Tarih, sırf diplomalarla değil, fikirleriyle dünyayı dönüştüren zihinlerle yazılmıştır. Bilgi, her çağda gerçek gücün temelini oluşturmuş, toplumların yükselişini ya da çöküşünü belirleyen en değerli öge olmuştur. Lakin bilginin sadece formel eğitime, muhakkak kurumsal çerçevelere sıkıştırılması, insanın öğrenme kapasitesini sınırlamakla kalmaz, birebir vakitte bireylerin eleştirel düşünme maharetlerini köreltir.
Eğitim, sadece diplomalarla ölçüldüğünde, bilgi bir tüketim objesine, bireyler ise sistemin edilgen aktörlerine dönüşme riskiyle karşı karşıya kalır. Bugün, tarihin hakikat tarafında yer almak için sadece bilgiye sahip olmak değil, o bilgiyi nasıl işleyip dönüştürdüğümüz üzerine düşünmek zorundayız.
Eğitimi sınırlandıranlar kaybeder: Toplumların evrimi ve eğitim engelleri
Tarih, bilgiye erişimi engelleyen toplumların uzun vadede geri kaldığını, hatta tarihin karanlık sayfalarına gömüldüğünü göstermektedir. Bilginin demokratikleşmesi ve özgür fikrin teşvik edilmesi, toplumların bilim, sanat, teknoloji ve ideoloji alanlarında ilerlemelerini sağlayan en temel ögedir. Örneğin matbaanın 15. yüzyılda Avrupa’da yaygınlaşması, bilgiyi geniş halk kitlelerine ulaştırarak Rönesans’ı ve Aydınlanma’yı tetiklemiş lakin Osmanlı İmparatorluğu’nda matbaanın kullanımının geciktirilmesi, bilimsel ve kültürel gerilemenin esas sebeplerinden biri olmuştur.
Benzer halde, Galileo’nun engellenmesi, Katolik Kilisesi’nin mutlak otoritesini müdafaa eforuyla açıklansa da, bu durum Batı dünyasında bilimsel ilerlemeyi birkaç yüzyıl geciktiren bir faktör olmuştur. Günümüzde de eğitimi makul ideolojik yahut politik çerçeveler içinde kısıtlamak, bireyleri yalnızca belli kalıplar içinde düşünmeye zorlamak, toplumsal ilerlemeyi sekteye uğratmaktadır. Eğitimin bir sistem aracı olmaktan çıkıp bireyin zihinsel özgürlüğünü pekiştiren bir süreç olması gerektiği açıktır. Aksi takdirde, diploma sahibi ancak düşünme yetisinden mahrum bireyler yetiştirilerek toplumlar entelektüel bir çıkmaza sürüklenecektir.
Günümüz perspektifi: Diplomalı lakin düşünmeyen bireyler
Günümüzde eğitim sistemleri birden fazla vakit eleştirel düşünmeyi değil, ezberciliği teşvik etmektedir. Diploma sahibi olmak, bireyin entelektüel kapasitesinin ve yaratıcı düşünme marifetinin bir göstergesi olarak görülmekte, lakin bu diplomanın gerisinde ne kadar derinlikli bir niyet yapısının olduğu sıklıkla göz arkası edilmektedir. Bu durum, bilgiye ulaşabilen lakin onu tahlil edemeyen, sistemin içine dahil olup sorgulamayan bireylerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Özellikle dijital çağda, bilgiye erişimin kolaylaşması, paradoksal bir biçimde, bireylerin eleştirel düşünme hünerlerini köreltmiştir. Günümüzde birçok insan, bilgiyi üretmek yerine, algoritmalar tarafından yönlendirilen doğrulamadan uzak içeriklere maruz kalmakta, düzmece haberler ve manipülatif bilgilerin tesiri altında kalmaktadır. Diplomalı bireylerin dahi bu cins dezenformasyona açık hale gelmesi, eğitim sistemlerinin gerçek bir entelektüel formasyon kazandırmaktan çok, bireyleri sistem içinde muhakkak fonksiyonları yerine getirecek araçlar olarak yetiştirdiğinin bir ispatıdır. Eğitimin temel emeli, bireyleri sırf muhakkak bilgileri ezberleyen değil, bilgiyi tahlil eden, yorumlayan ve dönüştüren bireyler haline getirmek olmalıdır.
Bilgi, gerçek güçtür: Zihnin gücü ve özgürlüğü
Diploma, formel eğitim sürecinin bir yansıması olabilir ama gerçek güç, bu eğitimin bireyde nasıl bir zihinsel dönüşüm sağladığına bağlıdır. Hakikaten tesirli bir eğitim, sırf bilgi edinme değil, tıpkı vakitte bu bilginin manalandırılması, sorgulanması ve daha derin bir düşünsel kapasiteye dönüştürülmesidir. Tarihte, resmi eğitim sistemlerinden geçmemiş lakin kendi vizyonlarıyla ihtilaller yaratmış isimler, bunu en âlâ halde kanıtlamaktadır.
