Eğitimde Tek Tip Reçete Yanılgısı: Düşünme Biçimleri ve Öğrenme Ritimleri Üzerine Bilişsel Bir İnceleme
Modern eğitim paradigmalarının ürettiği ve öğrencilere dogmatik biçimde dayatılan standart çalışma teknikleri, bireyin bilişsel farklılıklarını göz gerisi eden indirgemeci bir yaklaşımdan öteye geçememektedir. Pomodoro tekniği, renk kodlama usulü ya da etkin tekrar üzere tanınan metotlar, öğrenmenin kişiselliğini yok sayarak onu belli kalıplara sıkıştırmayı hedeflemektedir. Halbuki bilişsel bilimler alanındaki araştırmalar göstermektedir ki, her bireyin dikkat mühleti, bilgiyi sürece kapasitesi ve öğrenme motivasyonu, nöroplastisite ile şekillenen özgün dinamikler taşımaktadır. Bu nedenle, muhakkak bir tekniğin herkes için “ideal” olduğuna inanmak, öğrenme süreçlerini homojenleştiren bir yanılsamadır.
Bireyin öğrenme sürecine optimal katkı sağlamak için, esnek ve şahsa has sistemlerin keşfedilmesi elzemdir. Öğrencinin içsel motivasyonu, ferdi ilgi alanları ve bilişsel profili göz arkası edildiğinde, mekanik tekrarlar bir müddet sonra zihinsel yorgunluğa ve öğrenme süreçlerinden uzaklaşmaya sebep olmaktadır. Metakognitif farkındalığı yüksek bireyler, kendilerine uygun stratejileri içsel olarak belirleyebilirken, eğitim sisteminin “mükemmel yöntem” arayışı, onları bu keşif sürecinden yoksun bırakmaktadır. Asıl kıymetli olan, öğrenmenin tabiatını anlamak ve bireyin bu sürece nasıl reaksiyon verdiğini tahlil etmektir. Zira her öğrenci, kendi zihinsel haritasında farklı taraflara yol alarak bilgiyi içselleştirir. Bu seyahatte, katılaştırılmış reçeteler değil, ferdî öğrenme keşifleri değerlidir.
Beyniniz fabrika değil, seri üretime uygun değil
Öğrenme süreçlerini endüstriyel üretim çizgilerine benzeterek “optimize etme” gayretleri, bireyin zihinsel işleyişine dair derinlemesine bir kavrayıştan mahrum kaldığında, yalnızca yüzeysel bir verimlilik illüzyonu yaratmaktadır. Halbuki nörobilim araştırmaları, öğrenmenin sırf muhakkak vakit dilimlerinde tekrar edilen pratiklerle değil, zihnin çeşitli temas ağlarını etkin hale getiren plastisite sistemleriyle desteklendiğini ortaya koymaktadır. Sinaptogenez ve nörotransmitter seviyelerindeki değişimlerin ferdi farklılıklar gösterdiği düşünüldüğünde, öğrenmenin tek bir modele uydurulması mümkün değildir. Beyin, yeni bilgiyi yalnızca mekanik tekrarlarla değil, ilgisini çeken ve anlamlandırdığı kavramlarla derinlemesine işleyerek uzun vadeli belleğe transfer eder. Lakin standartlaştırılmış teknikler, bireyin özgün bilişsel profiline uygun olmayan tekrarlarla, öğrenme motivasyonunu düşürebilir ve kognitif yük oluşturabilir. Seri üretim mantığında tasarlanmış olan eğitim metotları, bireyin öğrenme sürecine dair içgörüsünü zayıflatırken, bu sürecin kişiselleşmesi gerektiği gerçeğini göz gerisi etmektedir. İleri seviye akademik çalışmalar, bilhassa “deep learning” (derin öğrenme) modellemelerinin, bilgiyi manaya ve kavrama sürecinde yüzeysel ezberden çok daha tesirli olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, öğrencinin ferdi öğrenme sürecini keşfetmesi, ezberlenmiş formüllerden daha kritik bir maharettir. Zihin, muhakkak algoritmalara uygun formda çalıştırılan bir makine değil, dinamik ve karmaşık bir sistemdir.
