Bazı İnsanlar Neden Ameliyat Geçirdikten Sonra Yabancı Dil Konuşmaya Başlıyor?
Konya’da yaşayan 58 yaşındaki Rahmi Karademir’in başına gelen olay tıp dünyasında da şaşkınlık yarattı. Diz ameliyatı sonrası beynine pıhtı atan Karademir, felç geçirdikten sonra konuşma bozukluğu yaşadı. Müdahale sonrası hareket yetisi geri gelse de konuşma biçimi büsbütün değişti. Türkçeyi anlayıp konuşamayan adam, akıcı biçimde Danca konuşmaya başladı. Bu sıra dışı tablo ise aslında tıpta az görülen bir sendromun habercisiydi: Yabancı aksan sendromu.
Kaynak 1, Kaynak 2, Kaynak 3
Peki yabancı aksan sendromu nedir, nasıl ortaya çıkar?
Yabancı aksan sendromu (Foreign Accent Syndrome – FAS), kişinin anadili yerine öbür bir aksanla konuşmasına neden olan az bir nörolojik bozukluktur. Bu durum ekseriyetle felç, beyin travması, migren ya da gelişimsel bozukluklar sonrasında ortaya çıkabiliyor.
İlk kere 1907 yılında tanımlanan bu sendrom, 2009 yılına kadar yalnızca 62 belgelenmiş olay ile kayıtlara geçmiş. Hastalar, yeni bir lisanı öğrenmiyor; sırf konuşma biçimleri, etrafları tarafından yabancı bir aksan olarak algılanıyor. Bu algı değişimi çoklukla sesli harflerin uzaması, kimi sessizlerin farklı söylem edilmesi ve konuşmanın ritmindeki değişimlerle ilişkilendiriliyor.
Beyindeki ne üzere hasarlar bu sendroma neden oluyor?
Yabancı aksan sendromu çoğunlukla beynin sol tarafında meydana gelen lezyonlarla ilişkilendiriliyor. Beyincik üzere motor denetim merkezlerinin de konuşma ritmi ve vurgulamasındaki değişikliklerde tesirli olduğu düşünülüyor. Kimi olaylarda ise sendromun ruhsal kökenli olduğu yani bir psikiyatrik bozuklukla birlikte geliştiği görülmüş. Hastalar çoklukla konuşma bozukluğunun farkında oluyor ve bu yeni aksan, onlar için şuurlu bir efor olmaktan çok istemsiz bir değişim biçiminde ortaya çıkıyor.
İyi de o vakit Rahmi Karademir neden Danca konuşmaya başladı? Aksanının değişmesi gerekmez miydi?
Yabancı aksan sendromu çoğunlukla aksan değişikliğiyle sonlu kalsa da kimi olaylarda kişi, daha evvel öğrendiği lakin uzun müddet kullanmadığı bir lisanı tekrar konuşmaya başlayabiliyor. Rahmi Karademir’in durumunda da bu ihtimalin gündeme gelme sebebi tam olarak bu. Hekimlerin açıklamasına nazaran Karademir geçmişte bir halde Danca’yla temas etmiş olabilir ve beyin hasarı sonrası Türkçeye dair ilişkiler zayıflarken, uzun müddettir kullanılmayan bu lisan apansız tekrar devreye girmiş olabilir.
Yani iki yahut daha fazla lisan bilen bireylerde, felç ya da beyin travması sonrası bir lisan büsbütün unutulabilirken, öteki lisan korunabilir ya da ortaya çıkabilir. Danca örneği de bu az tablonun bir sonucu. Beyindeki farklı lisan merkezlerinin farklı bölgelerde yer alması, bu lisanların her birinin farklı biçimde etkilenmesine yol açabiliyor. Münasebetiyle geçmişte öğrenilmiş ancak faal olarak kullanılmayan bir lisan, bir nevi yedekte bekliyor ve beyin birincil lisanı süreksiz olarak kaybettiğinde bu yedek sistem devreye giriyor.
Doktorların belirttiğine nazaran bu durum süreksiz olabilir ve vakitle Türkçeye dönüş mümkün. Rehabilitasyon sürecinde beynin lisanı yine yapılandırma kapasitesi sayesinde hastalar, evvelce konuştukları lisanları tekrar öğrenebiliyor.
