Bir kıyafet yalnızca bir kıyafet mi? Yoksa arkasında yüzyılları aşan ekonomik savaşlar, ekolojik yıkımlar ve insan emeğinin gölgede kalan tarihi mi gizli? Melida Tüzünoğlu’nun romanı Her Şey Konuşacak’ın müsaadeden giderek, modanın bilinmeyen yüzünü keşfediyoruz. İşte dokumacılığın, kapitalizmin ve insanlığın yazgısını değiştiren 8 dönüm noktası!
1. Derilerden İpeklere: Birinci Kumaşların Doğuşu ve Tarımın Karanlık Mirası
İnsanlığın avcı-toplayıcı periyodunda hayvan derileri en ilkel kıyafet formuydu. Lakin tarıma geçişle birlikte işler değişti! Keten, yün ve pamuk, giyinmenin merkezine oturdu. Başlangıçta her şey sürdürülebilirdi… Ta ki Sanayi Devrimi’nin yırtıcı çarkları dönmeye başlayana kadar. Buhar makineleriyle seri üretime geçen dokuma kesimi, köylüleri fabrikalara mahkûm etti ve insan emeğini standart bir hammaddeye dönüştürdü.
Bugün milyonlarca insanın ‘fast fashion’ köleleri olarak fabrikalarda çalışmasının temelinde, işte bu tarihî kırılma var!
2. Bir Mutabakatla Osmanlı’yı Bitiren İngiliz Kumaşları
Baltalimanı Mutabakatı (1838), Osmanlı’nın ekonomik bağımsızlığına atılan en büyük kazıktı! O periyoda kadar imparatorluk, kendi kumaşlarını üreten dev bir dokumacılık iktisadına sahipti. Lakin İngiltere, bu pazara sınırsız erişim hakkı kazanınca ne oldu dersiniz?
Osmanlı’nın binlerce yıllık dokumacıları işsiz kaldı.
Yerel kumaşlar yok olup tarihe karıştı.
Fabrikalaşan İngiliz dokuması, sömürgelerden gelen hammaddelerle Osmanlı’yı boğdu.
Bugün neden kıyafetlerimizin etiketlerinde ‘Made in Bangladesh’ yahut ‘Made in China’ yazdığını hiç düşündünüz mü? İşte bu süreç, global üretim ağlarının birinci adımıydı.
3. Angora Keçilerinden Lüks Kumaşlara: Bir Hayvan Cinsinin Sonu
18. yüzyılda Ankara Keçisi’nin tüyleri, Avrupa aristokrasinin gözdesiydi. İpek üzere yumuşak ve sağlam olan bu tiftik, lüks kumaşların ana hammaddesi oldu. Pekala sonuç?
Aşırı üretim nedeniyle ekosistem bozuldu, keçi popülasyonu azaldı.
Osmanlı’nın lokal ticaret istikrarı çöktü.Doğa artık insan muhtaçlığı için değil, sanayi için sömürülmeye başladı.
Bugün hala birçok lüks markanın etik üretim yapmadığını biliyor muydunuz? Keçi yerine personeller, tiftik yerine insan emeği sömürülüyor!
4. Modanın Kapitalizme Teslim Oluşu: Artık Kimse Muhtaçlığı İçin Giyinmiyor!
1900’lerin başında kıyafetler yalnızca fonksiyoneldi. Ama sanayi ihtilali ve kapitalizmin yükselişiyle ‘giyinmek’ kimlik meselesine dönüştü.
Moda, toplumsal sınıfları belirleyen en büyük faktör haline geldi.
Markalar doğdu, gösteriş kültürü patladı.
Haute couture bir statü göstergesiyken, fast fashion sıradan insanlara da “modaya uyma” fırsatı sundu.
Ancak ne değerine? Bugün moda bölümü, gezegenin en büyük etraf kirleticilerinden biri. Giydiğiniz kıyafet, gezegeni öldürüyor olabilir!
5. “Göründüğün Kadar Varsın” Çağı: Instagram Modası Nasıl Dünyayı Çöpe Çevirdi?
Sosyal medyanın tesiriyle kıyafetler artık bir kimlik aracı olmaktan çıktı, süreksiz birer ‘tüketim nesnesine’ dönüştü!
İnsanlar artık yalnızca bir fotoğraf için kıyafet alıyor, sonra çöpe atıyor!
Hızlı moda markaları her hafta yeni koleksiyon çıkararak tüketimi körüklüyor.
Her saniye bir kamyon dolusu giysi çöpe gidiyor.
Moda artık uzun ömürlü değil, kullan-at kültürü her şeyi ele geçirdi. Peki fakat yalnızca kıyafetleri mi atıyoruz, yoksa yaşadığımız gezegeni de çöpe mi gönderiyoruz?
6. “Pamuk Temiz Değildir!” – Aral Gölü’nü Yok Eden Beyaz Altın
Bir kot pantolon üretmek için tam 7.500 litre su harcanıyor. Bu, bir insanın 7 yıl boyunca içeceği su miktarı!
Sovyetler Birliği, pamuk üretimini artırmak için 1960’lardan itibaren Aral Gölü’nü besleyen ırmakları kuruttu. Sonuç?
Dünyanın dördüncü en büyük gölü, bugün neredeyse büsbütün yok oldu.
Binlerce insan evsiz kaldı, ekosistem dönüşü çok sıkıntı olan bir çöküş devrine girdi. Antroposen çağı başladı.
Pamuk üretimi uğruna tabiat feda edildi!
Bugün ‘sürdürülebilir moda’ ismi altında satılan eserlerin birden fazla bir pazarlama palavrası. Peki gerçekten tabiata ziyan vermeden giyinmek mümkün mü?
7. Bangladeş’te 2 Dolara Çalışan Emekçiler: Moda Sanayisinin Karanlık Yüzü
Bugün giydiğiniz tişörtü kim üretiyor? Bangladeş, Hindistan, Vietnam’daki işçiler… Peki nasıl bir şartta?
Çocuk personeller, açlık hududunda maaşlarla çalıştırılıyor.
Fabrikalar cayır cayır yanarken binlerce personel ölüyor.
Hızlı moda, emeği sömürerek milyar dolarlık markalar yaratıyor.
Yüksek moda ve fast fashion fark etmeksizin tüm sanayi, insan emeğini en ucuz formda kullanmaya programlanmış durumda.
8. Her Şey Konuşacak: Giysilerimiz Bize Ne Anlatıyor?
Melida Tüzünoğlu’nun Her Şey Konuşacak adlı romanı, moda tarihinin bu kanlı ve sömürü dolu sayfalarını giysilerin ağzından anlatıyor.
Giysilerin nasıl bir tarih taşıdığını hiç düşündünüz mü? Tekstil sanayisinin politik ve ekonomik sistemle nasıl iç içe geçtiğini anlamaya hazır mısınız? Bu kitabı okuduktan sonra alışveriş yaparken iki defa düşüneceksiniz!