Teknik değil, merak öğretir
Öğrenmenin merkezinde yer alan en güçlü motivasyon kaynağı, bireyin içsel merakı ve keşfetme dileğidir. Eğitim sistemleri, bireyin doğuştan sahip olduğu epistemik merakı desteklemek yerine, standartlaşmış prosedürlerle öğrenme sürecini mekanik bir rutine dönüştürdüğünde, öğrenme hareketi doğal akışından koparak zarurî bir misyona dönüşmektedir. Motivasyonel psikoloji literatürü, öğrenmenin sürdürülebilirliğinin sadece dışsal mükafatlar yahut dayatılmış disiplinle değil, bireyin içsel motivasyonunu keşfetmesiyle mümkün olduğunu göstermektedir. Bu noktada, “intrinsic motivation” (içsel motivasyon) kavramı, öğrencinin ferdi öğrenme biçimini ve ilgi alanlarını keşfetmesini sağlayan en temel bileşenlerden biridir. Fakat günümüz eğitim sistemleri, bireyi belli notlara yahut imtihan başarılarına odakladığında, öğrenme sürecini mekanikleşmiş bir yarış haline getirmekte, bu da öğrencinin akademik gelişimi kadar bilişsel esnekliğini de sonlandırmaktadır. Halbuki insan zihni, manalı kontaklar kurduğunda ve merakını tatmin ettiğinde, bilgiyi kalıcı hale getirme kapasitesine ulaşmaktadır. Standart öğrenme teknikleri, bu süreci hızlandırmak yahut sistematikleştirmek ismine bireyin merakını yok saydığında, öğrenme süreci yüzeysel kalmaya mahkûm olmaktadır. Oysa öğrenme, muhakkak kurallar çerçevesinde değil, bireyin kendi zihinsel keşif seyahatinde şekillenir.
Her çocuk kendi haritasını çizer
Eğitim sistemlerinin en büyük paradokslarından biri, kişisel öğrenme farklılıklarını kabul etmekle birlikte, buna yönelik özgün eğitim modelleri geliştirme konusunda yetersiz kalmasıdır. Halbuki bilişsel psikoloji araştırmaları, bireyin öğrenme sürecinin biyolojik, ruhsal ve çevresel faktörler tarafından şekillendiğini ve bu süreçte katı reçetelerin işe yaramadığını göstermektedir. “Personalized learning” (kişiselleştirilmiş öğrenme) modeli, öğrencilerin kendi bilişsel haritalarını keşfetmelerine fırsat tanıyan, kişisel öğrenme yollarını öne çıkaran bir eğitim yaklaşımı sunmaktadır.
Klâsik eğitim paradigması, bireylerin öğrenme sürecini belli vakit dilimlerine sıkıştırarak, öğrenmeyi niceliksel bir ölçüt haline getirmiştir. Fakat öğrenme, salt akademik amaçlara ulaşmaktan ibaret değildir; bireyin düşünme hünerlerini geliştirdiği, mana inşa ettiği ve kendi öğrenme stratejilerini keşfettiği bir süreçtir. Bu nedenle, her çocuğun kendi zihinsel haritasını çizmesine fırsat tanınmalı ve öğrenme süreçleri makul tekniklere hapsedilmemelidir. Standart formüllerle muvaffakiyetin garanti edileceği yanılsaması, öğrencilerin ferdi öğrenme muhtaçlıklarının göz arkası edilmesine sebep olmaktadır. Sonuç olarak, öğrenme sürecinin bireye has olduğunu ve her bireyin kendi seyahatini çizmesi gerektiğini kabul eden bir eğitim yaklaşımı benimsenmelidir.
