Bir Yazarın Sessiz Vedası: Stefan Zweig’in Son Mektubu

Sevgili Dostlarım,

Hayatım boyunca en büyük mutluluğum, şahsî özgürlüğüm oldu ve bu yüzden kendi ömrümün vaktini ve biçimini, sonuna kadar kendim belirlemek istedim.

Çalışmam, en hoş saatlerim, bu hayatın bana sunduğu her şey için derin bir minnet duyuyorum. Lakin, altmış yaşında, yine başlamaya yetecek kadar güç ve sabır kalmadığını hissediyorum.

Dünya benim için, bir daha asla tanıyamayacağım kadar yıkılmış durumda. Avrupa’nın manevi yuvası da yok oldu.Yeni ve daha hoş bir sabahın doğduğunu görecek olanlara imreniyorum.Ben, her şeyin en saf biçimde yaşandığı ve tamamlandığı bir noktada, hayatımı huzur içinde sonlandırmayı seçiyorum.

Brezilya bana, kendi dilimi konuşmasam da, çok sıcak, nazik ve cömert davrandı. Bu ülkede yine kök salmaya çalışmak mümkündü. Fakat benim için içsel göç tamamlandı.

Kendi isteğimle, sakin bir biçimde bu hayata veda ediyorum.

Sizleri, bana gösterdiğiniz tüm sevgi ve dostluk için samimiyetle selamlıyorum.

Stefan ZweigPetropolis, 22 Şubat 1942

Zweig, 1941’de ikinci eşi Lotte Altmann ile birlikte Brezilya’ya yerleşmişti.

Rio de Janeiro’nun yaklaşık 65 km kuzeyindeki Petropolis kasabasında, Avrupalı göçmenlerin ve sanatkarların tercih ettiği bir yerde mütevazı bir mesken kiraladılar.

Çevresi onu sıcak karşılamıştı lakin Zweig kendini hâlâ bir “misafir” üzere hissediyordu.

Günlerini yazı yazarak, mektuplarına karşılık vererek ve sık sık satranç oynayarak geçiriyordu.

Avrupa’dan Gelen Berbat Haberler

1941–42 kışı, savaşın gidişatı hâlâ meçhuldü fakat Nazi Almanyası büyük ilerleme kaydediyordu.

Londra’daki dostlarından ve Avrupa’dan kaçan entelektüellerden gelen mektuplar, toplama kamplarındaki vahşeti ve Yahudi katliamlarını anlatıyordu.

Zweig, “Eski Avrupa” dediği o kozmopolit, kültürlerarası dünyayı artık geri gelmeyecek formda kaybettiğine inanıyordu.

Lotte, astım ve kronik teneffüs sorunları yaşıyordu.Tropikal iklim ona güzel gelmiyordu ve sık sık halsizdi.Zweig, eşinin yalnız kalmasını istemediği için çift intihar planı yapmaya karar verdiklerini dostlarına hissettirmişti.

18–21 Şubat 1942 arasında, son kitabı “Schachnovelle” (Satranç)” için son düzeltmelerini yaptı.

Dostlarına veda niteliğinde mektuplar gönderdi; bunlar direkt olarak “ölüme gidiyorum” demese de, satır ortalarında hissediliyordu.

21 Şubat akşamı, yakın arkadaşları Petropolis’e uğradı; olağan görünüyorlardı, Zweig gülümseyerek Brezilya’yı ne kadar sevdiğini söyledi.

22 Şubat 1942 sabahı, Zweig daktilosuna oturup ünlü veda mektubunu yazdı.

Ardından Lotte ile birlikte sakin bir öğlen yemeği yediler.

Evdeki tüm eşyalar düzenlenmişti; kitaplar, mektuplar ve özel eşyalar ihtimamla yerleştirilmişti.

Akşamüstü, barbitürat (veronal) içeren bir karışım hazırladılar.

El ele, yataklarında yattılar ve uykuya daldılar.

Ertesi sabah, konutun hizmetçisi odalarına girdiğinde ikisini yan yana, yüzlerinde huzurlu bir tabir ile buldu.Komodin üzerinde veda mektubu duruyordu.

Zweig’in son günleri, aslında büyük bir sessizlik, derin bir veda şuuru ve kültürel bir çağın kapanışı ile doluydu.O, yalnızca kendine değil, temsil ettiği “Eski Avrupa”ya da bir mezar taşı dikmiş üzereydi.

Stefan Zweig (1881–1942), 20. yüzyılın en çok okunan müelliflerinden biriydi. Roman, novella, biyografi, deneme, tiyatro üzere pek çok cinste eser verdi.

Romanlar

• Sabırsız Yürek (1939)

• Clarissa (ölümünden sonra, 1991)

Novellalar ve Hikâyeler

• Yakıcı Sır (1911)

• Amok Koşucusu (1922)

• Bilinmeyen Bir Bayanın Mektubu (1922)

• Olağanüstü Bir Gece (1922)

• Karmaşık Hisler (1927)

• Yirmi Dört Saatte Bir Bayan (1927)

• Satranç (1942)

Biyografiler

• Üç Usta – Balzac, Dickens, Dostoyevski (1920)

• Joseph Fouché (1929)

• Marie Antoinette (1932)

• Erasmus (1934)

• Magellan (1938)

• Balzac: Bir Dehanın Romanı (1946)

Denemeler & Otobiyografi

• Kendileriyle Savaşanlar – Kleist, Nietzsche, Hölderlin (1925)

• Yıldızın Parladığı Anlar (1927, 1939)

• Dünün Dünyası (1942) – Sürgünde yazdığı otobiyografi

Tiyatro Oyunları

• Jeremias (1917)

• Legenda (1919)

• Volpone (Goldoni uyarlaması, 1926)

Casa Stefan Zweig – Petropolis, Brezilya

Zweig ve Lotte’nin yaşadığı son konut. Bugün müze; içinde muharririn eşyaları, mektupları ve çalışma odası görülebilir.

Stefan Zweig Zentrum – Salzburg, AvusturyaArşivler, stantlar, konferanslar… Muharririn ömrü ve yapıtları üzerine odaklanıyor.

Avusturya Ulusal Kütüphanesi – ViyanaZweig’in özgün el yazmaları, mektupları ve şahsî koleksiyonları burada saklanıyor.

Zweig Anı Rotası – AvrupaParis, Zürih, Londra, New York’ta yaşadığı konutların önünde anı plakaları var. Bad Ischl ve Salzburg’da tatil konutları hâlâ ziyaret edilebiliyor.

Görsel Kaynağı: Andreas Maislinger  

Stefan Zweig (1881–1942), Viyana’da doğan Avusturyalı muharrir, şair ve biyografi ustasıydı. Uzun yıllar Salzburg’ta yaşadıktan sonra, Nazi rejiminin yükselişiyle evvel Almanya’ya, akabinde İngiltere’ye gitti. İkinci Dünya Savaşı’nın getirdiği yıkım ve sürgün hayatının yarattığı yalnızlık onu daha da uzaklara taşıdı; ABD üzerinden Brezilya’ya yerleşti. 

1919 – 1934: Salzburg’un Kapuzinerberg semtindeki büyük villasına taşındı.Bu periyot, Zweig’in edebi açıdan en üretken olduğu yıllardı.

Avrupa’nın dört bir yanından müellifler, sanatkarlar ve entelektüelleri konutunda ağırladı.

Zweig, Salzburg’ta yaşarken sık sık Berlin ve Münih’e gidip geldi.

Özellikle 1920’lerin başında Berlin’de tiyatro ve yayın dünyasıyla yakın temas kurdu.

Almanya’da daima ikamet etmedi; Nazi iktidarının yükselişiyle (1933) Berlin’e son ziyaretlerini yaptı.

1934: Avusturya’daki siyasi baskılar ve Nazi tehdidi artınca Salzburg’taki meskenini terk etti.İngiltere’ye taşındı, evvel Londra’da yaşadı.

1939 – 1940: İngiltere’nin güneybatısındaki Bath kentine yerleşti. Bath’ta daha sakin bir hayat sürmeye çalıştı, lakin savaş atmosferi ve vize kısıtlamaları huzurunu bozdu.

1940: ABD’ye gitti, New York’ta ve akabinde Connecticut’ta kaldı.

1941: Brezilya’ya taşındı, Rio de Janeiro yakınlarındaki Petropolis’e yerleşti.

Stefan Zweig’in kıssası, yalnızca bir muharririn hayat hikayesi değil; bir uygarlığın yükselişi ve çöküşünün, sürgünün ve özgürlük arayışının da kıssasıdır.