Seray Şahiner – Vatan Millet Samatya “Annelerin Sustuklarını, Kızları Anlatıyor”
Geçtiğimiz ay, Bi Dünya Kitap Grubu’nun davetiyle konuk ettiğimiz sevgili Seray Şahiner’le, Penguen Kitabevi’nde ‘Vatan Millet Samatya’ üzerine keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik. Birinci sefer orada tanıştık ancak o denli güçlü, o denli renkli bir karakter ki… Birebir sohbet etme bahtı olanlar, onunla geçirilen vaktin ne kadar değerli olduğunu çabucak fark eder. Kitap, net bir tarih aralığında geçen bir “tarihi roman” ya da klasik manada bir “dönem hikayesi” değil. Lakin, toplumsal belleği ve bir devrin ruhunu taşıdığı için dönemsellik hissi veren bir metin. Bu açıdan, nostaljik bir sosyolojik periyodu okumayı sevenler için Vatan Millet Samatya…
Her mahallenin bir vitrini, bir de bodrumu vardır.
Seray Şahiner’in Vatan Millet Samatya’sı, vitrinde asılı dantel perdeleri tek tek indirip, bodrumda neler çürütüldüğüne bakan bir roman. Ama bu sadece bir konutun değil, bir toplumun bodrum katı. İçeride sevilmeyi hak etmeyen çocuklar, dışarıda utanılmaması gereken fakirlikler gizleniyor. Mahalle ayakta dursun diye meskenler içeriden çöküyor. Ve Melek “dokuz yaşında bir kız çocuğu” bu çöküşün tam ortasında, gülümseyerek anlatıyor olan biteni. Zati en müthiş şeyler daima gülümseyerek anlatılmaz mı?
Şahiner’in anlatıdaki başarısı sadece çocuk bakışını gerçek kılmakta değil; iki farklı çocuğun ‘Melek’in sezgisel ve şimdi isim koyamayan anlatımıyla, İnci’nin çok daha gözlemci, farkında ve katmanlı iç sesi’ ortasındaki geçişi son derece doğal, organik ve inandırıcı formda kurmasında yatıyor. Melek’in lisanı, içine kapanmış, dışarıyı anlamaya çalışan ancak kendini şimdi söz edemeyen bir çocuğun lisanıdır. İnci’ninki ise hâlâ bir çocuk sesi olmasına karşın, çok daha açık seçik kavrayan, konutta ve hayatta dönen şeylerin farkında olan, olan bitene mana vermeye çalışan bir bilince sahiptir. Şahiner burada sadece çocuk lisanı yaratmaz; iki farklı çocuğun iki farklı iç dünyasını, görme biçimini, susma nedenini farklı ayrı inşa eder. Bu yüzden karakterler ortasındaki geçiş sırf anlatıcının değil, çağın, ailenin, mahallenin ve suskunluğun da el değiştirmesidir. Bu, edebi bir kurgu değil; duyarlığın romana çevrilmiş halidir.
Melek’in çocukluğu çocukluk değildir.
Okul çantasıyla gidip yaşlı bir bayanın altını temizlediği günleri anlatır bize. Annesi tarafından ‘yardım’ diye süslenen bu mecburiyet, aslında sözleşmesiz, toplumsal onaylı bir sömürüdür. Melek, hayatı sevinçle değil, kuşkuyla öğrenir. Vücudunu taşıyamadan, oburlarının yükünü taşır. Tacizin, sınıf baskısının, susmanın, gözetilmenin içine doğar. Ancak tüm bunları feryatla değil, çocuk sezgisiyle anlatır. Şimdi hiçbir şeyin ismini koyamasa da bir şeylerin yanlış olduğunu içgüdüsel olarak bilir. Bu yüzden anlatısı ne naiftir ne de günahsız. Yalnızca içten ve görmezden gelinmiştir.
Annesi, toplumun vitriniyle yaşayan bir bayan. Meskenin içiyle dışı ortasında onlarca katman fark vardır. O, fakirliği utanılacak bir zayıflık, gösterişi ahlâk sayan bir dünyaya sıkışmıştır. Melek’in eğitiminden çok ‘kızlık onuru’ ile ilgilenir. Zira onun için kıymetli olan yaşanılan değil, yaşanıldığı sanılan hayattır. Emekçi olabilir ancak ‘memur üzere giyinmeli’, çalışıyor olabilir lakin ‘yardım ediyormuş üzere anlatmalı’. Gerçeğin değil, versiyonunun makbul sayıldığı bir sistemin eseridir o. Şahiner, bu figür üzerinden sırf ferdi bir anneyi değil; kolektif bir anne arketipini tahliller. Sustum zira o denli öğrendim, dedirten her bayanın izi vardır bu karakterde.
Ve roman burada bitmez. Zira vakit bitmez. Melek büyür, evlenir, anne olur. Ve anlatıcı değişir. Artık sahne İnci’ye aittir. İnci, Melek’in kızıdır. Ve o da bir çocuktur. Lakin bu kere farklı bir çağın çocuğu. Mahalle kültürünün yıkıldığı, komşuluğun küf tuttuğu, kentli olmanın içe kapanmakla muadil sayıldığı bir devrin çocuğu. Anlatı Melek’ten İnci’ye geçtiğinde sırf lisan değil, dünya da değişir. Melek’in periyodu kapanır, İnci’nin sesi başlar. Artık sırf yaşananı değil, yaşananın sebeplerini de okuyan bir çocuk vardır karşımızda.
İnci sadece görür değil, çözer.
Annesinin neden sustuğunu, neden öfkesini yuttuğunu, neden kendini yok saydığını sezgisel olarak bilir. O artık gözetlenen değil, gözleyen bir çocuktur. Ve bu göz, sadece meskeni değil; geçmişi, kadınlığı, sınıfı, travmayı görür. Şahiner bu noktada yalnızca anlatıcı değil, çağ değiştirir. Roman, ferdi bir kıssadan çıkıp jenerasyonlar ortası transferin haritasına dönüşür. Melek’in annesinden devraldığı suskunluğu, farkında olmadan İnci’ye aktardığı yerden fiyat metni. Ve İnci bunu fark eder. İşte romanın kalbi tam da buradadır: Suskunluğu miras almamak için konuşmaya başlayan bir çocuğun iç sesi.
Roman sırf ferdî değil, mekânsal bir dönüşüm romanıdır da. Samatya bir mahalle değil, bir atmosferdir. Millet Caddesi bir geçiştir. Vatan Caddesi bir yüzleşme. Bu semtler sırf İstanbul haritasının değil, hafızanın katmanlarıdır. Kentsel dönüşüm sırf meskenleri değil, bağları, aidiyetleri, travmaları da yerinden eder. Melek’in taşındığı konut, İnci’nin büyüdüğü mesken, artık tıpkı kıssanın farklı odalarıdır. Şahiner, bu odaların içine yalnızca karakter değil, devrin kokusunu, vaktin suskunluğunu ve sınıfın çatlaklarını da yerleştirir.
Ve kimi romanlar sırf yeterli yazılmaz.
Doğru yerden anlatılır. Vatan Millet Samatya, sesi bastırılmış kız çocuklarının, vitrinde yaşamak zorunda kalan bayanların, mahalle baskısıyla örülmüş hayatların romanı. Okurken sadece Melek’i ya da İnci’yi değil; kendi anneni, kendi çocukluğunu, kendi mahalleni de hatırlarsın. Zira kimi kitaplar edebiyat değil, aynadır. Ve bu aynada herkes biraz kendine bakar.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
