir çizikte bile perişan olurken, kimimiz kırık bir kemikle bile yürümeye devam edebiliriz.
O halde en çok acı veren şey nedir?
Bilimsel gözle bakıldığında, en ağır fizikî acılardan biri uyluk kemiğinin kırılması olarak gösteriliyor zira bedendeki en uzun ve en kalın kemiklerden biri. Bunun dışında doğum sancıları ve testis travmaları da birbirine muadil şiddette acı olarak tanımlanıyor.
Ancak yalnızca fizikî acıdan ibaret değil; toplumsal acı da beynimiz için gerçek bir tehdit. Birini kaybetmek, terk edilmek ya da sevilmediğini hissetmek üzere duygusal durumlar, beynin fizikî acı merkezlerini aktive edebiliyor. Yani ‘kalbim kırıldı’ demek, bilimsel açıdan düşündüğümüzde pek de mecaz sayılmaz.
Peki acı ölçülebilir mi? İşte tam bu noktada işler biraz tuhaflaşıyor…
1930’larda Cornell Üniversitesi’nden üç araştırmacı, ‘dolorimetre’ ismini verdikleri deneysel bir metot geliştirdi. Kulağa biraz ürkütücü gelse de bu prosedürde deneklerin alınlarına 3 saniyelik denetimli yanıklar uygulanıyordu. Her bir yanığın akabinde deneklere hissettikleri acı dereceleri soruluyor ve ‘dol’ ismi verilen yeni bir üniteyle puanlama yapılıyordu.
Örneğin ikinci derece yanık yaşayan birtakım iştirakçiler acılarını 8 dol olarak tanımlarken, 11 dolun üzerindeki hisler artık tanım edilemez düzeyde kabul ediliyordu. Lakin sistem; acının şahıstan şahsa değişmesi, duygusal durum, yaş, genetik üzere etkenlerle fazla oynak olduğu için bilim dünyasında kalıcı bir yer edinemedi.
Acıya dayanıklılık doğuştan mı gelir yoksa sonradan mı kazanılır?
Bir çocuk düşünün; hiçbir vakit düşmemiş, hiç dizi kanamamış, spor yapmamış. Bu türlü bir bireyin acı toleransı, daima düşüp kalkarak büyüyen diğer bir çocukla tıpkı olabilir mi? İşte bu örnek, acıya karşı dayanıklılığın ne kadar öğrenilmiş bir özellik olabileceğini gösteriyor.
II. Dünya Savaşı sırasında askerlerin, birebir düzeyde yaralanan sivillere kıyasla daha az acı bildirdiği gözlemlenmişti zira onların kıyasladığı şey savaştı. Atletler, dansçılar ya da daima fizikî zorlanmaya maruz kalan şahıslar de bu yüzden ekseriyetle daha yüksek acı toleransına sahiptir. Hatta kimi durumlarda beynin ‘acı yok’ dediği anda kişi hakikaten de acıyı hissetmeyebilir, evet plasebo tesirinden bahsediyoruz.
