Hayata Çiçek Dürbününden Bakmaya Devam mı Edeceksiniz?: Kurban Psikolojisi

Aynaların ortasında renkli cam modülleri, tüyler, pullar, boncuklar üzere çeşitli gereçler bulunur. Biz buradaki objeleri daima biçim değiştiren çokgenler olarak görürüz. Tanınan kültürde televizyonda kamera hilesi olarak bulanıklaştırma efekti olarak da kullanımı yaygındır. 

Tıpkı o çiçek dürbününün içine baktığımızda gördüğümüz hallerin var olan objelerden farklı olması üzere küçüklüğümüzde olayları algılayış biçimimiz yahut hatırladıklarımız farklı olabilir ya da çocuk zihni ile verdiğimiz reaksiyonlar, savunma sistemleri şu anki ile birebir olmaz. Çocuklarda olayları algılama ve yorumlama yetişkinlere nazaran daha somut bir çerçevede gelişir. Sorun çözme yeteneği ise ebeveyn tavırlarına bağlı olarak değişiklik gösterir.

Aşırı baskıcı ya da hami ebeveyn tavırları çocuklarda sorun çözme maharetinin önünde mahzur oluştururken, demokratik ebeveyn tavırları gelişimine katkı sağlar. Çok kolay bir örnek üzerinden devam edelim:

Çocuğunuz kapıyı açmak için yürümeye başlıyor. Siz bir anda korku yahut endişeyle kapıya elinin sıkışacağını dokunmamasını söylüyorsunuz. Burada çocuğunuzun sizden öğrendiği tek şey kaçınma yansısı ve kaygı olacaktır. Yani sorunla nasıl baş edeceğini değil, sorundan nasıl kaçınacağını öğretmiş olacaksınız. Pekala, hayatında açması gereken bir sürü kapıyla karşılaştığında ne olacak? Kaçınacak, karar alamayacak, yetişkin olduğu halde size sığınacak ya da sizi suçlayacaktır. 

Bazı olaylar yaşanmadan çocuklarınız için tedbir almak istiyor olabilirsiniz. Fakat siz nasıl yaşayarak öğrendiyseniz onların da o formda öğrenmesine müsaade vermeniz gerekir. 

Otoriter ebeveyn tutumu 

Otoriter tavrı benimseyen ebeveynler çocukların kendilerinin belirledikleri kurallar çerçevesinde davranmasını yani temelde itaat etmesini isterler. Çocuklar kurallara uymadıkları takdirde ceza alacaklarını bilirler. Böylece çocuğun kendine olan inancı azalır ve kendi kişiselliğini oluşturması, ailesinden ayrışması zorlaşır. Bu biçimdeki tavırlarda sevgi şarta bağlanır ve çocuk ailesinin isteğini yapmadığında sevilmeyeceğine dair inanç oluşturur. Bu da çocuğun kişilik gelişimini olumsuz tarafta tesirler. Bu türlü bir tavırla karşılaşan çocukların bir kısmı boyun şayet. Bir kısmı da saldırganlaşma ve kontrolsüzlük eğilimi gösterir. Yetişkinlik devrinde de onun için “tanıdık” olan otorite figürlerine muhtaçlık duyarlar. 

Aşırı hoşgörülü ebeveyn tutumu 

Bu tavrı benimseyen ailelerde çocuk merkeze alınır. Kuralsızlık hakimdir. Etrafa ziyan verdikleri halde çocuklara rastgele bir kısıtlama getirilmez. Çocukların tüm talepleri karşılanmaya çalışılır. Bir müddet sonra bunun bir sorun olduğunu fark ettiklerinde çok sert cezalarla tedbir almaya çalışırlar. Böylece iki uçlu keskin bir tutarsızlık oluşur ve çatışmalar başlar. Sorun çocuğun isteğinin yapılması ile çözülür ve döngü devam eder. Yetişkinlik periyodunda de diğerlerinin hudutlarına hürmet duymayan, topluma ahenk sağlayamayan ve bir başkasından daima hizmet bekleyen bir bireye dönüşürler.

Bu profile seanslarda epeyce sık rastlıyoruz. Anne-babanın çocuk yetiştirme tavırları farklılık gösterdiğinde ortalarındaki uyuşmazlığın çocuklara yansıması bu halde oluyor. Bir taraf otoriter bir tavır sergilerken, öbür taraf hoşgörülü bir tavır sergileyebiliyor. Bir tarafın olumsuz dediği bir duruma öteki taraf olumlu cevap verebiliyor. Bu tavrı benimseyen ailelerde disiplin vardır. Fakat çocuk disiplinin ne vakit ve nerede uygulanacağını bilemez. Disiplin ve kurallar anne babanın ruh haline nazaran şekillenir. Yetişkinlik periyotlarında kendi hisleri yerine oburlarının hislerini ön plana alan ve başkalarından yola çıkarak onaylanma gayretine giren bireylere dönüşme ihtimalleri yüksektir.

