İki Dünya, Bir Söz: Yelda Altunal

Ne hoş söylediniz. Evet, müfredat da nota da aslında birer çerçeve. İkisi de tek başına mana üretmez; içine konulan niyet, his ve yorumla hayat bulur. Ders anlatırken bir mevzunun tarihi bağlamını, neden-sonuç alakalarını ve insan hayatındaki karşılığını tartışırım. Müzikte ise tıpkı yolu, ses ve kelam üzerinden yürürüm. Amfide kavramlarla kurduğum bağı, müzikte melodilerle ve imgelerle kurarım. İkisinde de maksadım, karşımdakine yalnızca “bilgi” ya da “melodi” aktarmak değil; bir mana alanı açmak, orada birlikte düşünmek ve hissetmektir. Farklı araçlar üzere görünseler de ikisi de bana tıpkı şeyi hatırlatır: Anlatmak, aktarmak, paylaşmak aslında bir davet çıkarmaktır. Dinleyiciyi ya da öğrenciyi, kendi kıssasıyla buluşabileceği bir alana davet etmek… Sanırım bu yüzden, ders anlatırken de müzik söylerken de tıpkı itinası göstermeye çalışıyorum.

Gençlerle olan temasın dönüştürücü tesirinden bu esnada kelam edebilir miyiz?

Tabii. Fakat şöyle, gençlerle temas, benim için tek istikametli bir transfer değil; karşılıklı bir etkileşim. Onlar, yaşadıkları çağın ritmini, lisanını ve hissini direkt taşıyorlar. Bu ritim bazen bana unuttuğum bir soruyu, bazen de hiç düşünmediğim bir ihtimali hatırlatıyor. Mesela derste anlattığım mevzu her neyse, onlarla konuşurken tekrar keşfederim; müzikte ise dinleyicinin dünyasından sızan imgeler ve hisler müziklere karışıverir. Onlarla temas, bana kendi kalıplarımı fark ettirir ve gerektiğinde o kalıpları kırmam için yüreklendirir. 

Belki de iktisat üzere sistemin tam odağında olan bir bahiste bile eleştirel bir alan açabilmek mümkündür; bu alternatif alanı açarken “dönüşüm” sürecinde müziğinin rolü ne kadar büyük? 

İktisat, birçok vakit soğuk bilgiler ve sistem lisanıyla anılır. Ancak o dataların gerisinde gerçek hayatlar, gerçek öyküler vardır. Eleştirel alanı açmak, tam da bu öyküleri görünür kılmakla mümkün. Ben akademik çalışmalarımda da derslerimde de bunu yapmaya çalışırım. Örneğin bayanların iş gücüne iştiraki üzerine dataları tartıştırırken, yalnızca istatistikleri okumayız. Her sayının ardında hayat kıssaları olduğunu anamaya çalışırız: Bir öğrencinin kendi etrafındaki bayan girişimcilerden, bir diğer öğrencinin ailesinden örnekler getirerek sayıları somutlaştırırız. Böylelikle teorik kavramlar, günlük hayatla buluşuverir. 

Müzikte ise bu, diğer bir düzlemde, ses ve kelam düzlemindedir. Derslerimde eleştirel kanıyı kavramsallaştırır; müzikte ise ona duygusal bir alan açarım. İkisinin birleştiği yerde, yalnızca zihni değil, kalbi de dönüştüren bir tesir oluşur. O yüzden müzik, en azından benim kıssamda, bu dönüşümün kalbinde yer alıyor.

Yelda iki farklı dünyada kendi kelamıyla var oluyor. Kelam, fakat karşılığı varsa özgürleşir. Pekala bu bağlamda, sahnede de sınıfta da karşılık görmek için neye ihtiyaç var? Sözleri yalnızca yankılardan ibaret kılacak olan o duvarın ötesine geçirmek için iki farklı sahnede de kalıplar nasıl kırılabilir? 

Sözün özgürleşmesi için evvel duyulması, sonra da anlaşılması gerek. Sahnede de sınıfta da karşılık görmek, bir tıp ortak alan yaratmaktan geçiyor. Dinleyici ya da öğrenci, sırf pasif bir alıcı olduğunda kelam duvara çarpar ve yankılanır; lakin o alanın modülü olduğunda, kelam kendi yolunu bulur. Bunun için kalıpları kırmak kaide: Sahnede dinleyiciyle arayı azaltmak, sınıfta hiyerarşiyi esnetmek… İki yerde de birebir şeyi ararım: Karşılıklı bir merak, samimi bir bağ ve birlikte düşünmeye, hissetmeye açık bir yer. O tabanı kurduğunda, kelam artık sadece senin değil; hepimizin olur.

