Yapay Zekaya Sorduk: Tüm Dünyada Tek Bir Para Birimi Kullanılırsa Ne Olur?
Bir düşünün, sabah uyandınız ve artık dolar mı, euro mu, TL mi daha bedelli diye başınızı yormanıza gerek yok. Dünyanın neresine giderseniz gidin, birebir para geçerli. Kulağa başta mükemmel geliyor lakin işin perde gerisinde sizi şaşırtabilecek birçok sonuç var. Tüm dünyada tek bir para ünitesi kullanılırsa ne olur sorusunu yapay zekaya sorduk. Bakalım ne cevaplar verdi?
Döviz kurları tarih olur.
Artık dolar, euro yahut yen diye bir derdiniz olmaz. Seyahat etmek sizin için inanılmaz kolaylaşır zira para bozdurma gereksinimi büsbütün ortadan kalkar. Milletlerarası ticarette de baş karıştırıcı kur farklarıyla uğraşmazsınız. Fakat bu rahatlığın yanında kıymetli bir sorun var. Ülkeler kendi para siyasetlerini yönetemez hale gelir. Yani siz birey olarak kazanırken ülkeler ekonomik bağımsızlığından ödün vermek zorunda kalır.
Merkez Bankaları gücünü kaybeder.
Bugün her ülkenin Merkez Bankası kendi kararlarını alıyor, faiz artırıyor ya da para basıyor. Tek bir global para ünitesi olursa, bu yetki artık sizin ülkenizde değil, dev bir global otoritenin elinde olur. Hasebiyle ülkeniz ekonomik bir krize girdiğinde süratli tahlil üretmek zorlaşır. Siz de o krizin sonuçlarını direkt ve daha sert bir halde hissedebilirsiniz. Hülasa, iktisat idaresinde sürat azalır, bağımlılık artar.
Ticaretin önündeki bariyerler kalkar.
Eğer iş hayatında milletlerarası ticaretle ilgileniyorsanız, tek para ünitesi size büyük kolaylık sağlar. Döviz dalgalanmaları yüzünden ziyan etme ihtimaliniz ortadan kalkar. Eserlerinizi satarken yahut ithalat yaparken maliyetleriniz düşer, işleriniz hızlanır. Lakin büyük ülkeler bu tertibi daha fazla lehine çevirebilir. Siz avantajlı üzere görünseniz de aslında rekabet ortamında küçük ülkeler güç durumda kalır. Yani fırsat da vardır, risk de.
Seyahat etmek çok daha kolay olur.
Tatile çıktığınızda, hangi dövizi alayım, sanki kur farkından ziyan eder miyim üzere bir derdiniz olmaz. Valizinizi toplayıp dünyanın öbür ucuna gitseniz bile tıpkı parayla alışveriş yaparsınız. Lakin fiyat farklılıklarının ortadan kalkmasıyla kimi destinasyonların ucuz tatil cenneti imajı yok olur. Yani seyahat özgürlüğünüz artsa da uygun fiyatlı seçenekler azalabilir.
Enflasyon denetimi zorlaşır.
Sizin yaşadığınız ülkede fiyatlar süratle artarken, diğer bir ülkede tam zıddı yaşanabilir. Tek para ünitesi olduğunda tüm dünya birebir reçeteyi kullanmak zorunda kalır. Bu da lokal gereksinimlere uygun tahliller bulmayı imkansız hale getirir. Siz markete gittiğinizde yüksek fiyatlarla karşılaşabilirsiniz lakin hükümetinizin bu probleme müdahale etme gücü olmaz. Global iktisat tıpkı anda herkesi tatmin edecek tahlili bulmakta zorlanır.
Zengin ve yoksul ülkeler ortasındaki makas daralabilir ama…
Siz farklı ülkelere gittiğinizde alım gücünüz daha eşit hissedebilirsiniz. Zira artık kur avantajı ortadan kalkar. Lakin bu durum, gelişmiş ülkelerin teknoloji ve üretimdeki gücünü yok etmez. Onlar yeniden önde giderken, sizin ülkeniz bağımlı hale gelebilir. Yani hayatınız biraz kolaylaşır lakin uzun vadede eşitsizlik bütünüyle ortadan kalkmaz.
Kara para daha güç gizlenir.
Tek para ünitesi bilhassa dijitalleşirse, sizin yaptığınız her süreç daha şeffaf hale gelir. Kayıt dışı iktisat ve kara para aklamak zorlaşır. Bu, yolsuzlukla uğraşta sizi koruyan bir avantaj olabilir. Lakin birebir vakitte her finansal hareketiniz global ölçekte izlenir. Siz daha inançlı hissedersiniz lakin mahremiyetiniz azalır. Bu noktada “özgürlük mü, güvenlik mi?” sorusunu kendinize sormanız gerekir.
Küresel krizler domino tesiri yaratır.
Bugün bir ülkede kriz çıktığında siz kendi ülkenizin parasının gücüyle biraz korunabiliyorsunuz. Tek para olursa bu kalkan büsbütün yok olur. Örneğin Amerika’da büyük bir kriz patlarsa, siz Türkiye’de olsanız bile birebir gün tesirlerini hissetmeye başlarsınız. Artık bizi etkilemez diye bir durum kalmaz. Yani global krizler, sizin cebinize çok daha sert yansır.
Ulusal kimlik ve para kültürü yok olur.
Siz elinize aldığınız paranın üzerinde Atatürk’ü, tarihi figürleri görmeye alışıksınız. Lakin tek para ünitesinde bu semboller yok olur. Ulusal kimliğinizi hissettiğiniz küçük ayrıntılar tarihe karışır. Ekonomik olarak yararlı olsanız da kültürel olarak kayba uğrarsınız. Paranın yalnızca alışveriş değil, tıpkı vakitte bir kimlik sorunu olduğunu unutmamanız gerekir.
İnsanlık tarihinde bir dönüm noktası olur.
Tüm bu artı ve eksilere karşın, siz bunun insanlık için büyük bir kırılma noktası olduğuna tanıklık edersiniz. Ekonomik çıkar çatışmaları azalır, tahminen de ülkeler ortası daha fazla işbirliği doğar. Savaşların ve krizlerin sebeplerinden biri ortadan kalkar. Siz de bu sistemin bir kesimi olarak kendinizi global bir topluluğun üyesi üzere hissedersiniz. Yani tek bir para ünitesi, dünyayı tek bir köy haline getirebilir.
