Türkiye’nin demokrasi tarihi kesintilerle dolu. Kanlı darbeler ve post çağdaş darbeler olmak üzere çeşitli darbelerle sınanan demokrasi tarihimizde ‘cuntaların’ yeri büyük.
Latin Amerika başta olmak üzere, dünyanın birçok bölgesi de ABD’nin laboratuarı olarak cunta tecrübeleri yaşadılar. Pekala demokrasi ve halkların endişeli düşü haline gelen cunta nedir? Cunta ne demek ve nasıl bir idare hali?
Önce söz manasıyla başlayalım.
Cunta, ‘komite’ ya da ‘toplantı’ manasına gelir. Kökeni 1808’de Napolyon’un İspanya’yı işgaline karşı İspanyol direnişinin düzenlediği ulusal ve mahallî cuntaya dayanır.
Günümüzde cunta deyince herkesin aklında artık tıpkı şey beliriyor.
Günümüzde bu terim, askeri oligarşiye dayalı otoriter rejimleri tanımlamak için kullanılıyor. Bu hükümetler; tek bir askeri önderin hakimiyetindeki ‘güçlü adam’ modeli, parti bürokrasisinin denetimindeki ‘makine’ sistemi ve şahsî çıkar ağlarına dayanan ‘patronaj’ sistemi olmak üzere üç farklı biçimde karşımıza çıkabiliyor.
Cuntalar askeri darbelerle misyona gelir.
Cunta idareleri ekseriyetle askeri darbeler sonucu iktidara gelir. Bu rejimler iki formda idare sergileyebilir: Ya direkt kararnamelerle ülkeyi yöneten resmi bir idare organı olarak hareket ederler ya da görünüşte sivil bir hükümetin gerisinde fiili denetimi elinde tutarak iktidar uygularlar. Her iki durumda da cuntalar, demokratik süreçleri askıya alarak idaresi ele geçirirler.
Türkiye’de iki periyot “cunta” periyodu olarak öne çıkıyor.
Sözlük tarifi gereği 1960-61’deki Ulusal Birlik Komitesi ve 1980 yılındaki Ulusal Güvenlik Kurulu iki farklı cunta tecrübesi olarak Türkiye tarihinde yer alıyor.
