Hayatında Yalnızca 3 Kez Duş Aldığı Söylenen Fransa Kralı: XIV. Louis
XIV. Louis dendiğinde akla ihtişam, gösteriş ve Versailles geliyor. Lakin bu gösterişli periyodun arkasında hijyen açısından hayli karanlık bir tablo yatıyor. Hakkında “hayatında sırf 3 sefer duş aldı” denilse de işin aslı pek o denli değil. Sarayda dolaşan parfümler, saçılan atıklar ve yaygın hastalıklar bu periyodu farklı bir gözle anlamamıza neden oluyor. Artık gelin, bu koku dolu efsaneyi birlikte inceleyelim.
Kaynak 1, Kaynak 2
Kralın duş almaması nitekim yanlışsız mu?
XIV. Louis’nin sırf üç defa banyo yaptığına dair söylentiler uzun yıllardır halk ortasında dolaşıyor. Fakat bu bilgi tarihi olarak tam manasıyla gerçeği yansıtmıyor. 17. yüzyılda hijyen algısı bugünkünden epey farklıydı. O devir, suyun hastalık taşıdığına inanılıyordu ve hekimler banyo yapmayı tehlikeli buluyordu. Su kaynaklarının kirli olması bu endişeyi pek de temelsiz kılmıyordu. Bu nedenle banyo yapmak, hastalık vakitlerine ya da özel durumlara mahsus bir uygulama olarak görülüyordu.
Louis XIV’in gençliğinde yüzmeyi sevdiği ve sarayında sıcak-soğuk suyla dolan dev bir banyo yaptırdığı biliniyor. Versailles’te bulunan “cabinet des Bains” isimli kısımda iki farklı küvet bulunuyordu: biri durulama, başkası yıkanma için. Yani, Louis hijyenin ehemmiyetini hiç bilmeyen biri değildi. Ama günlük paklık anlayışı, kuru silinme, parfüm kullanımı ve iç çamaşırı değiştirme üzerinden yürüyordu. O periyot için olağan olan bu alışkanlıklar, günümüzde şaşkınlıkla karşılanıyor.
Versailles Sarayı neden bu kadar makûs kokuyordu?
Bugün müzelerde hayranlıkla gezdiğimiz Versailles Sarayı, 17. ve 18. yüzyıllarda epeyce pis bir yerdi. Sarayın içinde on binlerce insan barınıyor ancak atık idaresi neredeyse hiç yapılmıyordu. Beşerler tuvalet gereksinimlerini ekseriyetle merdiven altlarında, şöminelerde ya da koridor köşelerinde gideriyordu. Kimi bölgelerde atıklar direkt dışarı atılırken, bazen de iç yerlerde birikiyordu. Bu da sarayın tamamını saran dayanılmaz bir kokuya yol açıyordu.
Özellikle yaz aylarında makûs koku daha da ağırlaşıyordu. Sarayın üzerine sinen bu pislik, sadece iç yerleri değil, bahçeleri ve avluları da tesiri altına alıyordu. Marie-Antoinette’in yürürken üzerine insan atığı sıçradığı ve kıyafetlerini değiştirmek zorunda kaldığı anlatılır. Sarayda kullanılan pis su borularının odalara sızdığı, tıkanmalar sonucu zehirli gazların yayılabildiği de belgelenmiş durumda.
Kokuya karşı savaşın en büyük silahı ise parfümlerdi.
Özellikle aristokratlar, makûs beden kokularını bastırmak için ağır formda parfüm kullanıyordu. Louis XIV’in metresi Madame de Montespan, parfümlü suyla banyo yapar, vanilya aromasıyla kokusunu bastırmaya çalışırdı.
Fransa’daki aristokratlar kendi ferdî parfümlerini oluşturur, hatta bunları şahsen koklayarak onaylardı. Parfümler o kadar ehemmiyet kazanmıştı ki, kimi soyluların isimleri özel kokularla anılır hale geldi. Örneğin, Duchesse d’Aumont’un kokusu “à la Maréchale” olarak bilinirken, Madame du Barry’nin tercihi bergamot, lavanta ve biberiye içeren “Aqua Mirabilis” olmuştu. Vakitle bu gelenek, Fransa’nın dünyaca ünlü parfüm kültürünün temeli haline geldi.
