Ekonomik Özgürlük Endeksi Nedir? Ülkelere Göre Ekonomik Özgürlüğünü Kazanan Bireylerin Oranları

Ekonomik özgürlük hem toplumda yaşayan bireylerin hem de işletmelerin rahatça ekonomik faaliyetlere katılması olarak tanımlanabilir. Bir ülkede ekonomik özgürlük varsa o vakit bireyler ekonomik olarak daha rahat karar alabilirler. Bu da ülkenin ekonomik olarak büyümesine de yardımcı olur.

Yani ekonomik olarak özgür olan bireyler kendi ekonomik sorumluluklarını da alıyorlar. Ekonomik olarak özgür bireylerin ekonomilerini nasıl yöneteceklerine kendilerinin karar verebileceği düşünülüyor. Bireylerin ekonomik manada özgür olmaları üretkenliğin de önünü açan bir şey aslında!

Ekonomik olarak bireylerin özgür olduğu ülkelerde daha yüksek hayat standartları ve daha ferah bir hayatın olduğunu görebiliyoruz. Yani bireyler ekonomik olarak özgür olduğunda yaşadıkları ülkenin refah düzeyi de yüksek oluyor doğal olarak.

Bu tanıma nazaran, ekonomik özgürlük bir temel hak. Her insanın kendi ekonomik durumunu, kendi emeğini ve malını denetim etmesini içeren bir hak bu. Şayet bir toplumdaki bireyler ekonomik özgürlüğe sahipse istedikleri üzere çalışıp üretebiliyorlar. Kazandıklarını da istedikleri üzere tüketip yatırım yapabiliyorlar. Devlet ise bireylerin bu haklarına mani olmuyor ve iktisatta özgürlüğe müsaade veriyor.

1995 yılından beri bu endeks ölçülüp yayınlanıyor. The Heritage Foundation bunu ölçüyor. Sonuçları elde etmek için ise 4 kategoride ölçümler yapıyor. Tüm ülkeleri kıymetlendiren bu endeks ülkelerin durumunu görmek için değerli bir ölçüm haline gelmiş.

Bu endeks birçok şeye baktığı için çok geniş bir inceleme alanı sunuyor. Yani ülkelerin ekonomik siyasetlerini ve temel hak ve özgürlüklere yaklaşımlarını öğrenmek için bu endeks çok hoş bir kaynak. O ülkeye dair bir araştırma yapılacaksa bu endekse bakılabilir.

The Heritage Foundation’ın ölçümü kategoriler biçiminde yaptığını söylemiştik. 4 kategori altında toplamda 12 alt kategorisi var. Yani 12 alt kategoriye çeşitli puanlar verilerek o ülkenin ekonomik özgürlük durumu ortaya koyuluyor. Bu endekste toplamda 184 ülkenin özgürlük durumları kategorilere bakılarak ölçülüyor.

Ölçüm yapılırken kullanılan 4 kategori şunlar:

• Hukukun Üstünlüğü

• Hükümetin Boyutu

• Düzenleyici Verimlilik

• Açık Piyasalar

Hukukun üstünlüğü kategorisinin alt kategorisinde mülkiyet hakları, yargısal aktiflik ve hükümetin dürüstlüğü yer alıyor. Burada şahısların mülkiyet haklarının ne kadar korunduğu, hükümetin şeffaflığı ve yargının bağımsızlığı üzere hususlarda değerlendirmeler yapılıyor. 

Bir öbür kategori ise hükümetin boyutu. Bunun alt kategorisinde ise vergi yükü, devlet harcamaları ve mali sıhhat yer alıyor. Yani ölçüm yapılırken kamu harcamalarına, şahısların ya da işletmelerin vergi yüküne ve vergi oranlarına bakılıyor.

Düzenleyici verimlilik denilen bir kategori daha var. Bu kategoride ise ekonomik özgürlükler yer alıyor. Bunun alt kategorileri ise iş özgürlüğü, emek özgürlüğü ve mali özgürlük var. Burada ülkede iş kurmanın kolay olması, çalışan hakları ya da enflasyon oranları üzere kıymetler inceliyor. 

Son kategori ise açık piyasalar kategorisi. Burada ticaret özgürlüğü, yatırım özgürlüğü ve finansal özgürlük yer alıyor. Yani gümrük tarifeleri, yabancı ya da yerli yatırımların ne kadar hür olduğu üzere kriterler inceleniyor.

Bu endeks bu kategorileri nasıl kıymetlendiriyor pekala? Her kategori için bir kıymetlendirme biçimi var. 0-100 ortası puan verilerek yapılan bu kıymetlendirme sonucunda her ülke için bir kıymet bulunuyor ve sıralama yapılıyor. 100’e yaklaştıkça ülkenin özgürlük düzeyi artıyor.

• Özgür

• Çoğunlukla özgür

• Kısmen özgür

• Çoğunlukla özgür değil

• Özgür değil

Yani 100 puan alan ülkeler özgür olurken puan düştükçe ülkelerin özgürlük düzeyi de düşüyor.

2025 yılında birinci sırada Singapur var. 84.1 puanla birinci olmuş. İsviçre 83.7 puanla ikinci sırada yer alıyor. İrlanda ise 83.1 puanla üçüncü olmuş. Dördüncü sırada ise Tayvan var. Puanı 79.7. Devamında ise Lüksemburg, Avusturalya, Danimarka, Estonya, Norveç ve Hollanda var.

2024 yılında birinci beşin sırası değişmemiş. Birinci sırada Singapur yer alıyor. Singapur’un puanı 83.5. Onu İsviçre izlemiş, puanı ise 83. Daha sonra ise İrlanda geliyor. Puanı ise 82.6. Öteki birinci 10’a girenler ise Tayvan, Lüksemburg, Yeni Zelanda, Danimarka, Estonya, İsveç ve Norveç geliyor.

2023 yılında Singapur tekrar birinci sıradaymış, 83.9 puan almış. İkinci sırada ise yeniden İsviçre var, puanı 83.8. Üçüncü sıra da değişmemiş. Üçüncü sırada 82 puanla İrlanda geliyor. Tavyan, Yeni Zelanda, Estonya, Lüksemburg, Hollanda, Danimarka ve İsveç 2023 yılında birinci 10’a girenler.

Türkiye 2024 yılında 102. sırada yer almış. Puanı ise 56.2. 2023 yılında ise Türkiye,  puanı 56.9 ile 104. sıradaymış. Şu anda ise Türkiye’nin puanı 56.1, sıralaması ise 111. Türkiye bu puanla çoğunlukla özgür olmayan ülkeler ortasında yer alıyor. Endeksin datalarına nazaran mülkiyet hakları, yargı bağımsızlığı, hükümetin dürüstlüğü, emek özgürlüğü ve mali özgürlük mevzularında güzelleşmeye muhtaçlığı olduğu görülüyor.

En düşük sıralamaya sahip ülke Kuzey Kore, puanı 3. Onu Küba izliyor, puanı ise 25.4. Üçüncü sıradaki Venezüella’nın puanı ise 27.6. Zimbabve, Sudan, Eritre ve Burundi bu ülkeleri en düşük sıralamada takip ediyor.