Görünenin Ötesinde: Eğitimde Pedagojik Yabancılaşmanın Kodları ve Kayıp Temsil
Okulu benimsemeyen çocukların büyük çoğunluğu, sistemin görünmeyenleri olarak konumlanmaktadır. Eğitim sisteminin kurumsal işleyişi; katı müfredatlar, standart ölçme kıymetlendirme yolları ve kişisel farklılıkları göz arkası eden tekdüze yaklaşımlar nedeniyle, kimi çocuklar için yabancı, soğuk ve manadan mahrum bir ortam haline gelmektedir. Bu çocuklar çoğunlukla, kendilerini sınıf içinde anlatacak kanalları bulamayan, başarıyı sadece akademik imtihan sonuçlarıyla tanımlayan bir yapının dışında bırakılmış bireylerdir.
Özellikle his düzenleme problemleri yaşayan, özgüveni düşük yahut mesken içi bağlarda desteklenmeyen çocuklar, okulun sunduğu pahalar sistemini içselleştirmekte zorlanmakta ve bu yabancılaşma, vakitle davranışsal meselelere, devamsızlığa ve nihayetinde okul terkine evrilmektedir. Bu durum sadece ferdî bir başarısızlık olarak değil, toplumun geleceğine dair sosyolojik bir kırılma olarak okunmalıdır.
Kültürel Ahenk Sorunu ve Sosyoekonomik Eşikler: Eğitimde Görünmeyen Duvarlar
Okulu benimsemeyen çocukların bir kısmı, kültürel ve ekonomik olarak sistemin merkezinden uzak toplulukların çocuklarıdır. Göçmen ailelerin çocukları, kırsal bölgelerde yaşayan gençler ya da ekonomik dezavantajlı kümelerden gelen bireyler; okulun dayattığı kültürel kodlarla örtüşmeyen bir dünya görüşüyle yetişmekte, bu da onların okulda anlatılan bilgiye ve bedellere “ait hissetmemesine” yol açmaktadır. Eğitim sisteminde yer alan normlar, çoğunlukla kentli, orta-üst sınıf bedelleri üzerinden şekillenmektedir ve bu kıymetlerin dışında kalan öğrenciler kendilerini ya “uyumsuz” ya da “başarısız” olarak etiketlemekte, böylelikle okuldan uzaklaşmaktadır. UNESCO’nun 2023 tarihli raporunda, okulu terk eden gençlerin %42’sinin kültürel ahenk sıkıntıları yaşadığı, bu kümenin büyük kısmının okulda kendini temsil edilmemiş hissettiği vurgulanmaktadır. Eğitim, sırf bilgi transferi değil, tıpkı vakitte bir temsil alanıdır ve çocuklar bu alanda kendilerine yer bulamadıklarında, sistemin dışında kalmayı bir tercih değil, bir mecburilik olarak yaşamaktadır.
Pedagojik Dilsizlik: Öğrenme Modellerinin Tek Tipleştirilmesinin Yıkıcı Etkisi
Okulda uygulanan pedagojik modellerin çok büyük kısmı, bilişsel öğrenmeye ve sözel-dilsel zekaya hitap eden formatlar üzerine kurulmuştur. Meğer Howard Gardner’ın çoklu zeka kuramı, öğrenmenin sırf bilişsel düzlemde değil, bedensel, müziksel, tabiat ile bağlantılı, kişilerarası ve içsel zeka üzere birçok farklı kanalla gerçekleşebileceğini öne sürmektedir. Okulu benimsemeyen çocuklar ortasında bilhassa kinestetik ya da müziksel zekaya sahip öğrencilerin daha fazla bulunduğu gözlemlenmektedir. Bu çocuklar, ders anlatım tekniklerinin kendilerine hitap etmediğini, okulun kendilerini anlamadığını söz ederken aslında pedagojik bir sessizlikle karşı karşıya kalmaktadırlar. Eğitim sisteminin çocukların öğrenme biçimlerine değil, çocukların sistemin öğrenme biçimine uyması gerektiği istikametindeki tek taraflı yaklaşımı, birçok öğrenciyi pasif, edilgen ve ilgisiz hale getirmektedir. Bu noktada sorulması gereken şudur: Çocuk öğrenmediği için mi okuldan kopuyor, yoksa okul onu anlayamadığı için mi?
Disiplin Değil Diyalog: Otokontrol Eksikliğine Karşı Bütüncül Yaklaşımlar
Geleneksel okul sistemlerinde davranışsal meseleler çoğunlukla disiplin kurallarıyla bastırılmaya çalışılır. Ancak okulu benimsemeyen çocukların kıymetli bir kısmı, duygusal denetim, dürtü idaresi ya da toplumsal marifetler üzere gelişimsel alanlarda dayanağa gereksinim duymaktadır. Örneğin Finlandiya’daki birtakım okullarda, problemli davranış gösteren öğrencilerle birebir ilgilenmek üzere misyonlu “empati danışmanları” bulunmakta, çocukların hislerini tanıma ve tabir etme maharetleri üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Bu modelde, davranışın arkasındaki muhtaçlık sorgulanmakta, çocukla güç savaşına girilmeden tahlil üretilmektedir. Türkiye’de de emsal bir yaklaşımı uygulayan birtakım pilot okullar, bilhassa travma geçmişi olan çocuklar için duygusal dayanak kümeleri, sanatla terapi oturumları ve “sessiz alanlar” gibi uygulamalarla okulu çocuk için inançlı bir alana dönüştürmeyi hedeflemektedir. Sıkıntılı davranış, bastırılması gereken değil, anlaşılması gereken bir işarettir.
