Güçlü Figürlerde Duygusal Düzenleme Zayıflığı: Mourinho Örneği ve Davranışların Psikolojik Analizi

İster teknik yöneticiler, yöneticiler, siyasetçiler olsun, toplum bilhassa başkan durumundaki bireylerden hep güçlü durmalarını, duygusal zayıflık göstermemelerini bekler. Bu bireyler, duygusal olarak “zırhlı” olmalıdır. Ne üzülmeli ne sonlanmalı ne de dağılmalıdırlar.

Bu beklenti, vakitle bu figürlerin hislerini bastırmasına neden olur. Lakin bastırılan her his, tıpkı yüksek basınç altındaki bir kap üzere içeride birikir. Bir noktada ise bu kap çatlar. Bastırılan öfke, hayal kırıklığı ya da utanç üzere hisler ansızın, çoğunlukla uygunsuz ve sembolik yansılarla dışa vurulur: örneğin bir rakibin burnunu sıkmak, bağırmak ya da fizikî itişme üzere.

Bu cins davranışlar, aslında o ruhsal zırhın çatlamasıdır. İçeride biriken her şey, en savunmasız anda açığa çıkar. Mourinho’nun Okan Buruk’a yönelik burun sıkma hareketi, hem şuurlu bir üstünlük kurma gayreti hem de bastırılmış ruhsal süreçlerin sonucu olabilir.

• Rakibini küçümseyerek ruhsal üstünlük kurma

• Dürtü denetiminde zorlanma ve gerilim patlaması

• Rakibi provoke ederek oyundan düşürme

• Çocukluk periyodundan gelen otorite çatışmalarını tekrar canlandırma

• Duygusal regülasyonda güçlük

• Duygular bastırıldığında kaybolmaz; yalnızca ertelenir. Gün içinde yaşanan gerilim, kızgınlık, kırgınlık ya da değersizlik hisleri birikir. Şayet kişi bu hislerle yüzleşmez, onları çözümlemezse; reaksiyonlar küçük ancak manalı mikro patlamalarla ortaya çıkmaya başlar.

Bu mikro patlamalar bazen iğneleyici bir kelam, alaycı bir gülüş, bazen fizikî temas ya da mimiklerle söz bulur. Mourinho’nun Okan Buruk’a yönelik teması da bu bağlamda bir “mizahi temas” üzere görünse de, gerisinde önemli bir duygusal regülasyon eksikliği olabilir. Bu cins sembolik reaksiyonlar, bir manada kişinin bilinçdışı birikiminin dışavurumudur. Her vakit sözlerle değil, bazen jestlerle konuşuruz – bilhassa bastırdığımız hisler kelam hususuysa.

Bu nedenle hislerini bastırmayı bir savunma düzeneği olarak kullanırlar. Lakin bu bastırma hali, bir mühlet sonra sürdürülemez hale gelir ve şu cins davranışlar ortaya çıkar:

• Saldırganlık

• Alaycılık

• Kasıtlı hudut ihlalleri

• Pasif-agresif tutumlar

Mourinho’nun davranış repertuarı bu hususlarla epeyce örtüşüyor. Burnu sıkmak üzere alaycı fakat fizikî bir aksiyon, yalnızca gerilimin değil birebir vakitte güç kaybı hissinin de dışavurumu olabilir.

José Mourinho’nun vakit zaman sonları zorlayan davranışları, yalnızca karakterinin “farklı” olmasıyla açıklanamaz. Freud’un kuramları üzerinden bakıldığında, bu davranışlar:

• Dürtüsel ve ilkel reaksiyonların (id) baskın olması,

• Toplumsal normların baskılanması (süperego eksikliği),

• Mantıklı dengeleme sisteminin devre dışı kalması (ego zayıflığı),

• Çocuklukta otorite figürüyle yaşanmış çözülmemiş çatışmalar (baba kompleksi),

• Erken gelişim periyotlarında saplanma (anal ve fallik fiksasyon) üzere çok katmanlı ruhsal yapıların bir sonucu olabilir.

