Kitapları yarım bırakır mısınız? Ben bırakırım. Hatta bir kitabı bırakmak için yarısına gelmeyi bile beklemem. Bence beni sarmayan bir kitap, beni sarmayan bir sinema üzeredir. Nasıl ki onlarla bağ kurmak için yalnızca yedi sekiz dakika veriyorsam, bu mühletin biraz fazlası da kitaplar için geçerlidir. İnsanların birçok bu yapmanın bir hak olduğunu düşünmedikleri ya da bunun olağan olduğunu bilmedikleri için kitaplarla ortalarını açarlar. Halbuki işin sırrı, her kitabın bize nazaran olmadığıdır.
Okumak gereksinim mı keyif mi?
Cevap -iyi ki- her ikisi de.
Bir kitabı okumak, kitap fikriyle yaptığımız son iştir biliyor musunuz? İlk işimiz, kitabı seçmektir. Bunun da öncesinde belirli belgisiz bir gereksinim durumu oluşmuştur. Kitap birincinin yalnızca bir obje, bir tercih olarak vardır. Sonra işin içine husus ve tıp girer. Bu husus ve tıbbın gereksinimimize uygunluğuna bakılır. Birden fazla vakit hem muhtaçlığımız hem de beklentimiz karşılansın isteriz lakin biz, beklentimiz ile muhtaçlığımız ortasındaki ahenge hiç dikkat etmemişizdir. Hal bu türlü olunca gereksinimim beklentime, beklentim ihtiyacıma hizmet etmez. Meğer ne istediğimi bilirsem, gerçek kitapları seçmem o kadar kolaylaşır.
Keyif mi almak istiyorum yoksa entelektüel, ferdî ya da durumsal gereksinimlerimi mı gidermek istiyorum? Kitap okurken yalnızca derinleşmek mi istiyorum yoksa süratlice sıkıntılarıma mı odaklanmak istiyorum? Kitap, sıkıntılarımı mı fark ettirsin yoksa onlara devalar mi üretsin? Tahminen de yalnızca konusu bana hitap eden bir kıssa okumak istiyorum. Pekala onu okurken yeterli vakit geçirmeyi, vaktin su üzere akıp gitmesini mi istiyorum yoksa kısık ateşte bir okuma mı yapmak maksadım?
Yüzlerce kitap okudum, birçoklarının ismini bile hatırlamıyorum.
Sevgili dostlar, kitaplar türlü türlüdür. Lakin biz onlara, hepsi birebirmiş üzere bakarız. Bu büyük, çok büyük bir kusurdur. Kitap okumayan insanların çoğunluğu, kitap okumanın kendilerine birkaç gömlek büyük bir entelektüel aktivite olduğunu sanır. Ne acı! Onlara o denli gelir ki kitap okumak için kırk fırın ekmek yenilmelidir güya -ah, bizi buna inandıranlar-… Ya da kitap okumak güya liseli kızların yaptığı bir şeydir yalnızca. İnsan bir yaştan sonra kitap okumazmış gibi… Kimi aileler vardır, anne babalar korkar kitaptan. Kimi şahıslar için, arkadaşlarının dalga geçeceği bir yeni yönelim. Size çok düzgün bir haberim var. Herkese nazaran bir kitap çeşidi kesinlikle bulunur. Kâfi ki onu nerede arayacağımızı bilelim.
Okuma maksadı ve beklentilerin çok katmanlı doğası
Arthur Schopenhauer, Hiçliğin Keyifli Sessizliği’nde, “İyi kitapları okuma ön kaidesi berbatları okumamaktır; zira hayat kısadır.” diyor. Bunu ittire kaktıra okumamaktır olarak değiştireyim istiyorum. Hatta şöylesi tam olur, “Sevdiğim kitapları okuma ön koşulu sevemediklerimi okumamaktır, zira ömür kısadır.” Şimdi çok hoş oldu işte.
Konu kitap okumak olduğunda, istediğiniz yerden başlayabileceğinizi biliyor musunuz? İstediğiniz kolaylıkta kitap okuyabilirsiniz, istediğiniz zorlukta da kitap okuyabilirsiniz. Evet kabul kimi kitapları anlamak için evvelinde hayli bir birikiminizin olması uygun olacaktır fakat bu türlü bir birikiminizin olmaması o kitabı asla okumamamız gerektiği manasına gelmez.
Ne olmuş almış ancak okuyamamışsam?
