“Bir jenerasyon boyunca berbat yollara müsamaha gösteren bir ülke o denli zehirlenecektir ki sonu asla güzel olmayacaktır.” (It Can’t Happen Here – Sinclair Lewis, 1935)
Amerika’da bir diktatörlük mümkün mü? 1930’ların ortasında bu soru birçok Amerikalıya absürt geliyordu. Avrupa’da faşizm yükselirken, Hitler ve Mussolini iktidara gelirken, Amerikalılar kendilerinden emindi: Bizde olmaz.
Hadi oradan.
Mümkünatı yok! – Nitekim mi?
Tarih tekraren gösterdi ki, bir milletin başına ne gelirse, evvel “Bizde olmaz” demekle başlar. Sinclair Lewis de tam olarak bu inkâr sistemine bir ayna tutmak için yazdı Mümkünatı Yok’u. Zira en büyük felaketler, halkın gözleri önünde, alkışlar eşliğinde sahneye çıkar.
Romanın baş kahramanı, küçük bir kasabada yaşayan, liberal ve sorgulayan bir gazeteci olan Doremus Jessup. Eleştirel düşünebilen, özgürlüğün değerini bilen biri. Ancak o bile, başta her şeyin bu kadar ileri gidebileceğini düşünmüyor. Halkın büyük kısmı üzere o da “Bu adam biraz tehlikeli lakin işler bu kadar da çığırından çıkmaz” diyerek, olup biteni izliyor.
Oysa işler tam da bu türlü çığırından çıkar.
Amerika o devirde büyük bir ekonomik kriz içinde. İşsizlik tavan yapmış, belirsizlik hâkim. Halk bir kurtarıcı arıyor. Ve işte tam o anda Senatör Berzelius “Buzz” Windrip sahneye çıkıyor.
Windrip’in elinde silah yok. Fakat ondan daha tesirli bir şey var: Güçlü bir telaffuz.
Halkın duymak istediği her şeyi söylüyor. “Amerika’yı tekrar güçlü yapacağım.” diyor. “Fakirlere para dağıtacağım.” Diyor lakin kimse bunu nasıl yapacağını sormuyor! “Basın palavra söylüyor, seçkinler bizi kandırıyor.” diyor. Şovmenliği güçlü, sözleri keskin, her eleştiriyi hainlikle suçlayarak susturuyor. Halk, onun peşinden gidiyor. Beşerler sorgulamıyor, zira sorgulamak yorucu bir iştir. İnanmak ise kolaydır ayrıyeten ceplerin de biraz dolması gerek el mecbur yani…
Sonra bir şey oluyor, seçimleri kazanıyor.
İşte en tehlikeli an burada başlıyor. Zira bütün büyük felaketler, evvel bir zafer üzere görünür. Windrip’in iktidarı, yavaş fakat kesin adımlarla ilerliyor. Her şey “daha âlâ bir Amerika” vaadiyle başlıyor lakin çok geçmeden ülke değişik bir yere evriliyor. Önce basın susturuluyor. Muhalifler birer birer kayboluyor. Hükümeti eleştirenler “vatan haini” ilan ediliyor. Halkın yarısı, başka yarısını düşman olarak görmeye başlıyor.
Nihayetinde beşerler alışıyor. İşte en büyük felaket de burada başlıyor.
Baskı aniden gelmez. Ufak ufak gelir.
Bir yasa değişir, kimse ses etmez. Bir gazeteci mahpusa atılır, beşerler “Zaten fazla konuşuyordu” der. Bir gün en temel haklarından biri elinden alınır ve sen bunu fark bile etmezsin. Zira artık kaygı, günlük ömrün bir modülü olmuştur.
Bütün bunlar olurken Doremus Jessup, gerçeği görebilen az sayıdaki beşerden biridir. Artık Windrip’in bir diktatöre dönüştüğünü biliyor. Lakin bu noktada bilmek yetmiyor, harekete geçmek gerekiyor. O ve birkaç kişi, yeraltında rejime karşı uğraş etmeye çalışıyor. Lakin her otoriter rejim, evvel gerçeği söyleyenleri susturur. Jessup yakalanıyor, azap görüyor, ailesiyle bağı koparılıyor.
Ama işte asıl problem burada: Bütün diktatörlüklerin ortak bir yanlışı vardır. İnsanların hafızasını yok etmeye çalışırlar. Meğer birtakım şeyler unutulmaz.
Lewis’in bu romanı yalnızca bir kurgu değil, bir ikaz. Diktatörlüklerin nasıl yükseldiğini, halkın kendi sonunu nasıl elleriyle hazırladığını, tarihin tekraren birebir yanılgıyı nasıl tekrar ettiğini anlatan bir reçete.
Çünkü baskıcı sistemler bir gecede inşa edilmez. Evvel basın susturulur. Sonra beşerler korkutulur. Sonra özgürlük ismine yapılan her şey “güvenlik” mazeretiyle yavaş yavaş yok edilir. Ve beşerler buna inanır.
Bugün geriye dönüp baktığında fark edersin ki, faşizm yalnızca bir diktatörün elinde yükselmez. Halkın sessiz kalışı, alkış tutuşu, görmezden gelişi en büyük takviyesidir. Bir sabah uyanıp özgürlüğünü kaybetmezsin. Evvel onu modül kesim verir, sonra çok geç olduğunu fark edersin.
Sinclair Lewis, Mümkünatı Yok’u 1935’te yazdı ancak adeta geleceği gördü. Zira tarih ders çıkarmayanları hiç ihtimal vermediği yerden vurur, İnsanların daima “Bizde olmaz” dedikleri olur.
İşte en korkutucu olan şey de bu:
Mümkünatı yok dediğin yerde olma ihtimali en yüksektir!
Türkçe Baskısı
Sinclair Lewis’in özgün ismi “It Can’t Happen Here” olan yapıtı, Türkçede “Mümkünatı Yok” başlığıyla yayımlanmıştır. Bu çeviri, 2023 yılında İthaki Yayınları tarafından okuyucularla buluşturulmuştur.
Kitabın Ayrıntıları:
• Başlık: Mümkünatı Yok
• Muharrir: Sinclair Lewis
• Yayınevi: İthaki Yayınları
• Yayın Tarihi: 2023
• Sayfa Sayısı: 444
• Lisan: Türkçe
Bu baskı, kitabın özgün içeriğini Türkçe okuyucularına sunarak, Sinclair Lewis’in faşizmin demokratik toplumlarda nasıl yükselebileceğine dair ihtarını aktarmaktadır.
(Görsel: Kitapyurdu)
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
