Büyük Depremler Tıpkı Domino Gibi Zincirleme Deprem Başlatabilir mi?
Bazen bir zelzele olduğunda yalnızca o bölgeyi etkilediğini düşünürüz fakat işin aslı pek de o denli değil. Datalar, çok büyük sarsıntıların dünyanın öbür ucundaki fay çizgilerini bile etkileyebildiğini gösteriyor. Bilhassa 2004 yılındaki Hint Okyanusu zelzelesi bu mevzuda kıymetli bir örnek olarak öne çıkıyor. Araştırmalar, zelzelenin sırf bulunduğu bölgeyi değil, binlerce kilometre ötede yer alan ülkeleri bile etkilediğini ortaya koydu. Üstelik sarsıntılar, daha evvel hiç zelzeleyle anılmayan bölgelerde bile görülebiliyor.
2004 sarsıntısı, sadece bir afet değildi. Zincirleme bir tesir başlattı.
Tarihin en ölümcül felaketlerinden biri olarak kayıtlara geçen 2004 Hint Okyanusu sarsıntısı sadece dev dalgalarla değil, yaydığı sarsıntılarla da iz bıraktı. 9.3 büyüklüğündeki bu dev sarsıntı, yaklaşık 1.3 milyar ton TNT’ye muadil güç saldı ve bilim beşerlerine nazaran bu, 100.000 Hiroşima bombasına denk geliyor.
O vakte kadar bilim insanları büyük sarsıntıların bu derece uzak bölgelerde sarsıntılar yaratabileceğini düşünmüyordu. Lakin 1992 yılında Kaliforniya’daki 7.3 büyüklüğündeki Landers zelzelesi, Yellowstone Ulusal Parkı üzere uzak bölgelerde küçük sarsıntıları tetikleyince bu niyet değişmeye başladı. Araştırmacılar bu kere daha geniş çaplı bir tahlil yaparak 1990’dan bu yana meydana gelen 15 büyük zelzelesi inceledi ve çarpıcı bir sonuca ulaştı: Bu zelzelelerin birden fazla, dünyanın dört bir yanında küçük sarsıntılara neden olmuştu.
Büyük sarsıntılar dünyanın dört bir yanında küçük sarsıntılar yaratabiliyor.
Araştırmacılar, büyük sarsıntılardan evvelki ve sonraki beş saatlik süreçte yaşanan yer hareketlerini, dünya genelinde 500’den fazla istasyonun datalarıyla tahlil etti. Sonuçlar, Hint Okyanusu sarsıntısı üzere büyük zelzelelerin Alaska, Kaliforniya ve hatta Ekvador üzere uzak bölgelerde küçük sarsıntıları tetikleyebildiğini gösterdi.
Normalde dünyada her beş dakikada yaklaşık 600 küçük sismik olay yaşanırken, büyük zelzeleler sonrasında bu sayı iki katına çıkıyor. Hatta 2004’teki sarsıntıdan sonra 2.400’e yakın ekstra küçük sarsıntı kaydedildi.
Peki nasıl tetikleniyor?
Büyük zelzeleler sırasında oluşan yüzey dalgalarının bu tetikleyici tesirde rol oynadığı düşünülüyor. Love dalgaları yanal bir halde, Rayleigh dalgaları ise yuvarlanan bir hareketle yayılıyor ve bu dalgaların fay sınırlarındaki su akışını değiştirebildiği yahut faylarda biriken gerilimi artırabildiği varsayım ediliyor. Araştırmacı Kris Pankow, yüzey dalgalarının geçtiği bölgelerdeki su yollarının değişebileceğini, bunun da fay sınırını kaymaya zorlayabileceğini söylüyor. Fakat bu teoriler hala netleşmiş değil.
Her büyük zelzele birebir etkiyi yaratmayabiliyor fakat yeniden de bilim insanları bu zincirleme tesirin nasıl işlediğini anlamak için çalışmalarını sürdürüyor.
