Sesleriyle Büyüleyen 11 Farklı Coğrafyadan Enstrümanlar

İki telli ancak sonsuz hisli… Çin’in klasik yaylı çalgısı Erhu, duyduğunuz anda kalbinizi yavaşça sızlatan o yumuşak, içli sesiyle tanınır. Ahşap gövdesi, yılan derisiyle kaplı rezonans kutusu ve at kılından yayıyla hem şık hem hüzünlü bir auraya sahip. Bilhassa Çin opera müziklerinde ve yalnızlık temasını işleyen sinemalarda sıkça karşımıza çıkar. Batılılar ona Çin kemanı dese de kendine has ve mikrotonlara açık yapısı onu büsbütün başka bir yere taşıyor. Çin’in binlerce yıllık medeniyetinde, Erhu bir anlatıcı. Susar, bekler, sonra anlatır. Hem de gözyaşına dokunarak!

Kora, Batı Afrika’nın griot geleneğinin kalbinde yer alan bir çalgı. Arp ve lavta ortasında bir yerde duran bu büyüleyici enstrüman, 21 telden oluşuyor ve yapısıyla fevkalade bir zenginlik sunuyor. Kalebassadan yapılmış gövdesi ve deri kaplaması, sesine doğal ve büyülü bir karakter kazandırıyor. Griot’lar bu enstrümanı kullanarak tarih anlatır, insanları hem eğitir hem de eğlendirir. Dinlediğinizde, Sahra’nın sonsuzluğunda bir yürüyüşe çıkmış üzere hissedersiniz.

Duduk için insan sesine en yakın tınıya sahip nefesli enstrümanlardan biri ve Ermeni müziğinin ruhu desek abartmış olmayız. Kayısı ağacından yapılması, ona hem sıcak hem kadifemsi bir ton veriyor. Bilhassa hüzün, hasret ve derin fikir içeren sahnelerde sinema müziklerinde sıkça karşımıza çıkmakta. Duduk çalarken bir kişi ana melodiyi üretirken, öteki kişi sabit bir nota tutarak rezonans sağlar ki bu da çok katmanlı bir hissiyat yaratır.

İlk bakışta uzaydan düşmüş bir obje üzere duran bu metal çalgı, aslına bakarsak epeyce genç bir icat. 2000’lerin başında İsviçreli iki müzisyen tarafından geliştirilen Hang Drum, el ile çalınan ve rezonansı çok yüksek olan bir perküsyon enstrümanı. Sesi adeta su üzere akıcıdır. Birçok vakit sokak müzisyenlerinin performanslarında duyduğumuz handpan, bilhassa yoga ve mindfulness pratiklerinde sıkça kullanılıyor. İç huzura hakikat seyahat yapmak isteyenlerin müzikal pusulası gibi!

İran’ın klâsik çalgılarından biri olan Santur, çekiçlerle vurularak çalınan trapez formunda bir çalgı. Tel sayısı epey fazla ve akort sistemi, onu hem Doğu hem Batı ses sistemlerine yakınlaştırıyor. Santur’un sesi, ince ve şık sesiyle kulakta uzun mühlet yankılanır. İran klasik müziğinin kalbinde yer alıyor ancak birebir vakitte Hindistan ve Irak müziklerinde de görülmekte.

Sape, Borneo’nun yerli halkları ortasında doğan büyüleyici bir telli enstrüman. Uzun ve dar gövdesiyle hem görsel olarak estetik hem de akustik olarak derin diyebiliriz. Klâsik olarak ritüel ve uygunlaştırma merasimlerinde kullanılırdı lakin günümüzde çağdaş caz ve folk çeşitlerinde de kendine yer buldu.

Japon kültürünün zarafetiyle bütünleşmiş, 13 telli bu büyük çalgı hem görkemli hem de minimalist. Klasik Japon müziğinde değerli bir yere sahip olan Koto, parmaklara takılan özel tırnaklarla çalınıyor.  Japon bahçelerinde gezinirken, iç huzuru ararken ya da bir çay seremonisinde duyulabilecek kadar narin bir çalgı temelinde.

Başparmak piyanosu olarak da bilinen Mbira, Afrika’nın manevî enstrümanlarından biri. Metal dilcikler bir tahta gövdeye sabitlenmiştir ve parmaklarla çalınır. Klâsik olarak atalarla irtibat kurmak ve transa geçmek için kullanılıyor. Sesi sevinçli fakat derin, sade fakat büyüleyici.

Kaval ve tulum karışımı olan Gayda, hem Balkanlar’da hem İskoçya’da halk müziğinin olmazsa olmazı. Gayda çalarken kollarla hava sıkıştırılır ve birebir anda birkaç borudan ses çıkar. Bilhassa düğünler, merasimler ve savaş marşlarında kullanılması onu dramatik ve güçlü kılan şeylerden biri. İskoçya’da daha sert ve güçlü bir sesi varken, Balkanlar’da daha yumuşak ve melodik olur bu ses.

Sarangi, Hindistan’ın en içli ve derin yaylı çalgılarından. Üç ana tel ve yaklaşık otuz rezonans teliyle, bir insan sesine en yakın yaylı çalgılardan sayılmakta. Bilhassa klasik Hint müziğinde vokale eşlik olarak kullanılır. Sesi o denli içlidir ki, kalbin en kuytusundaki hasreti harekete geçirir. Sarangi çalmak ustalık ve sabır ister çünkü hissin direkt enstrümana akması gerekir.

Tango’nun ruhu denince akla birinci gelen şey Bandoneon! Almanya kökenli olmasına karşın Arjantin’e göç ettikten sonra adeta tekrar doğmuştur. Akordeona benzese de daha dramatik, daha melankolik bir ses sahip. Bilhassa Buenos Aires sokaklarında yankılanan bu ses, aşkın, terk edilişin ve tutkunun müzikal sözü üzere oluyor. Bandoneon çalmak büyük bir ustalık ister zira hem buton sayısı hem de bastığınız yere nazaran çıkan sesin değişkenliği onu karmaşık lakin duygusal yapar. Piazzolla’nın yapıtlarıyla klasik müziğe de taşınmıştır. Bir tango gecesinde bu enstrümanı duyduğunuzda, müzikle sarhoş olmanız an problemidir.