Leonardo da Vinci’nin çok taraflı dehası, Nikola Tesla’nın inovatif buluşları ve Albert Einstein’ın kuramsal fizikî ihtilalleri, diplomasız olmalarına karşın insanlık tarihinin istikametini değiştiren büyük zihinlerdir. Bu bireyler, kanılarını ve vizyonlarını hayata geçirebilmek için formel eğitim sistemlerinin sunduğu hudutlarla yetinmemiş, bunun yerine özgür kanıyı ve entelektüel merakı takip etmişlerdir. Bu da gösteriyor ki, bilgiye olan yaklaşım ve onu kullanma biçimi, eğitimin ötesinde bir mana taşır.
Toplumsal sermaye ve bilişsel adalet: Eğitimin yeni paradigması
Bourdieu’nün ‘kültürel sermaye’ kavramı, bireylerin eğitim yoluyla sırf bilgi edinmekle kalmayıp, birebir vakitte toplum içinde muhakkak statüler ve avantajlar elde etmelerini açıklayan kritik bir çerçeve sunar. Lakin çağdaş dünyada, eğitimin yalnızca ekonomik ya da sınıfsal bir yükseliş aracı olarak görülmesi, ‘bilişsel adalet’ prensibinin göz gerisi edilmesine neden olmaktadır. Bilişsel adalet, tüm bireylerin bilgiye erişimde eşit fırsatlara sahip olmasını ve eğitim sisteminin tek tip bireyler üretmek yerine, farklı düşünme biçimlerine alan açmasını gerektirir.
Günümüz eğitim anlayışı, bireyleri tek bir epistemolojik çerçeveye sıkıştırarak, farklı düşünme biçimlerini ve yaratıcılığı göz arkası etmekte, böylelikle toplumun entelektüel çeşitliliğini törpülemektedir. Meğer bilgi, sadece muhakkak merkezlerden aktarılan bir meta değil, farklı topluluklar, kültürel bağlamlar ve kişisel tecrübelerle harmanlanan dinamik bir süreçtir. Eğitimin geleceği, fakat bu bilişsel çoğulculuğu teşvik eden sistemlerle şekillenebilir.
Gelecek kimi hatırlayacak?
Gelecekte hangi isimlerin hatırlanacağı sorusu, sadece diplomaya sahip olanlar mı yoksa bilgiyi üreten ve dönüştürenler mi olacağı sorusu üzerinden şekillenmektedir. Eğitim, yalnızca belirli imtihanları geçmek ve bir unvana sahip olmak için değil, insanlığın kolektif bilgisini ileriye taşıyacak bireyler yetiştirmek için var olmalıdır. 21. yüzyılda, bilginin salt birikiminden çok, onun işlenmesi, yeni yorumlarla harmanlanması ve paha yaratması temel hale gelmiştir.
Günümüzde yapay zekâ, makine öğrenmesi ve büyük data tahlili üzere teknolojiler süratle gelişirken, insanların düşünsel kapasitesinin ehemmiyeti daha da artmaktadır. Zira bilginin artık kolay ulaşılabilir olması, bireylerin sadece bilgi sahibi olmasını değil, bilgiyi nasıl yönlendireceklerini de bilmelerini mecburî kılmaktadır. Bu bağlamda, geleceğin hatırlayacağı beşerler, diplomalarından çok niyetleriyle toplumlara taraf veren bireyler olacaktır.
Rasyonel ve Duygusal Perspektif: Bilginin Özgürlüğe Açılan Kapısı
Rasyonel açıdan bakıldığında, eğitim toplumsal kalkınmanın ve ferdi muvaffakiyetin en değerli araçlarından biridir. Lakin duygusal boyutta, bilginin gücü sırf sistem içinde elde edilen unvanlarla değil, bireyin zihinsel özgürlüğüyle mana kazanır. Gerçek eğitim, bireyi toplumsal normlara körü körüne uymaya zorlayan bir araç olmaktan çıkarıp, onu sorgulayan, keşfeden ve yeni tahliller üreten bir özne haline getirmelidir. Zira geleceği şekillendirenler, yalnızca diplomaya sahip olanlar değil, bilgiyi dönüştürebilenler olacaktır.
Bugün, tarihin gerçek tarafında yer almak için sırf bilgiye sahip olmak yetmez; o bilgiyi nasıl kullandığımız, ne halde yorumladığımız ve hangi bedelleri yarattığımız belirleyici olacaktır. Eğitim, yalnızca bireylere bir meslek kazandıran bir süreç değil, onların entelektüel özgürlüğünü sağlayan bir araç olmalıdır. Zira unvanlar geçicidir, lakin fikirler sonsuzdur.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
