Vitaminlerin isimlerini okulda ezberledik, desteklerde gördük, reklamlarında duyduk fakat hayatımızın içinde olan bu harfler, öylesine sıralanmış üzere dursa da aslında hepsi bilimsel bir kıssanın modülü. Başlangıçta insanların beslenme konusunda bildiği tek şey protein, karbonhidrat ve yağ üçlüsüydü. Denizcilerde görülen iskorbüt, Asya’daki askerlerde ortaya çıkan beriberi üzere hastalıkların beslenmeyle alakalı olabileceği düşünülse de bu fikir vakitle şekillendi.
Vitaminlerin keşfi, aslında aç kalan tavuklarla başladı.
Beriberi hastalığını araştıran Hollandalı doktor Christiaan Eijkman, beyaz pirinçle beslenen tavukların hastalandığını fakat kahverengi, yani kepekli pirinçle beslenenlerin sağlıklı kaldığını gözlemledi. Birebir biçimde Japon denizciler de yalnızca beyaz pirinçle beslendiklerinde emsal belirtiler gösteriyordu.
Eijkman’ın bulguları, eksik beslenmenin hastalıklara neden olabileceğini düşündürdü. Bu fikir, Polonyalı kimyager Casimir Funk tarafından desteklendi ve 1912’de “vitamine” terimi ortaya atıldı. Funk, hayat için gerekli manasına gelen “vital” sözüyle, azot içeren unsurları tanımlayan “amine” sözcüğünü birleştirerek bu kavramı literatüre kazandırdı.
Peki bu vitaminlere neden harflerle isim verdik?
Vitaminlerin isimlendirilmesi, aslında bilimsel bir sadeleştirme gereksiniminden doğdu. Amerikalı bilim insanı Elmer McCollum, 1913’te süt yağında büyüme sağlayan bir unsur keşfetti ve buna “yağda çözünen faktör A” ismini verdi. Akabinde gelen suyla çözünebilen öteki bir hususa de “faktör B” dendi.
Daha sonra bu unsurların vitaminler olduğu anlaşıldığında, isimleri A ve B vitamini olarak sadeleştirildi. 1920’de İngiliz biyokimyacı Jack Drummond, tüm bu karmaşık isimlendirmeleri tertibe sokmak için harf sistemini önerdi ve vitaminlerin alfabetik olarak isimlendirilmesi benimsendi. Lakin bu sıra her vakit korunmadı; birtakım harfler atlandı, birtakım vitaminler birden çok çeşide ayrıldı.
Alfabe bir yere kadar yetti lakin bilim birtakım yerlerde farklı yollar izledi.
Vitamin B aslında tek bir unsur sanılıyordu fakat vakitle bunun sekiz farklı bileşikten oluşan bir kompleks olduğu anlaşıldı: B1 (tiamin), B2 (riboflavin), B3 (niasin) üzere başka ayrı numaralandırıldı. Alfabetik sıra korunmaya çalışılsa da 1929’da keşfedilen K vitamini üzere istisnalar oldu.
Danimarkalı bilim insanı Carl Peter Henrik Dam, bu vitaminin kan pıhtılaşmasındaki tesirini keşfettiği için, Almanca “koagülasyon” sözünün baş harfi olan “K” harfini seçti. Yani K vitamini aslında sıraya nazaran değil, fonksiyonuna nazaran isimlendirilen bir istisna oldu.
