Bağımsız Sanatçılar ve Görünmezlik Tuzağı: Özgürlüğün Bedeli
Sanatın her vakit özgür ve bağımsız bir alan olduğu söylense de günümüzde bağımsız sanatkarlar için görünmez kalmak neredeyse kaçınılmaz bir yazgı hâline gelmiştir. Büyük sanat kurumları, müzeler, galeriler ve yatırımcılar sanat dünyasını şekillendirirken, bağımsız sanatkarlar bu sistemin dışında kalan, desteklenmeyen ve birden fazla vakit fark edilmeyen bireyler olarak varlıklarını sürdürmeye çalışıyor. Görünmezlik tuzağı, sanatkarın sadece sanatsal üretimiyle değil, birebir vakitte sistem içindeki yerini nasıl konumlandırdığıyla da ilgilidir. Bu tuzak, sanatçıyı kısıtlayan ekonomik, toplumsal ve kültürel faktörlerle örülmüş, katmanlı bir yapıdır.
Bağımsız bir sanatkarın görünürlük kazanabilmesi için sadece yetenekli olması kâfi değildir.
Sanat dünyasının işleyişi, sanatkarın muhakkak çevrelere girmesini, hakikat kontaklar kurmasını ve sanat piyasasının estetik beklentilerine ahenk sağlamasını gerektirir. Büyük müzeler ve galeriler, çoklukla piyasa kıymeti yüksek, yatırım potansiyeli olan sanatkarları öne çıkarır. Sanatın yaratıcı ve eleştirel boyutu, piyasanın isteklerine nazaran şekillendirilir. Bir sanatçı bu çarkın dışında kalmayı tercih ederse, yapıtları geniş kitlelere ulaşamaz ve vakitle unutulmaya yüz fiyat. Büyük sanat aktiflikleri, bienaller, sanat fuarları ve stantlar, fakat muhakkak bir ekonomik ve entelektüel sınıfın erişebildiği tertipler hâline gelmiştir. Sanat artık bir söz biçiminden çok, bir itibar nesnesi olarak konumlandırılmaktadır.
Bağımsız sanatkarlar için bir öteki büyük sorun, sanatın ticarileşmesi ve izlenme iktisadına dönüşmesidir. Sanatın tabiatı gereği özgür bir alan olması beklenirken, günümüzde toplumsal medya ve dijital platformlar sanatçıyı pazarlanabilir bir figür olmaya zorlamaktadır. Algoritmalar, sırf ilgi çeken, popülerleşebilecek ve viral hâle gelebilecek içerikleri öne çıkarmaktadır. Bu durum, bağımsız sanatkarlar için büyük bir handikap yaratır. Zira sanatkarlar kendi sanatsal lisanlarını oluşturmak yerine, daha fazla beğeni ve paylaşım alabilecek, kitleleri süratle etkileyebilecek bir estetik anlayışa yönelmek zorunda kalırlar. Bu, sanatsal üretimin içeriğini önemli manada tesirler; özgünlük yerini trendlere ve kâr odaklı yaklaşımlara bırakır. Sanatın uzun soluklu bir düşünsel süreç olduğu gerçeği unutulur ve sanat bir tüketim objesine dönüşür.
Sanatçının bağımsız olabilmesi için finansal özgürlüğe sahip olması gerekir.
Ancak günümüzde bağımsız sanatkarlar, sanatlarından geçinmekte büyük zorluklar yaşar. Sanat fonları ve hibeler, ekseriyetle muhakkak ideolojik yahut estetik çizgilere sahip sanatkarlara verilir. Alternatif, deneysel ya da politik olarak rahatsız edici sanat üreten bireyler fon bulmakta zorlanır. Kültürel siyasetler, sanatkarın hangi alanlarda üretim yapabileceğini dolaylı yoldan yönlendirmektedir. Bağımsız bir sanatkarın büyük bir galeri tarafından desteklenmesi zordur; zira bu cins galeriler, yatırımcıların ve koleksiyoncuların isteklerine nazaran sanatkarlarla çalışır. Bağımsız sanatkarlar için tek yol, ya alternatif sanat kolektifleriyle iş birliği yapmak ya da kendi kendine yetmeye çalışmaktır. Fakat bu da uzun vadede sürdürülebilir bir tahlil sunmamaktadır.
