2023 Pulitzer Kurgu Ödüllü “Güven”, Der Spiegel’in “Dünyanın En İyi 100 Kitabı” Listesinde
Hikâyeyi kim anlatırsa gerçek odur. Pekala ya anlatıcı sağlam değilse? Ya gerçek, onu elinde tutan güçlülerin kalemiyle eğilip bükülüyorsa? İşte Hernan Diaz, Güven romanında tam da bu soruların peşine düşüyor ve okuru, edebiyatın içinde bir finansal spekülasyona sürüklüyor.
Bu noktada Diaz’ı biraz daha yakından tanımak gerekiyor. Arjantin doğumlu Amerikalı muharrir Hernan Diaz, edebiyat dünyasına akademik bir geçmişten gelen ve öykü anlatıcılığını bir zihin oyunu olarak ele alan isimlerden biri. Columbia Üniversitesi’nde akademisyenlik yapmış, Jorge Luis Borges ve Latin Amerika edebiyatı üzerine çalışmış, akabinde edebiyat sahnesine romanlarıyla damga vurmuş bir müellif. Birinci romanı Uzaklarda (In the Distance) 2017’de yayımlandığında büyük ses getirdi ve Pulitzer Mükafatı finalisti oldu. Amerikan western anlatısını tersyüz eden bu roman, bir göçmenin gözünden Amerika’nın epik mitolojisini yerle bir ediyordu.
Ama asıl büyük çıkışını Güven (Trust) ile yaptı. 2022’de yayımlanan roman, edebiyat dünyasında adeta bir fırtına kopardı. 2023 Pulitzer Ödülü’ne layık görüldü, Kirkus Ödülü’nü kazandı ve New York Times’ın yılın en uygun kitapları listesine girdi. Eleştirmenler Diaz’ın postmodern anlatı tekniğini, tarih ile kurmaca ortasındaki ince çizgiyi büyük ustalıkla yansıtmasını ve Borgesvari katmanlı yapısını öve öve bitiremedi.
Ancak Güven, sadece teknik bir ustalık değil, birebir vakitte son derece aktüel bir sorun üzerine de odaklanıyor: Hakikatin kimler tarafından denetim edildiği.
Zenginlik, Güç ve Gerçeğin Sahipleri
Roman, gerçek dediğimiz şeyin kimin öyküsünü dinlediğimize bağlı olduğunu hatırlatan, zekice kurgulanmış bir anlatı. Merkezinde, Amerikan finans tarihine damga vurmuş, piyasalara istikamet veren, parasıyla sırf ekonomiyi değil, kendi öyküsünü de şekillendirmeye çalışan Andrew Bevel var. Bevel’in kıssası, tek bir anlatıcının elinden çıkamayacak kadar karmaşık, zira servet sırf sayılarla değil, anlatılarla da inşa edilir.
İlk olarak, kurgusal bir muharrir olan Harold Vanner’ın kaleme aldığı Bonds isimli romanla tanıyoruz Bevel’i. Bu kitapta Bevel’in karşılığı olan Benjamin Rask, finans dünyasının acımasız bir yüzü, eşi ise toplumdan elini eteğini çekmiş, trajik bir figür. Ancak sorun şu ki, bu anlatı Bevel’in güzeline gitmiyor. Güçlü adamlar sırf paranın değil, kendi tarihlerinin de sahibi olmak ister. Bevel, kendi versiyonunu yazdırmaya girişiyor: My Life. Lakin ne enteresandır ki, bu otobiyografi bile eksik, soğuk, tamamlanmamış… Servetini kusursuz yöneten bir adamın kendi kıssasını bile toparlayamaması, hayli ironik. Bunun üzerine genç bir bayan müellif devreye giriyor: Ida Partenza. Bevel’in gölge müellifi olarak onun anılarını düzenleme işini üstleniyor lakin farkında olmadan bir diğer spekülasyonun içine çekiliyor: Hakikatin spekülasyonu.