Yelda’nın ders anlattığı üniversite koridorları da müziğini icra ettiği sahneler de aslında birebir hayalin kesimi; ezberin ve kalıpların dışında bir alan açmak. Bunu bir direniş olarak kabul edebilir miyiz? Müziği de eğitimi de dönüştürücü bir yere çekmenin değerini “kendi öykünü yazarak” vurguladığını söyleyebilir miyiz?

Evet, bunu bir direniş olarak tanımlayabilirim. Lakin gürültülü ya da sloganik bir direnişten değil, daha derinden, daha kalıcı bir yerden bahsediyorum. Hem üniversite koridorlarında hem sahnede açmaya çalıştığım alan, ezberin ve kalıpların dışına çıkma cüretini davet eden bir alan. Bu, yalnızca bilgi aktarmak ya da bir müzik söylemek değil; mevcut yapıya “başka bir yol mümkün” demek.

Müziğimde de bu tutumun izleri var. “Gökkuşağı Altında”, Boğaziçi’nde kayyum rektöre karşı verilen mücadele sırasında doğdu. Sözleri, bir yerleşkenin içinden, umut ve direnişin renklerini taşıyan bir davetti. “Pencere Arkasında” ise toplumsal eşitsizliklerin görünmez lakin derin yarıklarını anlattığım bir müzik; pencereden dışarı bakarken, yağmurlu bir havada eğimli bir caddeyi katı atık otomobiliyle aşmaya çalışan bir emekçiyle içsel diyaloğumla şekillendi… “Sevgin Öldürüyor” ise bayan cinayetlerine karşı duyduğum öfkenin ve yasın bir sözü.

Tüm bu müzikler, aslında birebir öykünün farklı sayfaları. Akademide de benzeri bir yaklaşımım var: Öğrencilerime sadece bilgi aktarmak değil, o teorilerin hayatla kesiştiği yerleri göstermek istiyorum. Zira dönüşüm, lakin kendi öykünü yazmaya başladığında mümkün oluyor. Bu kıssa bazen bir sınıfta başlayan bir tartışma olur, bazen bir müziğin içinde büyür. Ancak hangi biçimde olursa olsun, hayattaki gayem daima tıpkı: Anlatmak, işaret etmek ve böylelikle değiştirmek.

Yelda’nın öyküsünde yalnızca dersler ve müzikler yok. Masanın üzerindeki kalın kitapların, laptop ekranındaki akademik makale taslaklarının, stüdyo kayıtlarının ortasında gidip gelen bir hayat var. Üniversitedeki kimliğine ilişkin sayılar ve teoriler tıpkı şarkı sözleri üzere dünyaya dair diğer bir şey söyleme eforu tahminen de. Lakin sorun yalnızca akademiyle sonlu değil. Müzik dünyasının kendi sonları, kuralları, görünmez duvarları da var. Biraz müzisyen olmanın yorucu taraflarından bahsedelim mi? Başlı başına önemli bir uğraş kelam konusu…

Evet, müzisyen olmak birden fazla vakit sahnede görünen o kısa anlardan ibaret sanılır; meğer asıl öykü, kulisin ardında ve müzik bölümünün görünmeyen taraflarında gizli. Bir müziğin ortaya çıkması, o ilham anından fazla, ekonomik şartlar, bölümün rekabetçi yapısı, dağıtım kanalları, dijital platformların algoritmalarıdır. Tüm bunlar yaratım sürecine direkt tesir eder. Bazen bağımsız kalmak için ödediğin bedel, konfor alanından vazgeçmek olur.

Üstelik müzik dünyasının kendi kalıpları da vardır. “Dinleyicinin beklentisi” diye dayatılan, “piyasa” diye yasallaştırılan bu kalıplar, bazen tıpkı akademideki katı şablonlar üzere özgür üretimin önüne geçer. Benim için problem, her iki dünyada da bu görünmez duvarları fark etmek ve mümkünse onları aşmak.

Akademide sayılarla, kavramlarla uğraşırken de, stüdyoda bir kelamın peşinden giderken de aslında birebir şeyi yapıyorum: Dünyaya öbür bir yerden bakmaya çalışıyorum. Lakin bu, romantik bir arayıştan çok, başlı başına önemli bir uğraş. Zira hem akademide hem müzikte, kendi sesini korumak, bazen en büyük direniş biçimi oluyor.