Çözüm Olarak İştirak: Demokratik Okul Modelleri ve Öğrenci SesiOkulu benimsemeyen çocukların ortak bir özelliği de okulda kendilerine ilişkin bir kelam hakkı görmemeleridir. Onlar için okul, sırf kuralların uygulandığı, derslerin anlatıldığı, imtihanların yapıldığı bir yer değil; kendilerinin bir özne olarak varlık gösteremedikleri bir yapıdır. Meğer öğrenci iştirakini temel alan demokratik okul modelleri, çocukların okul hayatına karar verici aktörler olarak katılmalarını sağlamakta ve aidiyet hissini güçlendirmektedir. Örneğin Almanya’daki kimi ıslahat okullarında öğrenciler okul meclislerinde yer almakta, ders içeriği ve etkinlikler konusunda teklifler sunabilmektedir. Bu iştirak sadece sembolik değil, işleyişi değiştiren gerçek bir güce dönüşmektedir. Eğitimde sesin sırf öğretmene ilişkin olduğu sistemlerde çocuklar dinleyici pozisyonuna indirgenir. Halbuki onları nitekim duymadıkça, sistemin dışına düşmelerini engellemek mümkün değildir.
📚 Düşünürlerin Gözünden: Çocuğun Okulla İmtihanı
‘Bir çocuk okulda ne kadar sessizse, içeride o kadar fırtına kopuyor olabilir.’— Lev Vygotsky
📝 Sessizlik her vakit ahenk manasına gelmez. Bu kelam, okulun davranış kalıpları üzerinden yaptığı değerlendirmelerin, çocuğun iç dünyasındaki zenginliği görmezden gelmesine eleştirel bir bakış sunar. İçsel çatışmaların dışa vurulmadığı yerlerde, pedagojik körlük başlar.
‘Çocuklar okula geldiğinde meraklıdır. Lakin biz onlara, nasıl düşünmeleri gerektiğini değil, ne düşüneceklerini öğretiyoruz.’— Sir Ken Robinson
📝 Eğitim sistemleri, çocuğun tabiatında var olan keşfetme isteğini törpüleyip ezberci kalıplarla doldurduğunda, öğrenme tutkusu söner. Bu kelam, okulun yapısal krizini—özgür niyetin yerine mekanik bilgiyi koymasını—çarpıcı biçimde özetler.
‘Çocukları oldukları üzere kabul etmediğimiz sürece, onları değiştiremeyiz.’— Carl Rogers
📝 Her çocuk kendi potansiyeli, kültürel art planı ve ferdi ritmiyle biriciktir. Fakat sistem, standartlaştırma ve karşılaştırma ile bu çeşitliliği görmezden gelir. Rogers’ın bu tabiri, pedagojik kabulün değişimin ön şartı olduğunu hatırlatır.
‘Bir sistem, içinde bulunduğu bireyleri susturuyorsa; sorun bireylerde değil, sistemin kulaklarındadır.’— Paulo Freire
📝 Çocukların iştirak göstermediği, söz edemedikleri ve eleştirel fikre teşvik edilmedikleri bir okul, sırf bilgi aktaran değil; sessizlik üreten bir yapı haline gelir. Freire burada, eğitimin otoriter değil, diyalojik olması gerektiğini vurgular.
‘Eğitimin emeli, boş bir zihni doldurmak değil, ateş yakmaktır.’— William Butler Yeats
📝 Eğitim sadece bilgi yüklemek değil; fikir, hayal gücü ve hayat kıvılcımı uyandırmaktır. Bu kelam, eğitimin nicelikten çok nitelik taşıması gerektiğine ve çocuğun içsel dünyasını aydınlatma sorumluluğuna güçlü bir gönderme yapar.
Çocukların sesini duymayan bir eğitim sistemi, aslında geleceğin yankısız çığlığını hazırlar. Okul duvarlarının ötesine geçemeyen pedagojiler, sadece ders saatlerini değil; hayal kurma vakitlerini da tüketir. Halbuki her çocuk, temsil edilmediği yerde eksik kalır; anlaşılamadığı yerde yabancılaşır. Bu yüzden mesele yalnızca çocukların okulu benimsemesi değil; okulun da çocukları anlamasıdır. Zira eğitim, varlığı şekillendirmek değil, varlığı duymaktır. Şayet biz eğitimin öznesi olan çocuğu tekrar merkeze almazsak, her sınıf birer sessizlik koridoruna; her müfredat, çocukluğun üzerine kapanan ağır bir kapağa dönüşecektir. Gerçek bir dönüşüm, fakat çocuğun göz hizasında başlayan bir bakışla mümkündür.
Belki de en manalı soru budur: Biz çocukları eğitiyor muyuz, yoksa onları bizden uzaklaştırıyor muyuz?
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
