Hani birtakım kesimler var, iktisatta en ufak bir esintiyle bile hop oturup hop kalkıyor. Dolar bir kıpırdıyor, onlar yerle yeksan. Enflasyon bir yükseliyor, çabucak faturaya yansıyor. İşte ekonomik dalgalanmalardan “ilk göz ağrısı gibi” etkilenen, hemencecik sarsılan o hassas kesimleri senin için bir ortaya getirdik.
1. İnşaat Sektörü
Görüntüde güçlü, sağlam, ayakta duran bir kesim üzere dursa da inşaat aslında iktisattaki en hassas istikrarlara sahip alanlardan biri. Zira bu işte kullanılan materyallerin birden fazla ithal ya da dövize bağlı. Demiri, çimentosu, boyası, personelliği… Hepsi dövizle yarışıyor resmen. Hal bu türlü olunca ekonomik bir dalgalanma çıktığında şantiye sesleri bir anda kesilebiliyor. Büyük projeler askıya alınıyor, konut fiyatları ya tırmanıyor ya da satışlar durma noktasına geliyor.
2. Otomotiv
Araç fiyatları aslında uzay mekiğiyle yarışır haldeyken, döviz kurlarında en ufak bir dalgalanma olduğunda fiyatlar yeterlice içinden çıkılmaz hale geliyor. Araba artık birden fazla insan için gereksinimden çok “keşke alabilsem”e dönen bir hayale dönüşüyor. Bilhassa ithal araçlarda kur farkı anında fiyat etiketine yansıyor. İkinci el piyasası da bu durumdan geri kalmıyor; talep artınca fiyatlar da otomatik olarak yükseliyor. Otomotiv kesimi, krizlerde hem tüketici hem de satıcı açısından en gerilimli alanlardan biri haline geliyor.
3. Turizm
Ekonomi bir sarsıldı mı, birinci iptal edilen şey tatil oluyor. “Bu yıl biraz bekleyelim”, “memlekete gideriz artık” üzere cümleler artıyor. Yabancı turist açısından bakıldığında kurun artması Türkiye’yi cazip hale getirse de iç turizm ne yazık ki birebir bahta sahip değil. Uçak biletinden otel fiyatına kadar her şey ateş değeri oluyor. Küçük işletmeler de bu dalgalanmalardan anında etkileniyor. Turizm bölümü, bilhassa yaz aylarında iktisattan çok kolay etkilenip çok büyük gelir kayıpları yaşayabiliyor.
4. Tekstil
Tekstil, Türkiye’nin en büyük üretim ve ihracat alanlarından biri. Fakat bu kesimin en büyük handikapı, ham unsur ve güç maliyetlerindeki artışa çok çabuk teslim olması. Döviz yükseldi mi kumaş fiyatları artıyor, iplik zamlanıyor, personellik maliyetleri kabarıyor. Üretici koleksiyon çıkaramıyor, tüketici de “bu mont bu kadar eder mi ya?” diye sorguluyor. Sonuç olarak dönemlik eserler elde kalıyor, küçük markalar zorlanıyor, büyük zincirler bile temkinli hareket etmek zorunda kalıyor.
5. Gıda
Ekonomik dalgalanmalardan en direkt etkilenen ve hepimizin birebir yaşadığı alan elbette ki besin bölümü. Market raflarındaki eserler, neredeyse haftalık değil, günlük fiyat değiştiriyor. Bilhassa ithal eserler ya da ambalaj ve taşıma maliyetine bağımlı besinler bir anda fahiş sayılara çıkabiliyor. Zerzevat, meyve bile artık ‘lüks’ kategorisine yaklaşırken, vatandaş temel gereksinimlerini karşılamada bile zorlanabiliyor. Besin dalı ise maliyet baskısıyla üretimi sürdürebilmek için daima artırım yapma döngüsünde kalıyor.
6. Mobilya
Döviz arttı mı sünger, kumaş, ahşap… Her şey kıymetleniyor. Mobilya almak esasen zorken, bir de fiyatlar artınca herkes elindekini biraz daha kullanmanın yollarını arıyor. Yeni mesken kuranlar “biraz sade olsun” diye düşünmeye başlıyor. Yani bu kesim krizlerde en çok “idare ederiz” cümlesini duyanlardan.
7. Teknoloji
Yeni çıkan bir telefon ya da laptop evvelce “takip edilesi” şeylerken, artık yalnızca “bakıp geçilesi” nesnelere dönüştü. Teknoloji bölümü, dolar kuru arttıkça anında fiyatlara artırım yapmak zorunda kalıyor. Haliyle bir aygıtı almak için evvel iki defa düşünmek, sonra da büyük ihtimalle almaktan vazgeçmek kaçınılmaz oluyor. Teknolojiye ulaşmak zorlaştıkça tüketici “idare ederiz” moduna geçiyor, şirketler ise satış gayelerini tutturmakta zorlanıyor.
8. Kargo ve Lojistik
Taşımacılık dalının kalbi yakıtla atıyor. Akaryakıt ve motorin fiyatları artar artmaz bu maliyetler kargo fiyatlarına yansıyor. Bilhassa e-ticaretin büyümesiyle birlikte her teslimat, firmalar için ekstra bir planlama manasına geliyor. Ekonomik dalgalanmalarda ise en küçük artış bile lojistik kesiminin tüm istikrarını bozabiliyor. Küçük işletmelerin “ücretsiz kargo” sunması zorlaşıyor, büyük firmalar da kampanya yaparken iki sefer düşünüyor.
9. Cümbüş ve Etkinlik
Konserler, tiyatrolar, festivaller… İktisat yeterliyken ne hoş keyif yapma alanlarımız oluyorlar. Ancak kriz gelince birinci vazgeçilen lüksler ortasında yer alıyorlar. Beşerler bilet fiyatlarını görünce “bir dahaki sefere” demeye başlıyor. Tertip şirketleri ise yüksek maliyetlerle çaba ederken aktiflik düzenlemekten çekiniyor. Yani hem izleyici hem de sunucu tarafı önemli darbe alıyor.
10. Enerji
Petrol, doğalgaz üzere güç kaynakları dışa bağımlı olduğu için dövizle alınır. Döviz arttı mı elektrik ve doğalgaz faturaları anında kabarır. Üretim maliyetleri artar, mesken halkı da kombiyi kısar. İş yerleri ise maliyetleri tüketiciye yansıtmadan duramaz hale gelir. Güç bölümü ekonomik dalgalanmalarda evvel kamuoyu reaksiyonuyla, sonra da üretim baskısıyla baş başa kalır.
11. Basın ve Yayın
Gazete, kitap, mecmua üzere yayınlar da kâğıt ve mürekkep fiyatlarına bağımlı. Bilhassa kâğıdın birçok ithal olduğu için döviz kurundaki artış yayınevlerini köşeye sıkıştırıyor. Kitap fiyatları artıyor, satışlar düşüyor. Gazeteler sayfa sayısını azaltıyor, mecmualar dijitale geçmek zorunda kalıyor. Basın dalı ekonomik krizlerde ayakta kalmak için evvel içerikten değil, maliyetten feragat etmek zorunda kalıyor.
