Günümüzde salatadan pizzaya kadar mutfakların vazgeçilmezi olan domates, 16. ve 17. yüzyıl Avrupa’sında apayrı bir imaja sahipti. Birçok insan, domatesin zehirli olduğuna inanıyordu. Hatta aristokratların vefatından bile domatesin sorumlu tutulduğu periyotlar oldu. Yanlış sınıflandırmalar, enteresan teoriler ve görünüşünden kaynaklı kuşkular, bu meyveyi asırlarca korkulan bir besin haline getirdi.
Avrupa’ya geldiğinde “zehirli bitki” sanıldı.
Domates, Güney Amerika kökenliydi ve Aztekler tarafından “tomatl” ismiyle tüketiliyordu. 16. yüzyılda İspanyol kaşifler tarafından Avrupa’ya getirildiğinde, birinci durak İtalya oldu. Lakin İtalyan botanikçi Pietro Andrea Mattioli, domatesi patlıcangiller familyasında yer alan ve birtakım çeşitleri zehirli olan bitkilerle birebir kümeye koydu.
Domatesin yapraklarının sahiden zehirli olması, halkın gözünde bu sınıflandırmayı daha da inandırıcı kıldı. O periyotta bitkiyi tanımayanlar, domatesi egzotik bir süs bitkisi olarak yetiştirdi. Yenilebilir olduğunu bilenler bile “acaba nitekim ziyanlı mı?” kuşkusuyla tedirgindi. Bu yüzden uzun yıllar boyunca domates, sofralardan uzak durdu.
İlk vakitlerde İtalyanca’da “pomi d’oro” yani “altın elma” olarak isimlendirilen domates, vakitle aristokratların vefatına neden olduğuna inanılan bir “zehirli elma”ya dönüştü.
Aslında bu ölümlerin sebebi domates değil, kullanılan yemek kadrolarıydı. Zenginler, kurşun oranı yüksek kalaylı tabaklarda yemek yiyordu. Domatesin yüksek asiditesi, bu tabaklardaki kurşunu çözüp yemeğe karıştırıyordu. Bu da kurşun zehirlenmesine yol açıyor lakin kimse tabakları suçlamıyordu.
Sonuçta domates, vefatın nedeni olarak damgalandı. Bu kıssa o kadar tesirli oldu ki yüzyıllar boyunca bilhassa üst sınıflar domatese aralı kaldı.
1597’de İngiliz botanikçi John Gerard, domatesin berbat kokulu olduğunu ve yenmemesi gerektiğini yazdı.
Yanlış kıymetlendirme, hem Britanya’da hem de Kuzey Amerika’da 200 yıldan fazla mühlet boyunca tesirini sürdürdü. O periyotta kimi tarım kitaplarında domatesin mide bulantısı ve kusma yaptığı sav ediliyordu.
Üstelik meyvenin görünüşü, patlıcangiller familyasındaki ölümcül güzelavratotu bitkisinin meyvesine çok benziyordu. Halk ortasında “zehirli bitkiye benziyorsa, o da zehirlidir” kanısı hakimdi.
18. ve 19. yüzyıllarda domates tarlalarında görülen iri yeşil domates kurdu hornworm yeni bir panik yarattı.
Üzerinde beyaz çizgiler ve sırtında boynuz üzere bir çıkıntı olan bu tırtıla dokunmanın bile ölümcül olacağına inanılıyordu. Kimileri, tırtılın domatese zehir bulaştırdığını düşündü. Vakitle bu kaygıların temelsiz olduğu anlaşıldı ve domates tekrar prestij kazanmaya başladı.
1800’lerin sonlarına yanlışsız, tarım derneklerinin çalışmaları ve yeni tanımların yayılmasıyla domates mutfaklara daha fazla girdi. 1897’de Joseph A. Campbell’ın konservelenmiş domates çorbasını piyasaya sürmesi ise bu meyveyi büsbütün popülerleştirdi. Bugün dünya genelinde yılda yaklaşık 180 milyon ton domates üretiliyor ve geçmişin zehirli elması, artık sofraların vazgeçilmezi.