Mourinho, bir maç sırasında rakibinin burnunu sıktığında yalnızca sonları aşmıyor. Birebir vakitte kendi iç dünyasındaki çatışmaları, güç arayışını ve bilinçdışı birikimlerini dışa vuruyor olabilir.

Narsistik Savunma ve Benliğin Yüceltilmesi

Freud’un psikanalitik kuramında narsisizm, bireyin kendi benliğine ağır bir sevgi duymasıyla bağlıdır. Bu sevgi, bilhassa dış dünyadan gelen tehditler karşısında benliğin korunması için devreye giren bir savunma düzeneğine dönüşebilir. İşte bu bağlamda narsistik savunma, bireyin kendilik kıymetini yüceltmek ve kırılgan egosunu korumak için sıra dışı, dikkat alımlı ya da norm dışı davranışlar sergilemesidir.

Burnu sıkmak üzere alışılmadık bir davranış, aslında bir futbol maçından sonra olması beklenen teknik ve oyuna dair yorumların önüne geçerek, tüm dikkatleri kendi üzerine çekme uğraşı olabilir. Bu durum, ‘ben hâlâ buradayım, oyunun da medyanın da merkezinde benim’ iletisi taşıyabilir. Yani oyun değil, Mourinho konuşulsun istenir. Freud’a nazaran, bu cins davranışlar, bir narsistik libidonun dışa vurumu olabilir. Yani birey (burada Mourinho), benliğini yüceltmek, kırılganlıklarını örtmek ya da egosunu tatmin etmek ismine toplumun normlarına alışılmamış yahut beklenmedik aksiyonlarla sahneye çıkar.

Bu tip davranışlar bir çeşit ‘grandiyöz benlik’ (büyüklük fantezisi) oluşturma uğraşıdır. Kişi, sıradanlığın ve tenkidin tehdidi altındaysa, kendini değerli, eşsiz ya da kuralların üstünde gösterecek davranışlara yönelir. Mourinho’nun geçmişteki “Ben özelim” söylemi de buna bir örnektir. Kendi imajını daima canlı tutmak ismine kuralları çiğnemesi ya da sahne dışı kalmaya tahammülsüzlüğü, bu savunma düzeneğinin bir yansımasıdır.

Ek olarak, Mourinho’nun rakipleriyle temasları, Freud’un anal devir kuramıyla ilişkilendirildiğinde, çocuklukta gelişen “kirletme” ve “kontrol” temalarıyla örtüşür; anal devirde çocuk etrafını dışkı yoluyla kirleterek birinci kere sonlarını test eder ve bu tecrübe kişilik gelişiminde belirleyici olur. Mourinho’nun rakip teknik yöneticilerin şahsî alanına fizikî müdahalelerde bulunması, bu periyodun yetişkinlikteki yansıması üzere okunabilir; kendi alanını korurken, oburunun alanını bozarak denetim kurmaya çalışır. Tıpkı vakitte, futbolcularıyla çok denetimli ilgiler yürütüp rakiplerine karşı kaotik davranması, anal devrin “tutma-bırakma” dengesizliğinin bir dışavurumu olabilir; böylelikle Mourinho hem nizamlı hem de sistemsiz yanını kullanarak gücünü hissettirmeye çalışmasının yansıması olarak yorumlanabilir. 

Tüm bu tahliller, Mourinho’nun saha kenarındaki alışılmadık davranışlarının yalnızca birer anlık öfke ya da ego patlaması olmadığını, bilinçdışı süreçlerin alana nasıl sızdığını gösteriyor. Onun fizikî teması, hudut ihlalleri ve denetim takıntısı; sırf futbolun değil, tıpkı vakitte insan psikolojisinin de karmaşık ve çok katmanlı tabiatını gözler önüne seriyor. Tahminen de Mourinho’nun asıl oyunu, sadece alanda değil, zihinlerde oynandığını göstermekte. 

Instagram

Facebook

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio