Ağır vasıtaların şoför koltuğuna birinci kere oturan biriyseniz, karşınızdaki vites sayısını görünce şaşırmanız hayli doğal. Otomatik vitesli araçlara alışkın olanlar için bu durum biraz baş karıştırıcı olabilir. Lakin kamyonlar, standart araçlardan çok daha farklı gereksinimlere sahip. Bilhassa tonlarca yük taşırken motor denetimini kaybetmemek büyük değer taşıyor. İşte bu yüzden vites sayısı hiç de rastgele belirlenmiyor.
Kaynak 1, Kaynak 2
Kamyonlarda vitesler neden bu kadar fazla?
Ağır yük taşıyan kamyonlarda kullanılan viteslerin sayısı, aracın büyüklüğü ve motor gücüyle direkt bağlantılı. 18 vitesli bir tır, birinci bakışta fazla görünebilir lakin bu sayı aslında motorun oluşturduğu devasa gücü denetim altına almak için gerekli.
Özellikle düşük periyotlarda üretilen yüksek tork, kamyonun kalkış anında zorlanmadan hareket etmesini sağlar. Bu düşük viteslerde sürat epeyce düşüktür lakin motor tekerleklere azamî gücü aktarır. Böylelikle tonlarca yükle harekete geçmek mümkün olur.
Vites sayısı, motorun verimli çalışmasını nasıl etkiliyor?
Bir kamyon motorunun ülkü performans aralığı çoklukla 1250 ile 1350 RPM ortasındadır. Bu aralıkta kalmak hem motorun ömrünü uzatır hem de yakıt tüketimini azaltır. Vites sayısının fazla olması, motorun bu verimli bölüm aralığında kalmasını kolaylaştırır. Aksi halde motor ya çok zorlanır ya da gereksiz yere yüksek bölümlerde çalışarak yakıt harcar. Ayrıyeten yüksek süratlerde fazla vites kullanmak, motor üzerindeki baskıyı azaltarak uzun vadede bakım masraflarını düşürür.
Özellikle dik yokuşlarda yahut ağır yükle yapılan ani hareketlerde, vites sayısının fazlalığı hayati değer taşır. Düşük vitesler sayesinde kamyon, yokuş üst çıkarken ya da iniş sırasında frenlere fazla yüklenmeden denetim sağlanabilir. Şayet bu vitesler olmasaydı, yalnızca motor değil, fren sistemleri de çok ısınarak önemli arızalara yol açabilirdi. Hatta bu yüzden birtakım yollarda kaçış rampaları bile bulunur.
Peki tüm bu vitesler hakikaten tek tek kullanılıyor mu nitekim?
Hayır, şoförler bu vitesleri sırayla kullanmak zorunda değil. Çoklukla ‘blok geçiş’ ismi verilen bir teknikle kimi vitesler atlanarak ilerlenir. Bu metot hem vakit kazandırır hem de şanzımana binen yükü azaltır.
Ayrıca kamyon boşsa ya da düz bir yolda ilerliyorsa, kalkış çoklukla ikinci ya da üçüncü vitesle yapılır. Böylelikle ani ivmelenmenin önüne geçilir ve aracın denetimi kolaylaşır. Yani fazla vites, her vakit kullanılacak manasına gelmez ancak gerektiğinde hayat kurtaracak bir seçenek. Sonuçta tonlarca yükü sıkıntısız taşımak istiyorsanız, şanzımanınızın da bu iş için donanımlı olması gerekir.