Sonra… büyük sürpriz geliyor: Mildred Bevel. Yani Andrew’un yıllarca sessiz kalmış eşi. Tarihin, güçlü erkeklerin sesiyle yazıldığını düşünüyorsanız, Güven sizi en büyük yanılgınızla yüzleştiriyor. En sonunda, gerçek tahminen de daima susturulmuş olanın ağzından dökülüyor. Mildred’in günlüğü, Bevel’in inşa ettiği mitolojiyi bir çırpıda yerle bir ediyor. Bir vakitler borsaya hâkim olan bu adam, kendi hayatı üzerinde bile denetim sahibi mi, yoksa o da bir sistemin oyuncağı mıydı?
Gerçeğin Borsası: Hakikat Ne Kadar Etkilenebilir?
Hernan Diaz, tarih ile kurmaca, güç ile gerçek ortasındaki bulanık çizgiyi ustalıkla işliyor. Kıssa, anlatıcının elinde olduğu sürece gerçeğin de bir pazarlık konusu olabileceğini gösteriyor. Büyük sermayeler üzere, büyük anlatılar da satılabilir, şekillendirilebilir, çarpıtılabilir. Pekala ancak o vakit, kim doğruyu söylüyor? Okur olarak biz neye güveneceğiz?
Romanın en büyük başarısı, anlatıyı tersyüz eden bu çok katmanlı kurgusunda yatıyor. Her yeni kısım, bir evvelkinin doğruluğunu sorgulatıyor. Okur, anlatıcının güvenilirliğiyle daima bir yüzleşme yaşıyor. İşte tam bu noktada, Diaz’ın Borgesvari anlatım oyunları devreye giriyor: Roman içinde roman, otobiyografi içinde boşluklar, hatırat içinde unutulmuş detaylar… Anlatılar, tıpkı finans piyasaları üzere oynak ve meçhul.
Ama Güven sadece edebi bir kurgu oyunu değil. Alt metinde çok daha keskin bir toplumsal tenkit var: Servet sırf parayı değil, gerçeği de şekillendirir. Güçlü olan sadece yatırım portföylerini değil, kendi tarihini de yönetir. 20. yüzyılın başında Wall Street’te geçen bu roman, bugün bile gözümüzün önünde tekraren yazılıp silinen gerçeklerimizi düşündürtüyor.
Peki Okuduğumuz Tüm Otobiyografiler Gerçeği mi Anlatıyor?
Sonuçta Güven bir roman, kurmaca bir kıssa. Ancak gerçek hayatta farklı mı?
Bugüne kadar kaç büyük iş beşerinin, siyasetçinin, sanatkarın hayatını otobiyografilerinden ya da onlar hakkında yazılmış “resmî” kitaplardan okuduk? Pekala kaç tanesi bize gerçeği anlattı? Madem Güven’in alt metni bize şunu söylüyor: “Eğer gereğince paran varsa, sadece piyasaları değil, kendi öykünü de şekillendirebilirsin.” O vakit şu soru kaçınılmaz oluyor:
Bugüne kadar hangi kıssaları gerçek sandık? Kaç büyük figürün otobiyografisini okurken iç çekerek hayranlık duyduk, “İşte, muvaffakiyet bu türlü gelir!” diye düşündük fakat tahminen de okuduklarımız sırf bir imaj idaresi çalışmasından ibaretti? Şayet gerçek, gücü elinde tutan tarafından manipüle ediliyorsa, yıllardır okuduğumuz hayat kıssalarına ne kadar güvenebiliriz?
İşte Güven, bu noktada sadece Wall Street milyarderlerini değil, tarihi ve toplumsal hafızayı nasıl şekillendirdiğimizi de sorgulatan bir roman. Tahminen de en sarsıcı yanı şu: Hakikati şekillendirenler sırf borsada kazananlar değil. Her güçlü figür, kendi anlatısını yaratıyor ve biz bunu okurken, gerçeği mi yoksa düzgün kurgulanmış bir öyküyü mi satın aldığımızı bilemiyoruz.
Hakikate Kime Güveneceğiz?
Hernan Diaz, Güven ile büyük anlatıları ve büyük servetleri yerle bir eden bir yapıt ortaya koyuyor. Kendi tarihimizi kimin yazdığına dair hepimizin kuşkuyla bakmasını sağlıyor. Tahminen de en değerli soruyu soruyor:
Gerçek, sırf en yüksek fiyata satılan bir kıssa midir?
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
