Güneş Altunkaş ile İçli, Yürekli, Dobra Bir Sohbet
“Susarak büyüyen herkes bu kitabın bir yerindedir.”
Güneş Altunkaş ile “İstanbul’un Kalbindeki Ejder” Üzerine
— Bu söyleşi bir röportaj değil, iki insanın iç sesi ortasında kurulmuş ince bir köprü.
Bazı beşerler vardır; bir şeyi anlatmadan da ne demek istediklerini duyarsın. Güneş de onlardan. Cümleleriyle değil, boşluklarıyla konuşur. İçinde susan ne varsa o denli hoş taşır ki… sen onun sessizliğinde kendi sesini duyarsın.
Biz Güneş’le dostluğu biraz öbür yerden kurduk. Onun ne yazdığı değil, nasıl yaşadığıyla ilgilendim ben daima. Zira o cümlelerini yayınevine değil, insanlara teslim edenlerden. Çocuklara burs veriyor mesela, fakat bunu broşüre bastırmıyor. Yazıyor, yazıyor, sonra gidiyor bir çocuğun yolunu açıyor. Fakat kalkıp da bununla kendine “yazar” payesi biçmiyor. İşte o yüzden Güneş yalnızca yazmıyor; yaşıyor, taşıyor, susuyor, sonra bir gün yazıyor.
İstanbul’un Kalbindeki Ejder ise suskunlukla yazılmış bir metin. Çığlık atmıyor. Lakin okuyunca için zonkluyor. Zira karakterin kilosu değil, kalbi ağır. Zira anlatılan mesken bir yalı değil, bir çeşit tabut. Ve zira o kız çocuğu aslında hepimizin bir kesimi. Birinin anne babası suskundu, birinin kendi sesi… birinin de vücudu hiç savunulmadı.
O yüzden bu kitap bir kıssa değil, bir yüzleşme. Ve ben de bu satırları yazarken onu bir muharrir olarak değil, çok sevdiğim bir dostum olarak görüyorum. Zira bazen birinin yazdıkları değil, neden yazdığı değerli olur. Güneş için bu kitap, sözlerden değil, yara izlerinden yapılmış bir şey. Ve biz onunla bu kere, yazının değil, yaranın içine oturduk.
Derken bir noktada, ne vakit başladığımızı bile hatırlamadığımız o sohbetin içinde kendimizi şu cümlede bulduk:
“Hazırsan biraz içini deşeceğim.”
Ve Güneş gülümsedi. “De bakalım,” dedi. “Sen sor, ben artık hiçbir şeyi saklamam.”
+ Bu kitap yazılırken en çok neyi susturamadın? Kalem mi evvel geldi, öfke mi? Bunu sormam gerekiyordu. Zira sayfaları çevirirken cümlelerden çok susturulamamış hisler konuşuyordu. Güneş’e sordum. O da susturmadı.
– Kalem mi, öfke mi? Diyelim ki öfke evvel geldi. Lakin bu öfke dediğin şey o denli bağıran, yakan, yıkan cinsten asla değil. Bu, içten içe pas tutmuş artık canını acıtan sözlerle bile tanım edilmesi epeyce güç, garip bir şey. Kalem dediğin daima geç gelir zati. Zira onu çağırmak için evvel fark etmen, evvel diğerlerini sonra kendini dinlemen gerekir. İnsanların içindeki o sessiz çığlıkları bulup deşip otopsisini de yaptıktan sonra bu sefer huzura kavuşturup bir sefer daha gömmen ve üzerlerine sözlerle birer de taş koyman üzere bir sıralama var aslında. Tahminen de ben bu yüzden yazarken değil, yazmadan evvel çok yoruluyorum. Roman boyunca hiç susturamadığım şey, kahramanlarımın geçmişinin derin yankısıydı. O yankı bazen gelir boğazına düğüm olur, bazen bir pencere kenarına konan bir kuş, bazen de içinde ihmal ettiğin çocuğun sessizliği olurdu.
+ Karakterin ismi İstanbul. Lakin güya kent onun içinde yaşıyor. Bu isim bir tartı mıydı senin için, yoksa bir intikam biçimi mi?
Bunu yazan biri, “şehir metaforu” yapmıyor. Bu bir metafor değil zira. Bu direkt içimizde bir yerlerde yaşayan, lakin hiç konuşamayan bir İstanbul’un romanı.
– İstanbul hepimizin içinde değil mi? Bu yalnızca bir isim değil bu romanda; aslında ağır bir yük. Birinin doğduğu, sırtında taşıdığı, asla kurtulamadığı bir geçmiş üzere. Karakterimin ismi İstanbul zira bana nazaran o kız çocuğu, bu kentte kaybolmuş binlerce çocuğun toplamı. Görünürde değişik bir hayat yaşayıp, tüm imkanlara sahip olsa da içten içe daima o hiç tanımadığı, bilmediği mahalle ortalarında büyüyen, göz önünde lakin görünmeyen, sesi çıkan fakat duyulmayan ya da zorla susturulmuş çocukların ismi. Aslında ben bu ismi bir metafor olsun diye bilhassa koymadım. Tersine, kentle karakter ortasında bir hesaplaşma olsun istedim. Bu ismi vermemin nedeni bir cins intikam değil lakin açık bir yüzleşme üzere. Zira İstanbul kenti o kızın içinde yaşıyor; yalnızlığıyla, kalabalığıyla, kaygılarıyla, üzerine sinmiş suskunluğuyla…Yaşadığı yalı da onun vücudu üzere: dışarıdan bakınca ihtişamlı, ancak içine girince soğuk, karanlık, nefes almanın bile sıkıntı olduğu, değer biçilemez çeşitten. Bana kalırsa karakterin ismi yalnızca İstanbul değil, onun sesi bile İstanbul. Zira bazen bir kentin kendisi bir travmadır. Ve o travmanın içinden geçmek için karakterinin başına ne gelirse gelsin sağlam bir isim vermen gerekirdi o da İstanbul oldu ve ona çok yakıştı.
+ “Yemek yemek benim intihar sistemim.” Bu cümle yalnızca karakterin değil, senin de yüzleşmen mi? Kimi cümleler vardır… okurken değil, kapattıktan sonra çalışmaya başlar içimizde. Bu da onlardan. Ona dedim ki: “Sen bu satırı yazarken kiminle konuşuyordun?”
– Bu cümle benim kalemime ilişkin olsa da, içime değil; bu yalnızca İstanbul’un.Evet, bir akrabalık bağımız var zira İstanbul’u ben dünyaya getirdim. Bir nevi annesiyim, değil mi? Kitap karakteri deyip geçmemek lazım. Zira bir müellif, okura vermek istese de istemese de, karakterinin tüm geçmişini ve tüm geleceğini, bir örümceğin ağını ince ince işlediği üzere yaratır.
Yemek yemek burada doymak için değil; yavaş yavaş silinmek için var. İstanbul kendini yok etmek isterken, keyifli da olmak istiyor. Çocuk aklıyla kurduğu bu “sessiz” intihar formülü onun bu dünyadaki kaldığı müddet içindeki tek teselli üzere.
Obez bir vücuda sahip fakat taşıdığı şey yalnızca fizikî tartı değil; bastırılmışlık, görülmemişlik, duyulmamışlık. Onun kaygısı görünmek değil, büsbütün kaybolmak. Ne vakit yemek yese bir kesim keyifli oluyor, sonra sessizleşiyor. Sonra bir adım daha uzaklaşıyor hayattan, sonra yeniden biraz keyifli oluyor. Bu kısır döngü onun hayatta kalma biçimi değil; yavaşça hayattan gitme biçimi.
Benim için bu satır yalnızca karakterimin intiharını anlatmıyor; onun travmatik geçmişinin vücuda dönüşmüş kısa bir anlatısı üzere.
Yazar olarak benim vazifem onu yargılamak değil; onun iç sesini herkesin duyabileceği bir lisana dönüştürmekti. İstanbul bu dünyada yok sayılmış, sesi susturulmuş bir kız çocuğu. Ve o cümle, onun için yazılmış bir ağıt aslında.
Ben yalnızca İstanbul’a değil, İstanbul üzere olanlara da kalemimden döküldüğünce ses olmaya çalıştım.Çünkü bir müellif, her karakterinin acısını taşıyamaz; ancak onlara bir dünya kurup sözlerle aracı olur.
+ Elif romanın en gerçek şahsı üzere. Lakin biraz da senin iç sesin üzere. Elif’in kim olduğunu hakikaten söyleyebilecek misin bize?
Çünkü bazen bir karakter, yalnızca karakter değildir. Bir muharririn vicdanı, geçmişi, tahminen de keşke’sidir. Elif de o denli geldi bana. Güneş bir an sustu, sonra yavaşça başını salladı. “Olabilir,” dedi. “Kimse sormamıştı bunu.”
– Elif, çok acayip kız. Huyunu suyunu bana benzettin değil mi? Karakterler ortasında bir tek Elif’i yaratmadım desem gerçek olur. Güya yıllardır içimde bir yerlerde yaşıyordu da bir gün beni de “artık yaz” dedi. Tam olarak ben değilim lakin bana çok yakın biri. O da benim üzere hastalık derecesinde bir hiper empat. Bu durum tam olarak ziyanlı mı faydalı mı ben de şimdi çözebilmiş değilim. Kendimi anlatırken ne kadar zorlanıyorsam onun da kim olduğunu konuşarak anlatmam sahiden güç. Zira Elif, tek bir bireyden ibaret değil. Bazen bir çocuğun utangaç bakışı, bazen sessiz bir bayanın sesli direnişi, bazen sabır taşı, lakin son hudut aşıldığında artık tutulması hayli sıkıntı biri.
Elif’i yazarken düşündüğüm tek şey büsbütün “gerçek” olması değildi. Onun bir yerlerde bir vicdan üzere varlık göstermesiydi. Elif benden bile cesaretli desem az demiş olurum. Lakin şunu bil ki Elif, bir kurgu değil. O, gerçekliğin ta kendisi. Ve onu tanımak için romanı okumanız yetmez. Bazen kendinize biraz kulak vermeniz gerekir. Zira Elif, aslında hepimizin içinden geçen o kısa lakin sarsıcı cümleyi sesli söyletiyor. Herkesin sıklıkla kullandığı “Ben de bir vakitler öyleydim.” cümlesini…
+ Kitaptaki yalı, dışarıdan lüks; içeriden mezar. Bu metafor senin hayatında neye denk geliyor? Bizim üzere ülkelerde hiçbir mesken göründüğü üzere değil. Kimse oturma odasında ağlamıyor zira. Daima duvar ardında, daima diğeri duymadan. O yüzden bu soruyu biraz içini kanata kanata sordum.
– Yalı, bu romanda yalnızca bir yer değil aslında. Bir çeşit vücut. İstanbul’un içinde yalnız kaldığı bir gövde üzere. Dışarıdan bakınca her şey pırıl pırıl. Tarihi bir yalı düşünün. Kendisi üzere görüntüsü da değer biçilemez. Lakin içine girince nefes bile almakta zorlanıyorsun ve vakit hiç akmıyor. Zira orada yaşanan hiçbir şey, dışarıdan görünene benzemiyor.
Bunun bende karşılığı çok net: “Görünene aldanan beşerler.”Hepimizin bu türlü bir devri olmadı mı? Olmadı diyen esasen palavra söylüyordur. Dışarıdan güçlü, başarılı, keyifli, hatta şanslı görünen fakat içinde sessiz sedasız savaşlar veren beşerler olmadık mı?Ben yalıyı yazarken aslında bir yapı değil, bastırılmış hislerle kapatılmış bir alan hayal ettim. Bu yüzden kıssada, hem İstanbul’un konutu hem de onun mezarı üzere.
Malum beşerler ışığa bakmayı çok seviyor. Fakat karanlıkla nedense kimse ilgilenmiyor. Hangi duvarın gerisinde neler yaşanıyor, kimse bilmiyor. Öyküdeki yalı benim için “bak ancak görme” denen o ezberlenmiş saçma halin ta kendisini hatırlatıyor. İşte bu türlü her hoş gözükenin önünden geçerken keşke denmez. Zira içeride yaşananlar bazen ağır ve içinden çıkılmaz gelebilir.
+ Bu kitapla birlikte ‘kadın bedeni’ birinci kere bir roman karakterinde bir direniş alanı olarak görünüyor. Bu kadar içeriden yazmak seni yordu mu?
Çünkü Güneş bunu “kadınlık anlatısı” üzere sunmamış. Bu kitapta vücut yalnızca bayan olmakla ilgili değil. Görünmeyen olmakla ilgili. O yüzden yürek değil bu, yorgunluk. Ben de ona bunu sordum: Yavuz musun, yoksa çok mu yorgunsun?
– Bayanın mükemmel bir varlık olduğunu hatırlatmak için uzun uzun cümleler kurmama gerek yok diye düşünüyorum. Beni yoran, bir bayanın vücudunu anlatmak değil, o vücudu herkesin baktığı lakin kimsenin nitekim görmediği bir yerden anlatmaya çalışmaktı. Zira İstanbul’un vücudu asla bir vitrin değil. O bana nazaran bir yalıya kapatılmış bir masal kahramanı. Onun zihni adeta bir arşiv. Suskunlukların, hayal kırıklıklarının, görülmemenin, dokunulmamanın, duyulmamanın artık kenara itilip yok sayılmış ne aklınıza geliyorsa onların gülücükler ortasına sıkışmış bir arşivi.Ben bu romanı yazarken üst düzey yürekli olmak üzere bir amacım ya da niyetim yoktu. Zira bana kalırsa kimi şeyleri yazmak yalnızca cüret gerektirmez, öncesinde mecburiyet gerektirir.
Yazarken, bayan vücudu üzerinden değil, görülmeyen konuşulmayan duyulmayan üzerinden yürüdüm.Yani problem cinsiyet değil; yok sayılıp susturulmuşluktu. O yüzden bu soruya yanıtım net: Ben bu kitabı yazarken çok lakin çok yorgundum.Zihnimde bir karakter yaratıp aylarca sessizce onunla oturup, onunla birlikte günlerimi geçirip, yeri geldiğinde onunla kahkaha atıp, onunla acı çekip, sonra onun ismine yazmak bu yalnızca yürek işi zati olamaz. Bu bir çeşit yas tutma hali üzere. Ben yalnızca İstanbul’un vücudunu değil, sesi kesilmiş binlerce insanın da iç sesiyle temas ettim. Malum yorulmadan bu hayatta hiçbir şey olmuyor.
+ Anlatıcının en büyük korkusu, ‘bir gün biri gelir ve beni sahiden anlar’ korkusu üzere. Sen hiç anlaşıldığını hissettin mi? Sustum. O da sustu. Sonra “bir kere oldu” dedi. Gözlerini kaçırdı. “Ama sonra o da gitti.”
– Anlatıcı yani İstanbul için en büyük kaygı anlaşılmak. Anlaşılmak o denli aziz bir şey değil her vakit; bazen seni en çıplak, en korunmasız hâlinle yakalayan bir ayna üzere. Ve bu aynaya malum herkes bakamaz. Baksa da taşıyamaz. Roman karakterimin bu korkusu derin. Zira biri onu nitekim anlarsa, artık saklanabileceği hiçbir yeri kalmayacak. Bu yüzden vücudunu büyütüp bir zırh üzere taşıyor.
Ben İstanbul üzere değilim. O, var olmak değil esasen kaybolmak istiyor. Ben bir defasında gerçek hayatta evvel anlamak sonra anlaşılmak için birebir kıssanın içinde büyük bir sabırla kaldım. Lakin bir gün baktım ki karşı taraf anlaşılmak isterken asla anlamak istemiyor. Şunu fark ettim ki her şey, herkesin anlayabileceği kadar kolay değil. Benim için sıkıntı yalnızca anlaşılmak değil. Sağlıklı bir zihin tarafından gerçek bir irtibat içerisinde hakikat anlaşılabilmek. Sonuç olarak benim kimseye bir borcum yok olamaz da. Sağlıklı bir insan anlamak için uğraş gösterirken anlaşılmadığı bir yerde aslında var olamaz, duramaz.
+ Yazdığın her kitap çocuklara burs oluyor. Hiç kendin için bir şey istedin mi bu hayattan?
Güneş diğerine düzgün geldikçe rahatlayan insanlardan. Ancak bazen insanın kendi için de bir dileği olur. Dedim ki, bir tane dilek tut, fakat kendin için.
– Ben aslında baba geleneğini sürdürüyorum. Merhum babam Kemal Bey, kız ya da erkek fark etmeksizin yüzlerce çocuğa burs veren onların meslek edinmesi için elinden ne geliyorsa yapan süper biriydi. Hatta cenazesinde hiç tanımadığımız beşerler yanımıza gelip onun yaptığı yeterlilikleri anlattığında bizim yanaklarımız kızarmıştı. Biz ailece paylaşmayı çok seven, paylaştıkça da çok keyifli olan ancak asla minnet beklemeyen insanlarız. Bu yüzden benim için düzgünlük, bir bağış kutusu asla olmadı. Çocukların eğitimine katkı sağlarken babamdan öğrendiğim üzere bunu da ahlaklıca, onları rencide etmeden yapıyorum. Bir çocuğun gözlerindeki itimat hissine katkı sağlayacakcam bunu da faziletli ve kuralına nazaran yapmalıyım ki bu yeterlilik olsun. Kitaplardan gelen her kuruşla birinin yoluna bir taş daha koyabiliyorsam, kendimi daha gerçek bir yerde hissedip babamın kızıyım diyebiliyorum. Tabi ki kendim için de dileklerim var. Aslında doğum günlerimde mumları üflemeden evvel uzun müddet dilek tutmamla meşhurumdur. Lakin dileklerimi paylaşamam☺
+ Bu kitapta her şeyin bir bedeli var. Sence yazmanın bedeli neydi? Ne verdin ne kaldı geriye? Bu soruda biraz sustu. Zira bence en çok burada yoruldu. Tahminen de en çok yazarken değil, sustuktan sonra yandı.
– Yazmanın bedeli yalnızca şahsî bir yorgunluk değil, toplumsal bir taşıyıcılık aslında. Zira bir yazarsan, yalnızca kendi öykünü değil, diğerlerinin susturulmuş seslerini de duyarsın. Ve bazen o sesleri çığlıkları taşıyabilmek, bir dağın eteğinde tek başına yaşamak üzeredir. Bu romanı yazarken, yıllarca sesini çıkaramamış, çıkarınca da kimsenin duymadığı onca insanın yükünü sırtımda hissettim. Toplum bu insanlara genelde yalnızca baktı görmedi dinlemedi ve anlamadı zira istemedi. Üstelik kimileri sadece bu yüzden utandı, sustu, köşeye çekildi. İşte ben o köşeye çekilen sesler için günlerce masa başına oturup yazdım. Zira gerçek hayatta birçok vakit adalet olmuyor. Halbuki bir romanda, bir paragrafta, bir karakterde bir istikrar kurabiliyorsun. Ben de bu yazdığım kitapla içimdeki hiç eksilmeyen o büyük adalet hissine daha geniş ve daha inançlı bir alan açtım.
Yoruldum evet. Hem de çok yoruldum. Lakin değdi. Zira şayet bir kişi bile bu kitabı okurken kendi yaşadıklarını hatırlayıp “yalnız değilim ve tekrar başlayabilirim” dediyse, bu benim için kâfi. Bilemeyiz tahminen bu roman birilerinin sesine yankı olmuştur. Tahminen birilerinin boğazındaki düğümü çözmesine yardım etmiştir. O vakit bedeli ne olursa olsun, yazmaya kıymet.
+ Son soru: İçindeki ejder artık ne yapıyor? Uyudu mu, yoksa hâlâ seni uyanık mı tutuyor?
“Hiç uyumadı ki,” dedi. “Sadece bazen derine indi. Yazarken geri geliyor.”
– Ejder daima uyanık o hiç uyumaz ki. İstanbul uyur lakin Ejder asla uyumaz. İstanbul ve Ejder’in kıssasını yazarken anladım ki bazen susan karakterin sessizliği, müellifin kendi sesinden daha yüksek çıkabiliyor. İstanbul’un kahkaları ortasına gizlenmiş sessiz çığlıkları, Ejder’in yüksek halleri beni bile bastırdı desem abartmamış olurum. Bir müellif olarak her romanımda öbür bir şey öğreniyorum. Tez etmeden, kırmadan, yargılamadan tüm karakterlerimin iç sesini dinleyerek kıssanın vurucu finalini beklemeyi, kendi ritminde akmasına müsaade vermeyi sabırla beklemek esasen değer biçilemez bir his.Ve her romanımı bitirdiğimde artık tıpkı muharrir değildim diyorum.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
