Gerçek mi, Manipülasyon mu? / Hayatımızı Şekillendiren Görünmez Güçler
Bir sabah uyanıyorsunuz. Oda tıpkı, kent birebir, dünya birebir. Ya da o denli mi? Pencereden dışarı bakarken aklınıza düşen o rahatsız edici soru var: Fikirleriniz nitekim size mi ilişkin? Yoksa, farkına bile varmadan içselleştirdiğiniz bilgiler, maruz kaldığınız haberler, sorgusuz sualsiz benimsediğiniz sistemler tarafından mı şekillendiriliyorsunuz?
Modern insan, özgürlüğüne inanan fakat zincirlerini göremeyen bir mahkûm üzere. Kendi seçimlerini yaptığını sanıyor lakin aslında onun ismine çoktan karar verilmiş. Hangi haberin gündem olacağı, hangi bilginin öne çıkacağı, hangi ideolojinin popülerleşeceği… Bunların hepsi bir el tarafından belirleniyor. Ancak biz, seçim yaptığımızı sanıyoruz.
Peki, nasıl manipüle ediliyoruz?
Toplumun kapalı dalgası: Manipülasyonun çekim gücü
Bazen bir ülke propagandayla yönetilir. Bazen bir sınıf, eğitim sistemiyle şekillendirilir. Bazen de toplum, hiç farkında olmadan makul bir niyet biçimine yönlendirilir. Ve en tehlikelisi, bunu fark etmezseniz, özgür olduğunuzu sanırsınız.
Todd Strasser’ın Dalga kitabı, bu gerçeği çarpıcı bir deneyle anlatır. Bir lise öğretmeni, öğrencilerine faşizmin nasıl yayıldığını göstermek için pak bir oyun başlatır. Lakin oyun, kısa müddette bir harekete dönüşür. Öğrenciler, hiç sorgulamadan otoriteye itaat etmeye başlar. Manipülasyon, düşündüğünüzden çok daha süratli ve kolay işler. Birkaç yanlışsız atakla herkes birebir tarafa yürümeye başlar. Ve kimse, ne vakit yoldan çıktığını anlamaz.
Teknoloji bizi kurtarıyor mu, yoksa daha güçlü bir kafese mi hapsediyor?
Teknoloji ilerledikçe özgürleştiğimizi sandık. Fakat hakikaten mi? Algoritmalar artık ne izleyeceğimizi ne düşüneceğimizi, neyi satın alacağımızı belirliyor. Evvelden dinler ve ideolojiler insanları yönlendirirdi, artık ise bunu dijital platformlar yapıyor.
Özgür Mumcu’nun Barış Makinesi, bu soruyu tarihin içinden çekip çıkarıyor. 19. yüzyılda geçen bu roman, bir barış makinesinin insanlığı nasıl dönüştürebileceğini sorguluyor. Teknoloji hakikaten insanlığın kurtuluşu mu, yoksa yalnızca daha sofistike bir denetim düzeneği mı? Yeterli niyetle üretilen her şey, yanlış ellere geçtiğinde ne olur?
Gerçeklik ne kadar gerçek?
En büyük manipülasyon, bazen vaktin kendisidir. Gerçek dediğimiz şey, nitekim var mı? Tahminen de hayatımız bir döngüden ibaret. Tahminen de baht sandığımız şey, yalnızca gözümüzün önünde tekraren tekrar eden bir sistem.
Adam Fawer’in Mobius kitabı, vaktin doğrusal olmadığını gösteriyor. Şayet vakit nitekim bir döngü içindeyse, seçimlerimiz nitekim bize mi ilişkin? Yoksa biz, çoktan belirlenmiş bir rotada yürüyen yolcular mıyız?
Korku: En tesirli idare aracı
İnsanlar korktuklarında daha kolay denetim edilir. Endişe, kaosun içinden sistem yaratmayı vaat eden birinci güce teslim olmayı getirir.
Ama ya korktuğumuz şeyler gerçek değilse? Ya da korkmamız gereken şeyler, aslında gözümüzün önündekilerse?
Afşin Kum’un Kırk Üçteki Fecî Traktör Yağmuru, kaygının gerçeklik algımızı nasıl değiştirdiğini gözler önüne seriyor. Sahiden yaşadığımız olaylar mı korkutucu, yoksa zihinlerimizin içine ekilen dehşetler mı?
Suç ve adalet: Kim kime nazaran hatalı?
Bir toplumu şekillendiren en değerli kavramlardan biri “adalet”tir. Fakat asıl soru şu: Adalet hakikaten herkes için eşit mi, yoksa yalnızca güç istikrarını korumak için mi var?
Stephanie Scott’un Benden Kalan Senindir kitabı, hata, adalet ve intikam üçgeninde geziniyor. Bir cürüm işlendiğinde, onu yargılayanlar hakikaten pak mudur? Yoksa en büyük cürmü işleyenler, en üstte oturup kuralları koyanlar mıdır?
Gerçek değilse, o vakit ne?
Hayatınız boyunca duyduğunuz öyküleri düşünün. Tarih kitaplarında okuduklarınızı, haberlerde duyduklarınızı… Ya anlatılanların birden fazla, yalnızca makul bir emele hizmet ediyorsa?
J. Hakan Dedeoğlu’nun Harika, Sıra Dışı ve Mükemmel kitabı, gerçekliğin aslında algı oyunlarından ibaret olabileceğini düşündürüyor. Şayet her şey yalnızca bir manipülasyondan ibaretse, kime inanacağız?
Hafızanın en büyük ihaneti: Kendini unutmak
Hayatta kalmak yalnızca ölmemek mi? Sahiden var olmak için ne gerekir?
Bazıları fizikî olarak hayatta kalır. Kimileri niyetleriyle. Ancak en büyük uğraş, insanın kendi zihniyle olan savaşıdır.
Avni Doshi’nin Yanık Şeker isimli romanı, belleğin kayboluşunu ve insanın kendi kimliğini nasıl yitirebileceğini anlatıyor. Şayet hafızanız size ihanet ederse, hakikaten hâlâ siz misiniz?
Özgür müyüz, yoksa bize özgür olduğumuz mu söylendi?
Bu kitapların ortak noktası şu: Gerçek sandığımız şeyleri sorgulatmaları.
• İnsan hakikaten özgür mü, yoksa sistemin bir kesimi haline mi getirildi?
• Aşk, savaş, kabahat, korku… Bunlar sahiden ferdi tecrübeler mi, yoksa evvelden paketlenmiş ve sunulmuş manipülasyon eserleri mi?
• Gerçek dediğimiz şey, neye ve kime nazaran şekilleniyor?
Bu soruları sormaya başlamak, sürüden ayrılmanın birinci adımıdır. Şayet gördüğümüz her şeye inanıyorsak, tahminen de en büyük yanılsama içindeyizdir.
Ve tahminen de nitekim özgür olmanın birinci adımı, neye inandığımızı sorgulamakla başlar. (April Seçkileri)
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
