Korktuğumuzda ya da gerilime girdiğimizde hepimiz bazen denetimsizce titreriz. Vücudumuz bir şey yapmaya hazırlanıyor üzeredir lakin harekete geçemez. O an konuşmak bile sıkıntı gelir, nefesimiz değişir, sesimiz titrer. Sonradan kendimize geldiğimizdeyse “Neden bu türlü reaksiyon verdim?” diye düşünürüz. İşte tam da bu anda devreye giren şey, beynimizin bizi muhafazaya çalışan ilkel bir sistemi. Uygun de nasıl? Gelin bakalım…
Kaynak 1, Kaynak 2
Yüzyıl evvel bilim insanı Walter Cannon, tehlike anında hayvanların ya savaşmayı ya da kaçmayı seçtiğini söylemişti.
Ama yıllar sonra bu ikili reaksiyona üçüncü bir seçenek daha eklendi: donakalmak. Psikolog Gordon Gallup, hayvanların avcılar karşısında kıpırdamadan kalma reaksiyonunun beşerler için de geçerli olduğunu fark etti. Bugün donma yansısı olarak bildiğimiz durum, bir tehditle karşılaştığımızda beynimizin adeta ‘bekle, daha fazla bilgi topla’ dediği an.
Bu, mantıklı düşünen tarafımızın değil; hayatta kalmamızı sağlamaktan sorumlu ilkel beynimizin verdiği bir komut. Her şey, dehşet hissini algılayan amigdalayla başlar. Beynimizin bu kısmı bir tehdit hissettiğinde beden kimyamızı yöneten hipotalamusa sinyal gönderir.
Hipotalamus da adrenalini salgılatır ve hudut sistemimizi harekete geçirir.
Bu sistemin bir tarafı bizi harekete geçmeye zorlarken, öbür tarafı enerjiyi muhafazaya çalışır. Vücut tam bu ikisi ortasında sıkıştığında ortaya çıkan şeyse, dışarıdan bakıldığında donma ya da titreme üzere görünür. Yani titrediğimizde aslında kaçmaya hazırızdır lakin birebir vakitte hareketsiz kalmamız gerektiğine dair de güçlü bir iç komut alırız.
O anlarda kalp atışımız yavaşlayabilir, nefesimiz derinleşebilir ya da etraftaki sesleri daha net duymaya başlarız. Zira beynimiz hala etraftaki tehdidi tahlil etmeye çalışıyordur. Düşünmeye fırsat bile bulamadan gerçekleşen refleks, bizi korumak için tasarlanmış otomatik bir savunma sistemidir. Fakat ne yazık ki bu reaksiyonun ne vakit geleceğini ya da gelip gelmeyeceğini biz belirleyemeyiz.
Bu yansıyı herkes yaşayabilir ancak bilhassa çocuklukta travma yaşamış şahıslarda ya da anksiyete geçmişi olan bireylerde daha sık görülür.
Bilim insanları bu düzeneğin nasıl çalıştığını anlamak için çalışmalarına devam ediyor. 2024 yılında Tulane Üniversitesi’nde yapılan araştırmada, donma yansısından kaçmaya geçişi yöneten yeni bir kimyasal yol keşfedildi. Buluş, travma sonrası gerilim bozukluğu üzere ruhsal rahatsızlıkların tedavisi için umut verici olabilir.
Asıl değerli olan ise bu refleksin bir zayıflık değil, büsbütün istemsiz bir beyin yansısı olduğunu anlamak.
O an hiçbir şey yapamıyor üzere görünsek de beynimiz aslında tüm gücüyle bizi muhafazaya çalışıyor. Titremek, konuşamamak ya da donakalmak, mantıksız bir reaksiyon değil. Tersine binlerce yıllık bir hayatta kalma sisteminin kesimi. Tahminen de bazen bir adım atmadan evvel durmak, bize en çok yardımcı olacak şeydir.
