Bir varlığın gerçek pahası çok düşük olsa da beşerler onu yalnızca fiyatı artıyor diye satın alabiliyor. Bu durum, yatırım dünyasında hayli sık görülen ve birden fazla vakit bir balonla sonuçlanan bir psikolojiye dayanıyor. Beşerler, bir şeyi değerliye alırken bile daha değerliye satabileceklerini düşünüyorlar. Bu döngüde bir yerde patlama yaşanıyor ve olan her vakit en son girene oluyor. İşte bu yatırım çılgınlığının arkasındaki en tanınan açıklama, Büyük Aptal Kuramı.
Kaynak 1, Kaynak 2
Büyük Aptal Teorisi nedir ve nasıl işler?
Finans literatüründe Büyük Aptal Teorisi, bedelsiz ya da çok pahalı varlıkların dahi alınıp satılabileceğini, zira yatırımcının bu varlığı daha büyük bir “aptala” satabileceğini düşünerek hareket ettiğini söyler. Burada “aptal” olarak tanımlanan kişi, birden fazla vakit fiyatın gerçeği yansıtmadığını bilse bile, yalnızca yarar umuduyla hareket eden yatırımcıdır.
Döngü, zincirin son halkasına kadar devam eder; ta ki o son kişi, elindeki varlığı diğerine satamayınca ziyan etmiş olur. Kimi vakit fiyatlar o denli absürt noktalara ulaşır ki artık gerçeklikten büsbütün kopmuş olur. İşte bu noktada piyasa sert biçimde düzeltme yapar ve balon patlar.
İnsanlar birçok vakit rasyonel değil, duygusal formda yatırım yapar.
Fiyatı yükselen bir varlık, ne kadar anlamsız olursa olsun, “bir şey var ki bu kadar kişi alıyor” kanısıyla yatırımcıları içine çeker. Bu davranış, bilhassa toplumsal medyada muvaffakiyet kıssalarının yayılmasıyla daha da artar. Birinci alanların büyük çıkarlar elde ettiğini görenler, birebir çıkarı kaçırmaktan korkarak sıraya girer. Bu psikolojiye sürü tesiri denir ve Büyük Aptal Teorisini besleyen en kıymetli davranışsal tesirlerden biridir.
Bu kuramı sırf borsa ile sınırlamak yanlış olur zira kripto paralar, gayrimenkul, sanat yapıtları hatta birtakım moda akımları bile bu kapsama girer.
Kripto paralar, birçok uzmana nazaran rastgele bir içsel bedeli olmayan varlıklar olmasına karşın, yüksek fiyatlara alınıp satılabiliyor. Birebir biçimde milyonlarca dolara satılan kimi çağdaş sanat yapıtları, estetik ya da teknik bir mana taşımadığı halde yalnızca itibar ve fiyat artışı beklentisiyle yatırım aracı haline gelebiliyor.
Gayrimenkul piyasasında da misal halde, daima artan fiyatlar alıcıların “daha da artacak” umuduyla harekete geçmesine neden olur. Lakin bu döngü sonsuza kadar sürmez ve sonunda en son giren yatırımcı ziyanı üstlenir. Her vakit sizden sonra “daha büyük bir aptal” olacağına güvenmek, riskli bir oyunun içinde olduğunu unutmamak gerek. Gerçek paha her vakit bir gün geri gelir lakin o gün geldiğinde elinizde ne kaldığını düşünmek size kalır.