Sanat dünyasında görünür olmak için sırf klasik yollar kâfi değildir. Dijital sanat, NFT’ler ve toplumsal medya üzere yeni mecralar, bağımsız sanatkarlar için bir fırsat üzere görünse de bu platformlar da kendi içinde yeni tipten bir monopolleşme ve spekülasyon yaratmaktadır. NFT piyasası başlangıçta bağımsız sanatkarlar için bir çıkış noktası olarak görülmüş, lakin kısa müddette spekülatif yatırımcıların elinde ticari bir araç hâline gelmiştir. NFT’lerin sanatsal pahası değil, yatırım potansiyeli üzerinden kıymetlendirilmesi, bağımsız sanatkarlar için sürdürülebilir bir alan yaratmamaktadır. Toplumsal medya da misal bir dinamiğe sahiptir; takipçi sayısı ve etkileşim oranı, sanatın kalitesinden daha değerli hâle gelmiştir.
Bağımsız sanatkarlar için bir öteki alternatif, kamusal alanlarda sanat yapmaktır. Sokak sanatı, gerilla sanatı ve bağımsız sanat inisiyatifleri, büyük galerilerin monopolünden sıyrılarak direkt halka ulaşmayı amaçlamaktadır. Banksy üzere sanatkarlar, sanatın sırf seçkin bir bölüme değil, toplumun tüm kesitlerine hitap etmesi gerektiğini savunarak, kamusal alanları birer sanat galerisine dönüştürmüştür. Lakin bu metot de kendi içinde bir paradoks barındırmaktadır. Zira vakitle, sokak sanatı da büyük galeriler tarafından sahiplenilmiş ve ticari bir alana dönüştürülmüştür. Sokak sanatkarlarının yapıtları, galerilere taşınmış ve büyük müzayedelerde satılmaya başlamıştır. Sanatın özgürleşmesi için başlatılan bir hareket, vakit içinde piyasanın bir kesimi hâline gelmiştir.
Bağımsız sanatkarlar için görünmezlik tuzağını kırmanın yolları vardır, lakin bu yolların her biri kendi içinde zorluklar barındırır.
Sanatçılar, büyük kurumlara bağımlı olmadan varlık gösterebilmek için kolektif hareket etmeli, alternatif dağıtım kanalları oluşturmalı ve birbirlerini desteklemelidir. Bağımsız sanat inisiyatifleri, küçük galeriler, sanatçı destekleme fonları ve dijital platformlar, sanatın büyük kurumsal yapılardan bağımsız olarak gelişebileceği alanlar yaratabilir. Fakat bu süreç, sırf sanatkarın uğraşıyla değil, sanat izleyicisinin de bilinçlenmesiyle mümkün olabilir. Şayet sanat sadece seçkin bir kümenin erişebileceği bir lüks olarak kalmaya devam ederse, bağımsız sanatkarlar için gerçek bir çıkış yolu bulunamayacaktır.
Sanatta özgürlük ve bağımsızlık, sadece kişisel bir uğraş değil, toplumsal bir meseledir. Sanatın tekelleşmesini ve elitizmini sorgulamak, alternatif yollar aramak ve bağımsız sanatkarlara takviye olmak, sanatın gerçek manada özgürleşmesi için gereklidir. Tahminen de sanatın ihtilali, büyük galerilerin ve müzelerin değil, bağımsız sanatkarlar ve izleyicilerinin elinde şekillenecektir. Lakin bu ihtilal gerçekleşene kadar, bağımsız sanatkarlar için görünmezlik tuzağı varlığını sürdürecektir.
X
‘Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio’