Eğitimdeki ‘Optimum zorluk’ yanılsaması
Eğitim psikolojisi literatüründe sıkça vurgulanan ‘optimum zorluk seviyesi’ kavramı, öğrencinin kapasitesini zorlayarak öğrenmeyi teşvik etmeyi amaçlasa da, ferdî farklılıklar hesaba katılmadığında öğrenciler üzerinde bilişsel çok yüklenme (cognitive overload) yaratabilir. Zihinsel süreçlerin aktif çalışması için bireyin mevcut bilgi birikimi ile yeni öğrenilen malzeme ortasında manalı bağlar kurması gerekir. Lakin standart eğitim teknikleri, zorluk düzeyini genelleştirerek bireylerin kendi öğrenme hudutlarını keşfetmesine müsaade vermez. Birden fazla vakit öğrenciler, ya kendilerini fazla zorlayan ya da gereğinden fazla kolay gelen malzemeler ortasında sıkışıp kalırlar.
Öğrenmenin içsel döngüsü: Neurodiversity ve eğitim
Neurodiversity (nöroçeşitlilik) kavramı, her bireyin bilişsel süreçlerinin farklı işlediğini ve tek tip eğitim modellerinin herkes için eşit derecede tesirli olamayacağını vurgular. Disleksi, diskalkuli yahut ADHD üzere bilişsel farklılıklara sahip öğrenciler için klasik teknikler işe yaramazken, özelleştirilmiş öğrenme formülleri büyük fark yaratabilir. Bireyin öğrenme sürecini sadece akademik muvaffakiyet odaklı değil, zihinsel süreçlerinin tabiatına uygun olarak yapılandırması gerekir. Aksi halde öğrenme, zoraki bir süreç haline gelir ve bireyin bilişsel kapasitesini baskılar.
Beyin, durağan bir depo değildir: Öğrenme plastisite ile şekillenir
Sinirbilim araştırmaları, beynin sabit bir yapıdan çok daima değişim gösteren bir organ olduğunu ve öğrenmenin nöroplastisite ile şekillendiğini göstermektedir. Öğrenme sürecinde kullanılan kalıplaşmış teknikler, beynin doğal esnekliğini göz gerisi ederek, bireyin kendi ritmine uygun öğrenmesini engelleyebilir. Çocukların bilgiyi kavrama ve içselleştirme süreçleri, yalnızca tekrarlarla değil, manalı tecrübeler ve bağlamsal öğrenmeyle güçlenir. Bu nedenle öğrenme sürecini muhakkak kalıplara hapsetmek yerine, beynin dinamik tabiatına uygun hale getirmek gerekmektedir.
Standartlaştırılmış muvaffakiyet kriterleri: IQ mitolojisi ve öğrenme
IQ testleri ve akademik muvaffakiyet ölçütleri, bireylerin bilişsel potansiyelini yansıtan mutlak göstergeler değildir. Howard Gardner’ın ‘Multiple Intelligences’ (Çoklu Zekâ Kuramı) üzere yaklaşımlar, öğrenmenin sadece sayısal ve sözel maharetlerle sonlu olmadığını, bireyin güçlü olduğu alanlara nazaran farklı öğrenme tarzları geliştirdiğini vurgulamaktadır. Lakin eğitim sistemleri, hâlâ standart testler ve ezber temelli yaklaşımlar üzerinden başarıyı ölçmeye devam etmektedir. Halbuki öğrenme, bireyin zihinsel eğilimleri ve doğal ilgi alanları çerçevesinde şekillenmelidir.
Öğrenme ferdî bir seyahattir, reçetelerle sınırlanamaz
Eğitim sistemlerinin temel yanlışlarından biri, öğrenmeyi muhakkak kurallara, tekniklere ve reçetelere indirgemeye çalışmasıdır. Meğer bilişsel bilimler, bireyin öğrenme sürecinin nörolojik, ruhsal ve sosyo-kültürel faktörlerden etkilendiğini ve her bireyin kendine has bir bilişsel haritaya sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Öğrenme, sadece bilgi transferi ile sonlu olmayan, bireyin zihinsel dünyasında şekillenen, tecrübeyle mana kazanan dinamik bir süreçtir. Lakin klâsik eğitim anlayışı, bu kişiselliği göz gerisi ederek, makul çalışma tekniklerini muvaffakiyete giden üniversal yollar olarak sunmakta ve öğrencilerin kendi öğrenme yollarını keşfetme süreçlerini baskılamaktadır.