Demokratik ebeveyn tutumu 

En sağlıklı ebeveyn örüntüsüdür. Bu tavırda kurallar ve destekleyicilik istikrardadır. Çocukların ferdî sonları ihlal edilmez. Deneyerek öğrenmelerine müsaade verilir. Hem denetim hem de sıcaklık boyutu yüksektir. Bu tavırda çocukların taleplerini dinleyen ebeveynler yapılması ve yapılmaması gereken davranışları sebepleriyle birlikte açıklarlar. Sevginin söz edilmesi rastgele bir şarta bağlı değildir. Empati ön plandadır. Sorunların çözülmesinde açık bağlantı kullanılır. Bu tavrı benimseyen ailelerin çocukları yetişkin olduklarında kendi hislerine ehemmiyet veren, empati kurabilen ve karşısındaki bireylerin hudutlarına hürmet duyan, sorun çözme marifeti yüksek, özgüvenli bireyler olurlar.

Çiçek dürbününü indirmenin vakti gelmedi mi? 

Kurban psikolojisi: 

   “ Olumsuz olaylar her vakit beni buluyor!” 

   “ Ne yaparsam yapayım denetim ben de değil!”

   “ Bu durum değiştirilemez. Zira etrafımdaki beşerler buna müsaade vermiyorlar!”

   “ Değiştirmeye çalışsam da değişmeyecek. Denesem de başarısız olacağım.”

Bu telaffuzlar size tanıdık geliyor mu? Çoklukla kurban psikolojisinde olma durumunda bireyler; yaşadıkları olayları ferdî algılarlar. Olayların denetimlerinde olmadığını düşünürler. 

3 temel inanç;

Genelleme: Her vakit makus olaylar yaşanıyor ve yaşanmaya da devam edecek. 

Sorumluluk almama/suçlama: Bu olaylara ben değil bir oburu sebep oluyor. Benim tahlil bulmam mümkün değil. 

Çaresizlik: Ne yaparsam yapayım başarısız olacağım.

İlişkilerde taraflardan biri kendini kurban rolünde hissediyorsa;

İçinde bulundukları sorundan ötürü karşı tarafı suçlamaya başlayabilir. Burada da bahis bağlantıdaki sorun olmaktan çıkarak kişiselleştirilir ve suçlayıcılık başlar. Sıkıntıların suçlanan partner tarafından çözülmesi gerektiğine inanılarak bekleme durumuna geçilir. Şayet beklentisi karşılanmazsa açık irtibat yerine pasif saldırganlık gösterilerek karşı tarafın kendini tabir etmeden de onu anlaması beklenir. Yüksek beklentiler karşılanmadığında karşı tarafa dair alacaklılık hissi oluşur ve partnerin mağduriyeti gidermesi beklenir. Böylelikle sorunu çözme sorumluluğu karşı tarafa bırakılır. 

Sahne sizin!: Kurtarıcı ve kurban rolü 

Hayattaki rollerimizi bir tiyatro sahnesi üzere düşünürsek; kurtarıcı rolünü üstlendiğimizde karşı tarafa kalan tek rol kurban rolü değil midir?

Karşı tarafın sorunlarına tahlil aramak, yardım etmek bizi keyifli ediyor olabilir ya da bir şarta bağlı olarak sevileceğimizi, onaylanacağımızı düşünüyor olabiliriz. Bu da bizi kurtarıcı rolüne iter.

Karşı taraf bizden yardım talep etmediği halde yardım ediyorsak onun kurtarıcısı olmayı üstleniyoruz demektir. Kendinde var olan enerjiyi diğerleri için kullandığından bir müddet sonra bu bireyler tükenmiş hissedebilmektedir. 

Burada değerli olan; sahiden hayatımızda olan beşerler için ekstra efora gereksinimimizin olmamasıdır. Sağlıklı bağlar karşılıklı gayret ve sorumluluk ile şekillenir. 

Kurban psikolojisinden uzaklaşmak için: 

1) Farkındalık: İçinde bulunduğunuz durumun farkından olmak, onu değiştirmek için birinci adımdır. Bireyin karar verme, kararlarının sorumluluğunu alma kısmını diğerlerine bıraktığını fark etmesi edilgen taraftan etken tarafa geçebilmesi için birinci adımdır. 

2) Kendi gücünü keşfetmek: Çocukluğunda yetiştiği ailenin tavırlarına bağlı olarak vakit zaman yetersiz hissetmiş olabilirsiniz. Fakat burada bireyin davranışsal değişikliklerle kendi gücünü keşfetmesi gerekir. Burada gücünü keşfedebilmesi için kusur yapma toleransını kendine tanıyor olması kıymetlidir. Olumlu ve olumsuz yanlarıyla bireyin kendini kabul etmesi kararlarının sorumluluğunu alması ve standartlarını belirlemesine imkan sağlar. 

3) Anda kalabilmek: Geçmişteki mağduriyet anlarına daima dönüş yapıyor olmak bu bahiste genelleme yapmamıza neden olur. Çocukluğumuzdaki tecrübelerde verdiğimiz yansılar yetişkin olduğumuz periyotta verdiğimiz reaksiyonlarla birebir olmayacaktır. Yetişkinlikteki sorun çözme becerilerimize odaklanmak bu nedenle değerlidir.

Instagram

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio