Geçmeyen Şeylerin Yazarıyla: Cihad Kök

– Uyku zihni kapatsa da kalbin atışını susturamaz. Sen gözünü kapatabilirsin lakin o içeriden konuşmaya devam eder. Evet, uyku, şuuru süreksiz olarak devre dışı bırakabilir; fakat travmatik tecrübelerin psiko-duygusal tortusu, uyku evrelerini aşar.  Gün uzunluğu uyarana maruz kalan zihin, gece olunca da sessiz kalamıyor; o sessizlikte biriken tüm bastırılmış hisler su yüzüne çıkıyor ve uyku artık bir kaçış değil, bir yüzleşme alanı haline dönüşüyor. Yani uyku, fizyolojik bir sıfırlanma hali üzere görünse de, bilinçdışı sürecin etkin biçimde devreye girdiği zihinsel bir alan aslında. Freud’un dediği üzere, bastırılan şey geri döner.  Fakat çağdaş çağda, bu dönüş yalnızca düşlerle değil, uykuya dalamayışla, sabaha karşı uyanmalarla, boş tavana bakmalarla oluyor. İnsan, gündüzleri meşguliyetle örttüğü duygusal kaotik yapıyı, geceleri zihinsel bir yankı odasında tekrar duymaya başlıyor.  Zira birtakım acılar, bilinçaltının derin katmanlarına sızmıştır ve şuurlu unutmanın ötesindedir; onlar artık kimliğin bir modülü hâline gelmiştir.  Bu yüzden kimi hisler, geceye karşın bizdedir: zira özne uyusa da travma uyanıktır.

+ Metinlerinizde tıp sonlarını aşan bir özgürlük var. Deneme, kıssa, hatta şiirsel iç dökümler bir ortada. Bu anlatım biçimini seçerken sizi yönlendiren şey neydi? Kural tanımayan bir yazı, daha dürüst olabilir mi?

– Evet, metinlerimde tipler ortasındaki sonları şuurlu olarak silikleştirdim. Zira hayatın kendisi de bir tipe sığmıyor. Bazen bir cümle deneme üzere düşünmeye çağırıyor, bazen bir iç monologla öyküye dönüşüyor, bazen de tüm kurgu bir mırıldanma üzere şiirleşiyor. Bence edebiyat, kuraldan değil samimiyetten doğar. Kurguyu hissin peşine takınca, yazı da kendi iç gerçeğine yaklaşır. Bu yüzden biçimden çok hissin kelamı geçer metinlerimde. Tipleri aşmak, sonları zorlamaktan çok zihinsel özgürlüğü öncelemektir. His, kalıba sığmaz. Klasik anlatı yapılarında his birçok vakit estetik kurallar uğruna budanır. Halbuki ben metni bir “duygusal topoloji” üzere düşündüm — hangi hissin nerede ağırlaştığına nazaran hal alan, vakit zaman kendi üzerine çöken, esneyen bir yapı. Kural tanımamak değil, hissin organik yapısına sadık kalmak istedim. Zira biçim bazen hissin düşmanıdır. Benim metinlerim, biraz şuur akışı, biraz post çağdaş deneme, biraz da içsel monolog. Fakat tüm bunlar yalnızca biçimsel bir tercih değil; Uyuyunca Geçmeyen Şeyler Var, yapısal olarak da klasik anlatının dışında duran, fragmanlarla ilerleyen bir post çağdaş roman. Anlatı formunun kırılması, karmaşık hisleri daha hakikat tabir etmemi sağladı. Zira birtakım fikirler tek bir biçime sığmaz. Bazen onları kısa fragmanlarla, bazen bir sessizlikle, hatta bir sayfa boşluğuyla anlatmak gerekir. Hayatın kendisi üzere yazı da kesintili olabilir. Ve bazen bir hissi eksik bırakmak, onu tam anlatmaktan daha gerçektir. Ben tipleri değil, hisleri takip ettim. Ne gerekiyorsa onu yazdım. Şiir üzere hissettiğimde şiir üzere, iç dökülesi olduğunda dümdüz, kırık bir cümleyle anlattım. Zira dürüstlük bazen noktasız bir cümlede gizlidir. Post çağdaş anlatıların bana kazandırdığı şeylerden biri de bu: yapının kırılabileceğini, biçimin içeriğe boyun eğebileceğini bilmek. Bu kitapta bir kural değil, bir dürüstlük hâli var. Zira çağdaş çağda herkes kendisinin en cilalı versiyonunu gösteriyor. Lakin içimizde hâlâ filtresiz bir alan var; ben orayı yazmak istedim.

+ Bu kitap, bir manada duygusal bir laboratuvar üzere. Pekala bu laboratuvarda en çok hangi hissin sizi zorladığını fark ettiniz?

– Pek çok hissin aslında… Bunlardan biri bilhassa ‘yitimin kabulüydü. Zira kaybı tanımak ontolojik bir krizi de beraberinde getiriyor. Çünkü varoluşumuzun bir kısmını oburunun ya da oburlarının varlığıyla inşa ettiysek, onun/onların yokluğunu kabul etmek, kendimizin bir kısmını da inkâr etmek manasına geliyor. Bu çelişkiyle yüzleşmek sancılıydı. Bilhassa çağdaş insanın denetim illüzyonu altında yaşadığı bir çağda, kayıp fikriyle yüzleşmek, bir nevi bütün inşa ettiğimiz benlik anlatısının çökmesidir. Bugün her şey planlı, takvimli, algoritmalı ilerliyor. Lakin hisler bu türlü işlemiyor. Sevgi, kayıp, hasret üzere hisler hâlâ kaotik. Birinin gidişiyle, oburunun yüzüstü bırakmasıyla yahut ötekinin hayal kırıklığı yaşatmasıyla başa çıkamamak, aslında yalnızca onunla değil; onunla kurduğun kimliğin çöküşüyle de ilgilidir. Bu yüzden en güç olan, yalnızca onu değil, kendindeki o versiyonu da gömmektir. Psikodinamik kuramlar, insanın en çok kendine dair manası yitirdiğinde acı çektiğini söyler. Evet, insan en çok, kendinden ayrıldığında acı çeker. Lakin en zoru tahminen de “pişmanlık.” Zira pişmanlık, yalnızca geçmişe değil, geleceğe de sızan bir his. Sartre’ın “cehennem başkalarıdır” kelamı bazen eksik kalır; bazen cehennem, insanın kendi seçimlerine dönüp bakma cüretinde batındır.

– Gitmek bazen gücün, bazen tükenmişliğin sonucudur. Ancak her iki durumda da iz bırakır. Giden, gerisinde kalan bir sessizliktir. Kimi vakit bağırarak gitmek isterken, fısıltıyla ayrılırsın. Gitmek, güçlü olmak değil; bazen yalnızca yapacak öbür şeyin kalmamasıdır. Gitmek, sadece fizikî bir hareket değil, epistemolojik bir tercihtir. Yani gitmek bazen neye inanmak istediğini seçmek üzeredir. Bazen bir irade beyanı; bazen de pasif bir tükeniştir. Bu ikilemi sorgulamak istedim: Giden mi güçlüdür, yoksa kalan mı daha gözü pek? Tahminen de asıl sorun, hangisinin daha çok yara aldığıdır.

+ Kitap boyunca tekrar eden bir tema var: kendini bırakmak. Sizce beşerler neden en çok kendilerini taşıyamaz hâle geliyorlar?

– Zira öznenin yükü, bazen objelerden çok daha ağırdır. Bugün insanı yoran yalnızca yaşamak değil; nasıl yaşadığını daima sorgulamak zorunda kalmasıdır. Çağdaş insan, bir yandan zihnindeki içsel monologların tartısı altında ezilirken, öteki yandan etrafına karşı “iyi”, “başarılı”, “mutlu” görünme gayretiyle tükenir. İşte bu ikili mesai — içsel ve dışsal olarak tıpkı anda ayakta kalma gayreti — insanı bitap düşürür. Varoluşsal yalnızlık, yalnızca tek başına kalmak değildir; kalabalıkların içinde bile kendini taşıyamamaktır. İnsan günümüzde yalnızca “kendiyle” değil, diğerlerinin beklentileriyle de yaşar. Toplumsal medya üzere dijital vitrinlerde daima bir performans hâlindeyiz. Herkes bir rol oynuyor, herkes güçlü görünmek zorunda. Lakin maskenin altı kırgınlık, bastırılmış öfke, çözülmemiş yas ve yorgunlukla dolu. Kendini bırakmak tam da bu noktada ortaya çıkar. Bu, bir çöküş değil; bir duraksamadır. Bir pes ediş değil, tahminen de bir “dur” diyebilme yüreğidir. Freud’un “thanatos” dediği mevt içgüdüsü, bu sessiz kopuşu anlatır: artık bir şeyleri taşımak istememe hâli. Heidegger’in “kaygı” kavramı ise insanın, varoluşunun merkezinde bile kendini konutunda hissedemediği o derin huzursuzluğa işaret eder. Lakin bu yalnızca teorik bir sıkışma değil. Tıpkı vakitte çok insani, çok yorgun bir hâl. Zira günümüz insanı, daima kendini geliştirmek, mana üretmek, hakikat kararlar vermek, hislerini yönetmek zorunda hissediyor. Ve birden fazla vakit bu yük, taşınabilir olmaktan çıkıyor. Duygusal yükler görünmezdir; ancak tam da bu yüzden en ağır olanlardır. İnsan, içinde taşıdığı şeyin ismini koyamadığında daha da yalnızlaşır. Bu yüzden kendini taşıyamamak, zayıflık değil; çağın kaçınılmaz bir belirtisidir. Herkes kendi hayatının hem kurbanı hem de mimarı olmaya zorlanıyor. Ve bazen en büyük direniş, her şeyi yapmaktan vazgeçip yalnızca “olmakta” ısrar etmektir.

+ Kimi satırlarınızda rahatsız edici bir samimiyet var. Kendinizi bu kadar açık etmek sizin için bir tıp arınma mıydı yoksa cüret gerektiren bir karar mı?

– İkisi de… Lakin her şeyden evvel bu bir etik konumdu. Zira görünürlüğün yüceltildiği bir çağda, samimiyet giderek hatırlanmaz bir şeye dönüştü. Gerçek hisler yerini estetikle paketlenmiş tabirlere, içtenlik ise denetimli imaj idarelerine bıraktı. Halbuki benim için samimiyet bir pazarlama stratejisi değil, bir duruştu. Evet, riskliydi. Açık olmak, savunmasız olmaktır ancak güzelleşme, yüzleşmenin gölgesinde büyür. Elbette her yazı bir çeşit arınmadır, ancak o arınma, içsel yüzleşmeden evvel yürek ister. Zira yazmak, ekseriyetle susulan, bastırılan, hatta “paylaşılmaz” denilen hisleri görünür kılar — ve o bölgeler, insanın üzerini örtemediği hislerle baş başa kaldığı yerdir. Bu kitapta kullandığım lisan gösterişli değil; kabuk soyucu. Zira ben “iyi cümleler” kurmaktan çok, dürüst cümleler kurmaya çalıştım. İnsan kendini açtıkça, okuyucunun da kendisiyle yüzleşmesine alan açılır. Lakin şunu da söylemeliyim: Aslında kendimi tam manasıyla açık ettiğimi düşünmüyorum. Bu metinlerdeki anlatıcı ben olabilirim ancak açığa çıkardığım sadece içimdeki bir ses ve bu ses tüm benliğimi temsil etmiyor. Okur beni değil, kendi kırıklığını görsün isterim. Zira edebiyat, tüm yakınlığına karşın bir uzaklık sanatıdır. Anlatıcıyla okur ortasında kurulan o kırılgan bağda, ne bütünüyle görünürsünüz ne de büsbütün saklısınızdır. Bu arayı şuurlu olarak koruyorum. Zira samimiyetin gayesi açığa çıkarma değil, bir yüzleştirmedir. İnsan bazen fakat oburunun içtenliğinde, kendi suskunluğunu fark eder.

– Bu kitap, tahlil odaklı bir anlatı değil. Daha çok bir “olma hâlini” kaydetme gayretiydi. Geçmeyen şeyler, aslında içimizde çözülmemiş kalan şeylerdir. Ben bu kitapla onları çözmeye değil, onlara alan açmaya çalıştım. Kabul, bazen tahlilden daha sıkıntı zira kabullenmek “artık değiştiremem” demek. Ve bu fikir, insanın en çok direndiği yerdir. Kitap bu direnci görünür kıldı. Bir de vaktin her şeyi çözeceği palavrası. Bize daima “zamanla geçer” dediler ancak kimi şeyler yalnızca biçim değiştiriyor, yok olmuyor. En sıkıntı kabul ettiğim şey; birtakım acıların bir sonu olmadığını, yalnızca onunla birlikte yaşamayı öğrenmek gerektiğiydi. Çağdaş dünya, her probleme tahlil bulmakla övünüyor. Fakat kimi problemler çözülmez, yalnızca lisana getirilir. Bu kitap, geçmeyen şeylerle barışmanın değil; onları fark edip isimlendirmenin bir yoluydu

+ Aşk, yalnızlık, geçmiş, ölüm… Hepsi bir ortada. Lakin bunlar birbirine karıştığında, sence en çok hangi his galip gelir?

– Yalnızlık. Zira öteki tüm hisler geçebilir; yalnızlık ise varoluşun art plan sesidir — susturulamaz. Aşk bitebilir, geçmiş silinebilir, mevt bile bazen uzak bir mümkünlük üzere gelebilir. Lakin yalnızlık içimizde daima konuşur. O yalnızca bir eksiklik değil, bir eşlik biçimi üzeredir. Hegel’in diyalektiğinde olduğu üzere: her aksilik, yani her tez ve antitez, sonunda bir senteze ulaşır. Aşk ile kayıp, umut ile yas, başlangıç ile son… Hepsi bir noktada birbirini istikrarlar, dönüştürür. Lakin yalnızlık bu denkleme dâhil değildir. Zira yalnızlık bir çelişki değil, bir sabitedir. Zıddı yoktur ki dönüşsün. Bu yüzden sentezlenemez. Yalnızlık, süreksiz bir his değil; insan olmanın özünde duran sessiz bir eşliktir. Hem başlangıçtır hem sonuç. Tahminen de bu yüzden, bütün hisler ortasında en sessizi ancak en kalıcı olan odur. İçimizde yankılanan lakin asla cevaplanmayan bir soruya emsal. Gitmez. Geçmez. Lakin form değiştirir. Ve birden fazla vakit, bir sessizlik örtüsü üzere, tüm hislerin üzerine serilir.

+ Yazarken okuru ne kadar düşündünüz? Yoksa bu kitap evvel kendinize yazılmış bir mektup muydu?

– Bu kitap bir dışavurum değil, bir içe dönüş süreciydi. Lakin yazarken fark ettim ki, ferdî olan her şey, gereğince derinleştikçe evrenselleşiyor. Tahminen bu yüzden metin, kolektif bir ayna hâline geldi. Evet, okuru da düşündüm. Ancak onu mutlu etmek, “etkilemek” ya da “ikna etmek” için değil. Birebir karanlıkta tıpkı şeyi hisseden birine “Ben de buradayım,” diyebilmek, onunla birebir yerde nefes alabilmek için. Bu kitap bir davet değil, bir yankıydı: “Orada mısın?” sorusunun sayfalardaki hâli. O yüzden her satırda biraz ben varım, fakat daha çok “biz” var. Ve tahminen de en çok, kimseye ilişkin olmayan o tuhaf iştirak: susanların lisanı, söyleyemeyenlerin sesi.

+ Bu kadar içerden bir kitap yazdıktan sonra dışarıda kalmak nasıl bir his? Bu kitabı okuyanların sizi ‘tam manasıyla tanıdığını’ hissetmek rahatsız edici mi, yoksa rahatlatıcı mı?

– İkisinin ortasında ince bir çizgi var. Zira “tam manasıyla tanınmak” aslında bir illüzyon. Kitaptaki ben, zamansal bir fragman; bir ruh hâlinin izdüşümü. Yani o satırlarda görünen benlik, tüm hâllerimin bir toplamı değil. Münasebetiyle beni tanıdıklarını düşünenler, aslında kendilerini buldukları yerden sesimi duymuş olabilir. Tahminen de yalnızca birebir yerden acı çekmişizdir. Bu da bana rahatsızlık değil; tam bilakis bir tıp duygudaşlık sağlıyor.  Zira ben okurun beni anlamasını değil, kendiyle müsabakasını istedim. Metnin içinde gezinen anlatıcı benim içimden geçenleri söylüyor, soruyor ya da yorumluyor, evet — lakin o, büsbütün ben değilim. Kitaptaki “ben”, süreksiz bir hissin edebiyata düşmüş izidir. Bu fark, beni koruyan bir alan… Yani kitapta ne kadar içten olursam olayım, o içtenlik bütünüyle bana ilişkin değil. Tüm benliğimin haritası değil; yalnızca bir kıyısıdır. Okurla aramda görünmeyen ancak şuurlu bir aralık var. Bazen biri ‘Seni o kadar düzgün anladım ki,’ dediğinde, içimden şöyle geçiyor: Tahminen de o anladığın kişi, aslında senin de sustuğun biri. Ve bu beni rahatsız etmiyor. Zira edebiyat tam da bu türlü bir şey: Kimi vakit öteki birinin cümlesinde kendi sessizliğini duymak…