Jean Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı, bireyin öğrenme sürecinde faal bir iştirakçi olduğunu ve bilgiyi direkt alıp pasif olarak depolamadığını öne sürmektedir. Bu bağlamda, öğrenme sürecini katı tekniklerle sonlandırmak, öğrencinin kendi bilişsel yapılarını inşa etmesini ve öz-yönetimli öğrenme marifetlerini geliştirmesini maniler. Lev Vygotsky’nin ‘Zone of Proximal Development’ (Yakınsal Gelişim Alanı) kavramı da, bireyin öğrenme kapasitesinin sadece kendi uğraşıyla değil, çevresel faktörler ve toplumsal etkileşimlerle şekillendiğini gösterir. Hasebiyle öğrenme, tek taraflı ve sabit tekniklerle desteklenmek yerine, bireyin bilişsel potansiyelini ortaya çıkaracak esnek, tecrübeye dayalı ve özelleştirilebilir usullerle teşvik edilmelidir.
Bireyselleştirilmiş eğitim modelleri, standartlaştırılmış sistemlerin tersine, öğrencinin ilgi alanlarına, bilişsel yatkınlıklarına ve öğrenme tarzlarına nazaran şekillenmelidir. Howard Gardner’ın Çoklu Zekâ Kuramı, bireylerin sadece mantıksal-matematiksel yahut sözel-dilsel zekâ ile öğrenmediğini, görsel-uzamsal, bedensel-kinestetik, müziksel-ritmik ya da kişilerarası zekâ üzere farklı yetenek alanlarının da öğrenme süreçlerini belirlediğini vurgular. Lakin günümüz eğitim sistemleri, hâlâ yüklü olarak standart testler ve ezbere dayalı öğretim formülleri üzerinden başarıyı tanımlamaktadır. Halbuki öğrencilerin öğrenme süreçlerini anlamlandırmaları, ferdî ilgileri ve güçlü istikametleri doğrultusunda şekillenen özelleştirilmiş yaklaşımlarla mümkün olabilir.
Öğrenme sürecinin şahsileştirilmesi sadece kişisel başarıyı artırmakla kalmaz, tıpkı vakitte uzun vadede bireyin bilişsel esnekliğini, sorun çözme marifetlerini ve yaratıcılığını geliştirir. Eğitimde esneklik, bireyin kendi öğrenme haritasını oluşturmasına, bilgiyle özgün ve derinlemesine bir münasebet kurmasına imkan tanır. Katı tekniklerin ötesine geçerek bireyin öğrenme seyahatini içselleştirmesi sağlanmadığında, öğrenme sırf mekanik bir süreç haline gelir ve bireyin entelektüel gelişimine sonlu katkı sunar.
Sonuç olarak, öğrenme süreci, bireyin bilişsel dinamikleri, çevresel faktörler ve şahsî tecrübelerle şekillenen bir seyahattir. Kalıplaşmış ve standartlaştırılmış tekniklerin ferdi öğrenme tarzlarını gözetmeden uygulanması, öğrencilerin potansiyellerini keşfetmelerini engelleyebilir. Bu nedenle eğitim sistemleri, bireyin öğrenme sürecine etkin iştirakini teşvik eden, esnek, uyarlanabilir ve kişiselleştirilmiş yaklaşımlar geliştirmelidir. Öğrenme, sırf bilgi edinmek değil, bireyin kendi bilişsel yapısını inşa etme sürecidir ve bu süreç, fakat bireyin kendi dünyasına uygun usullerle şekillendirildiğinde sahiden mana kazanır.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