Okuma motivasyonlarımız zevk ve mecburilik ortasında salınıyor. Pek çok bireyden, “Kitap okumak istiyorum fakat aldığım kitapları ya anlamıyorum ya da beni sarmıyor, bu yüzden okuyamıyorum ve bu durum moralimi bozuyor.” serzenişini duyuyorum. Ya da bazıları bu durumu “Okumak istiyorum ancak aldığım kitaplar ya beni içine çekmiyor ya da bitirmekte zorlanıyorum, bu da kendimi makûs hissettiriyor, paramı boşa harcamışım üzere geliyor.” formunda tabir ediyor.
Böyle şeylerin başımıza gelmesi -para kısmına takılmamayı başarabilirseniz- olağandır.
Kitaplar kabaca ikiye ayrılır: Bana hitap edenler ve etmeyenler
Kitap okurken bana ne olsun ne istiyorum? Bu soruya verdiğimiz yanıt, yanlışsız kitapla eşleşmemizi kolaylaştıracaktır:
Kitap,
• Yeni sorular sorsun, bakış açımı genişletsin, beni düşünmeye itsin ve zihnimi zorlasın
• Lisan ve üslubuyla mest olayım, her cümlesi beni kendine hayran bıraksın.
• Kalbime dokunsun, hislerimi harekete geçirsin, beni ağlatabilsin ya da güldürebilsin.
• İçinde kendimi bulmamı sağlasın.
• Beni şaşırtsın ve kestirim edemediğim olaylarla dolu bir maceraya sürüklesin.
• Yavaş ve ağır olsun; süratlice tüketilecek bir şey değil, üzerine düşüneceğim bir seyahat olsun.
• Problemleri fark ettirsin, hayatın kör noktalarını görmeme yardımcı olsun.
• Bir şeyler öğretsin; bilgimi arttırsın, ufkumu açsın, beni daha donanımlı yapsın.
• Güzel vakit geçirtebilsin, keyifli ve akıcı olsun.
Evet, bu karşılıklar çok uygundur. Siz de kendi yanıtlarınızı bulabilirsiniz. Haydi şimdi de bu kitabı nasıl bilebilirim, sorusuna yanlışsız yol alalım.
Kötü kitap yoktur bana nazaran olmayan kitap vardır ya da ağır kitap yoktur bana nazaran olmayan kitap vardır.
Bonus: Bu türlü olmasında hiçbir sorun yoktur.
Herkesin kitaplarla kurduğu bağ farklıdır. Üstelik birden farklı kitap cinsini seviyor da olabiliriz. Buradaki çeşitliliği kucaklamak gerek. Ya da kimimiz vardır, daima tıpkı stil kitaplar okuyordur. Bu da mümkündür. Kimi vakit derinlik isteriz kimi vakit yüzeysellik. Kimi vakit eğlenmek isteriz bir kitapla, kimi vakit uzaklara dalıp gitmek. Okuma yönelimimiz, o anki ruh halimiz ve hayattan beklentilerimiz, bir kitabın bizim için ne tabir edeceğiyle yakından bağlıdır. Birine sıkıcı gelen bir kitap, diğerinin hayatını değiştirebilir. Bu farklılıklar hoştur zira kitaplar tıpkı beşerler üzere, herkese birebir biçimde hitap etmek zorunda değildir. Biz de her kitaba bayılmak zorunda değiliz.
Bütün bunlarla beraber, hiçbir kitabı okuduğunuz için utanmamalısınız -aynısı gururlanmak için de geçerlidir-. İnsanların sizi kitap tercihlerinize nazaran yargılamasına ya da utandırmasına müsaade vermeyin. Zira hiçbir gerçek kitap sever bunu yapmaz. Kitap seven birinden okurları da sevmesini bekleriz. Mevlana’nın “Gel, ne olursan ol tekrar gel” kelamını kitaplar için “Oku, ne olursa olsun yeniden oku” diye uyarlayabiliriz. Buna kim karışabilir? Kitaplar, herkesin kendi suratında, kendi gereksinimine nazaran çıkabileceği bir seyahattir. Değerli olan, yalnızca okumaktır. Kitap okumak.
Basit bir skala hazırladım, kabaca.
Kitapların nasıl da çeşit çeşit olduğunu bir çırpıda gösterebilmek için. Zira bu türlü şeyler olmasında hiçbir sorun yoktur:
10. Paket: Defter kalemle çalışılanlar
• Nasıl okunur? Masa başında, notlar alarak, gerekirse paragraf tekrarlarıyla okunur. Tahminen yanında bir kelamlık ya da yardımcı kaynak da bulunur. Çoğumuzun “ağır” dediği kitaplar buralarda bulunur. Örneğin James Joyce – Ulysses, Immanuel Kant – Saf Aklın Eleştirisi, Marcel Proust – Kayıp Vaktin İzinde üzere. “Ay hiç çekemem şimdi” deyip bu kitapları direkt pas geçebilirsiniz.
