Yüksek Şatodaki Adam: Gerçekliğin Gıyabında Yazılmış, Tarihi Darp Eden Roman
Bir gün bir kitap açarsınız ve birinci cümleden itibaren dünyanız kayar. Fakat o denli nazikçe değil. Altınızdan halı çeker üzere değil. Daha çok başınıza bir taş düşer üzere. Philip K. Dick’in Yüksek Şatodaki Adamı işte o denli bir kitap. Zira bu roman, size “ya her şey yalanmışsa?” demiyor. Daha beterini yapıyor: “Her şey hâlâ palavra olabilir” diyor.
Naziler kazanmış, Japonlar Pasifik kıyılarına kurulmuş, Amerika üçe bölünmüş. Dick, tarihi alıp sigara kâğıdı üzere buruşturuyor, sonra onu kül tablasına fırlatıyor. Ve tam da orada başlıyor öykü.
Hayal Gücü Değil, Hafızanın Tahrifi
İlk bakışta bir alternatif tarih romanı sanırsınız. Halbuki bu roman, tarihle değil; vakitle, şuurla, inançla ve gerçeklik algısıyla cebelleşiyor. Yani olay “Hitler kazansaydı ne olurdu?” üzere akademik bir meraktan ibaret değil. Dick’in yaptığı şey, tarihi bir senaryo yazmaktan fazla, hafızanın kendisini baltalamak.
Ama haydi mevzuyu biraz daha netleştirelim. Yoksa Dick sağ olsaydı, bu yazının da gerçek olup olmadığını sorgulatırdı.
Biraz da kurgu diyelim, zira baş karışıklığına doymadık
Amerika, II. Dünya Savaşı’nı kaybetmiş. Doğu yakası Nazi Almanyası’na, Batı yakası Japon İmparatorluğu’na bırakılmış. Ortada bir “nötr bölge” var lakin nötr olduğu kadar tehlikeli; zira burada fikirler özgürce dolaşabiliyor. Kitabın karakterleri de bu üç alanda dağılmış durumda: bir antikacı, bir Japon yetkili, bir Nazi casusu, bir Yahudi personel, bir bayan, bir müellif ve bir… fal kitabı.
Evet, I Ching. Yani Çin kehanet kitabı. Karakterler, hayatlarında ne yapacaklarına karar verirken zar atmıyorlar – çubuk sallayıp kehanete başvuruyorlar. Yalnızca karakterler değil, Dick’in şahsen kendisi bile bu kitabı kullanarak romanın sahnelerini yazmış. “Ne saçmalık!” diyenlere: evet, bu saçmalığın içinde bâtın bir mantık var. Ve bu, akıl yürütmeyle değil sezgiyle çalışan bir cihan.
Juliana ve Özgürlüğün Hayaletleri
Juliana Frink, romanın tahminen de en az sistematik lakin en çok sezgisel karakteri. Zira onun karakter seyahati, romanın merkezindeki büyük soruyu ateşliyor: Gerçek nedir? Juliana, bir noktada Yüksek Şatodaki Adamı – yani yeraltı romanını yazan Abendsen’i – bulmak üzere yola çıkıyor. Tıpkı okuyucunun da bu kitabı okurken gerçeğe ulaşmak için çıktığı fakat asla ulaşamayacağı o sonsuz yürüyüş üzere.
Juliana’nın yaşadıkları yalnızca politik değil, birebir vakitte metafizik bir sorgulama. Kime emniyetli? Neyin gerçek olduğuna kim karar verir? Görünen mi değerlidir, görülemeyen mi?
Romanın İçindeki Roman: Gerçeğin Kopyası mı, Uydurması mı?
Yüksek Şatodaki Adam romanında, karakterler bir diğer roman okuyor: Çekirge Ağır Yük Taşır. Bu romanda ise Müttefikler savaşı kazanmış. Yani biz, kaybedenlerin kazandığı bir kozmosta, kazananların yazdığı bir kurmacayı okuyoruz. Hatta o denli ki bu kurgu, karakterlerin içinde yaşadığı “gerçek” dünyayı tehdit ediyor. Zira onlar da yavaş yavaş şüpheleniyor: Tahminen de yaşadığımız dünya “doğru” olan değil.
Evet, başımız hoş. Fakat Dick bunu bilerek yapıyor. Zira hakikatin de bir kurgudan ibaret olduğunu göstermek istiyor. Hani diyoruz ya bazen, “Ben bu hayatta bir yabancı üzereyim.” Dick’te, herkes o yabancı. Herkes öbür bir kozmostan sızmış üzere.
Nazilerin Ülkü Dünyası: Teknoloji + Terör
Romanın Nazi kanadı tam bir kâbus distopyası. Mars’a koloni kurmuşlar, Afrika’da soykırımı sistematik hâle getirmişler, New York’a atom bombası atabilecek kadar güçlenmişler. Lakin ironik biçimde, bu gücün gerisinde dehşetli bir kırılganlık var. Zira onlar bile Yüksek Şatodaki Adamın yazdıklarından huzursuz.
Yani bu öykü, sırf “kazananın dünyası” değil; tıpkı vakitte “kazananın paranoyası”.
Dizi Uyarlaması: Evet evet, hoş olmuş fakat ruhu eksik
Amazon Prime’ın yaptığı dizi uyarlaması, romanın kozmosunu genişletti fakat Dick’in metin altı çılgınlığını, o zihinsel labirent hissini tam olarak taşıyamadı. Görsel bir şölen var, karakterler derinleştirilmiş, hatta kimileri öyküye yeni eklenmiş. Fakat romandaki “şu an neye inanacağımı şaşırdım” hissi eksik. Zira Dick’in gücü, olay örgüsünde değil; hissettirdiklerinde.
Dizi, gerçeğin katmanlarını açmak yerine onları süslemeyi tercih ediyor. Yani biraz plastik bir gerçeklik. Halbuki Dick’in yarattığı dünya, tıpkı bizimki üzere: kırılgan, tutarsız ve acı verici biçimde olasılıklarla dolu.
Gerçek varsa bile ulaşamayacağız, fakat sormaktan da vazgeçmeyeceğiz
Yüksek Şatodaki Adam, bir roman değil; bir içsel sarsıntı. Üstünü örttüğümüz ne varsa – tarih, kimlik, inanç, gerçeklik – hepsini yavaşça kaldırıyor ve altına bakmamızı istiyor. Dehşetli olan ise şu: Altında hiçbir şey yok.
Philip K. Dick’in bu romanla yaptığı şey, yalnızca “ya tarih öbür yazılsaydı?” yı sormak değil. “Ya aslında öbür yazıldıysa ve biz o versiyonda yaşamaya devam ediyorsak?”ı sormak. Ve bu soru, tek bir kozmosta değil, her cihanda yankılanacak kadar derin.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