9. Paket: Zihin açıcı, derin odak gerektirenler
• Nasıl okunur? Sessizlikte, odaklanarak, bazen tek bir oturuşta yalnızca birkaç sayfa ilerleyerek okunur. Yanına kahve, çay ve tahminen geceleri bir okuma lambasıyla. Örneğin Dostoyevski – Karamazov Kardeşler, Virginia Woolf – Dalgalar, Thomas Mann – Buddenbrooklar. “Yok yok, isimlerini okurken bile içim kıyıldı.” denilebilir. Bu da mümkün. Devam edelim.
8. Paket: Kısım bölüm sindirilenler
• Nasıl okunur? Kitap bir müddet masada ya da başucunda durur, kısım bölüm sindirilir. Üzerine düşünme molaları verilir. Örneğin Gabriel García Márquez – Yüzyıllık Yalnızlık, Orhan Pamuk – Kar, Toni Morrison – Sevgili. Sindirmek mindirmek ürkütücü gelmiş olabilir lakin bana kalırsa geçirilen müddetten hem duygusal hem de zihinsel olarak zevk alabilirsiniz. Farkındaysanız burayı çabucak atlayın, hiç istemedim. Zira içim rahat etmedi.
7. Paket: Sizi içine çekenler
• Nasıl okunur? Derin bir sessizliğe gerek yok, bir kafede ya da seyahat ederken bile okunabilir. Okur, kıssanın içinde kaybolur lakin orta sıra durup düşünme gereksinimi hisseder. George Orwell – 1984, Elif Şafak – Baba ve Piç, Umberto Eco – Gülün Adı
6. Paket: Rahat ancak derinlemesine okunanlar
• Nasıl okunur? Yatakta uzanırken ya da bir pazar günü kahvaltı sonrası okunur. Keyifle ilerler, vakit zaman cümleler işaretlenir. Khaled Hosseini – Uçurtma Avcısı, Stefan Zweig – Bilinmeyen Bir Bayanın Mektubu, Zülfü Livaneli – Serenad üzere.
5. Paket: Akıcı ve süratli okunanlar
• Nasıl okunur? Bir solukta, merak hissiyle sayfalar süratle çevrilir. Genelde gece geç saatlerde ‘biraz daha’ diyerek okunur. Agatha Christie – Doğu Ekspresinde Cinayet, Han Kang – Vejetaryen, Dan Brown – Da Vinci Şifresi, Saygın Ersin – Pir-i Lezzet.
4. Paket: Dinlenirken okunanlar
• Nasıl okunur? Şezlongda, yatakta, kanepede ya da bir otobüs seyahatinde. Öykü sizi yormaz, tam bilakis hafifletir. Örneğin Jojo Moyes – Senden Evvel Ben, Sophie Kinsella – Alışverişkolik, Maeve Binchy – İtalyanca Aşk Oburdur, Fredrik Backman – Hayata Röveşata Çeken Adam üzere.
3. Paket: Macera ve merak arayanlar için
• Nasıl okunur? Bir molada, kahve eşliğinde ya da kısa müddetliğine günlük hayatın geriliminden kaçarken. Süratli ve eğlenceli bir okuma sağlar. Örneğin J.K. Rowling – Harry Potter serisi, İclal Aydın – Unutursun, Suzanne Collins – Açlık Oyunları. Macera, heyecan, merak, duygu… Bize bunları yaşatacak sayısız kitap var.
2. Paket: Hafif ve yeterli hissettirenler
• Nasıl okunur? Günün yorgunluğunu atmak için yatakta ya da bir parkta. Sizi zorlamaz, yalnızca keyif verir. Antoine de Saint-Exupéry – Küçük Prens, Roald Dahl – Charlie’nin Çikolata Fabrikası, Michael Ende – Momo, Yaşar Kemal – Al Gözüm Seyreyle Salih, Mitch Albom – Öğretmenim Mori’yle Salı Buluşmaları. Bunlar birinci aklıma gelenler. Bu paketin içine girebilecek on binlerce kitap vardır.
1. Paket: Bir çırpıda tükenenler
• Nasıl okunur? Çay-kahve molasında ya da bir bekleme odasında. Çarçabuk bitirilir, su üzere ilerler, hafif ve akıcıdır. Robin Sharma – Ferrari’sini Satan Bilge, Jonas Jonasson – Yüz Yaşında Camdan Atlayıp Kaybolan Adam, pek çok şahsî gelişim kitabı. Bir kitabevinde raflar bu kitaplarla dolar taşar. Seçin, bulun, okuyun. Kimin ne okuduğuna kimse karışamaz.
Kitabın bana ne yaptığı anladığımda…
Evet sevgili dostlar. Başladığımız kitabı bitirememekte hiçbir sorun yok. Fakat kitap okumamakta sorun var. Bana nazaran kitaplar, insanlığın bulduğu en hoş şeyler. “Tabii sen bir kitap kurdusun, bu yüzden bu türlü diyorsun.” diyebilirsiniz ancak inanın dostlar, bir gün bana bu türlü dedirten bir kitap sayesinde ben de kitap kurdu oldum. Kalbinizi çağıl çağıl çağıldatan, zihninizi on yüz bin beygir gücüne çıkaran, birikiminizi oturduğunuz yerden arttırmanızı sağlayan öbür bir buluş bilmiyorum doğrusu.
Tatmin eden okuma, okur ve kitap ortasında dinamik, interaktif bir alaka ile gerçekleşir. Bazen keyif için okuruz, bazen öğrenmek için, bazen de farkındalığımızı, derinliğimizi, algılarımızı geliştirmek için. Üstelik illa edebi, felsefi ya da didaktik okumalar yapmak zorunda da değiliz. Her ne okuyor olursak olalım her okuma tecrübesi, okurun niyeti ve kitabın sundukları ortasında bir istikrar kurmaya çalışır. Ve bu istikrar, bazen kurulamaz dostlar.
Çocuklarıma her vakit şunu öğütlerim, kendinize sık sık sorun “Memnun muyum?” Memnuniyet, mutluluğun form ve içerik değiştirmiş halidir zira.
Teklikten değil, bütünlükten oluşur. Ve kimi vakit içinde zahmeti, iç şişikliğini, baş bulanıklığını da barındırır.
Kitabı beğenmediniz mi, bırakın.
Sizi sarmadı mı, bırakın.
İlerlemiyor mu, bırakın.
Anlamıyor musunuz, bırakın.
İçiniz mi şişti, bırakın.
Kafanızı mı ütülüyor, bırakın.
Sıktı mı, bırakın.
Bırakın ve öteki bir kitaba geçin. Olmadı, öbür bir kitaba. Kitap, ziyan olmaz. Hiç merak etmeyin. Bir kitaba verdiğiniz para da boşa gitmez. Bıraktığınız kitabı alın ve kitaplığınızda başka olarak yer açtığınız, başlayıp da bitiremediğim kitaplar rafına koyun -bu rafa bayılırım-. Tahminen yıllar sonra fikriniz değişir. Tahminen değişmez. Bizim asıl sorumluluğumuz bilgiye, tecrübeye, birikime ulaşmak sorumluluğudur. Güzel bir müellifi onurlandırmak ve güzel bir kitap bulmak sorumluluğudur. Bu yolda bazen kendimize nazaran seçimler yapmamak mümkün. Memnuniyet hissinin peşinden gidin. Bunun içinde, yanlış kararların da olduğunu fark ettiğinizde çok sevineceksiniz.
BONUS: Kitap okumaya başlamak için evvel kült kitapları okumak gerektiği üzere bir telaffuz vardır. Buna inanmıyorum. Her şey, kendi vaktinde ulaşır ellerimize. Kimseye ve hiçbir şeye yetişmek zorunda değiliz. Benim vaktim, benim zevkim, benim gereksinimim, benim güzergahım. Okuma yolu o denli kapsayıcı bir yoldur ki herkes dilediği vakit çıkabilir. Üstelik lineer de değildir yol. Dünya yollarından değildir, fizik kurallarına bakmaz. Bir bakmışın Ayşe Kulin okuyorsun bir bakmışın uzayda geziyorsun. Bir gidersin İsveç, bir gidersin Yozgat. Balıkesirli bir öğretmenin hikayelerini de okuyabilirsin, Edgar Alan Poe da. Birtakım yollar çıkmaz diye yoldan çıkacak değiliz! Müellifler kitapları hepimiz için müellifler, kitabevleri satabilecekleri üzere dizerler, eleştirmenler ya da yorumlayıcılar kendi klasmanlarına nazaran överler -ya da tam tersi-. Temel prensip şu: Benim için neyin yanlışsız olduğunu benden diğer kimse bilemez.
Hadi bakalım. Artık gidelim birkaç yanlış karar verelim. Saçma sapan tercihler yapalım. Neyi sevmediğimi bilmezsem, neyi istediğimi nasıl fark edebilirim? İnanın, ruh eşinizi bulmaktan daha kolay olacak. Ya da en yeterli kâğıda yatırım yapmaktan. Hoş bir kitap bulmak, emin olun, hoş bir kebapçı bulmaktan daha kolay olacak.
Aldığınız kitapları okuyamadınız diye de üzülmeyin. Öbür birine geçin. Ne demiştik, “Benim için neyin uygun olduğuna ben karar veririm.”
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
