719 Birinci ve LGS Tartışmaları: Sınav Güvenliği mi, Eğitim Sisteminin Çarpıklığı mı?

Sınav klasik test teorisiyle hazırlanıyor. Yani imtihanın kolay mı güç mu olduğu sonuçlardan sonra anlaşılır. Klasik test teorisiyle hazırlanan imtihanların parametreleri küme bağımlıdır. Öbür kümeye uygulandığında parametreler değişebilir. İmtihandan çıkar çıkmaz “çok zordu” diyen herkes, yalnızca ferdî kanaat bildiriyor.

Bu sene husus tahlilleri gösterdi ki imtihan ne çok kolay ne de felaket zordu. Lakin asıl sıkıntı burada değil: Türkiye üzere imtihan takıntılı ülkelerde imtihan, eğitim sisteminin özü hâline getirildiği için, çocukların bilgiye nasıl ulaştığı göz gerisi ediliyor. Çocuk imtihana çalışarak mı öğrendi yoksa ailesinin sağladığı toplumsal dayanakla mi başarılı oldu, bunu konuşmuyoruz.

Bir Ölçme Aracı Geçerlilikten Mahrumsa İster Çalın, İster Çalınmasın Adaletsizdir

Geçerlilik ölçme-değerlendirmenin temel kavramıdır. Maksadınız “akademik başarıyı ölçmek”se, o akademik muvaffakiyete hangi yollarla ulaşıldığı da kıymetlidir.

Bugün Türkiye’de imtihan, yalnızca akademik bilgi değil; gelir seviyesi, ebeveyn eğitimi, kitap sayısı üzere değişkenleri de ölçüyor. Bu nedenle LGS teknik manada geçerli olsa da sosyolojik bağlamda geçerliliği sıfırdır. Üst seviye bilişsel maharetleri ölçtüğünü tez eden LGS, aslında sosyo-ekonomik refah haritası çıkarıyor.

Dahası, fen liselerine çocuk seçiyorsun lakin çocukları din kültürü, toplumsal bilgiler üzere derslerle elemeye çalışıyorsun. Bu nasıl geçerlilik?

719 Birinci Sorun Değil, Sistemin Aynasıdır

Eğer 64 vilayetten 719 birinci çıkıyorsa bu şunu gösteriyor:

✔️ Türkiye’de imtihan “çalışılabilir” bir kod hâline geldi.

✔️ Veliler, okullar, özel kurslar LGS’yi çözmeyi öğrendi.

✔️ Öğrenciler eğitim almadı, imtihan taktiği eğitimi aldı.

Özel okullardan birinci çıkmasının artışı da bunun göstergesi. Bu tablo çocukların başarısı değil; sistemin ekonomik ayrışmasının yansımasıdır.

Diyarbakır’dan 300 Birinci Çıkmadı: Saf Dezenformasyon

Bu yıl tekrar Diyarbakır üzerinden yanlış bir bilgi dolaştı: “Diyarbakır’dan 300 birinci çıkmış.” Hayır, bu türlü bir şey olmadı. Resmi sayılar açık: Türkiye genelinde 719 tam puan alan öğrenci var ve bunlar 64 farklı vilayetten çıkmış. Diyarbakır’dan çıkan birinci sayısı birkaç öğrenciden ibaret.

Bu telaffuz, klasik Türkiye reflekslerinden biri: Belirli vilayetler ve okullar üzerinde önyargı üretip imtihan sistemine olan itimadı daha da zedeliyoruz. Gerçek datalar ortadayken, çocukların emeğini karalamak çok büyük haksızlık.

İşin daha büyük gerçeği şurada: Birincilerin çoğunluğu özel okuldan çıkıyor. Zira bu çocuklar yıllarca sistematik hazırlandı. Özel okulda okuyan çocuk ilkokuldan itibaren daima deneme imtihanına giriyor, birebir ders alıyor, soru tipleri ezberletiliyor.

Türkiye’de eğitimde fırsat eşitliği çoktan çöktü. İmtihan, ne yazık ki fırsat eşitsizliğinin bir sonucu olarak karşımıza çıkıyor. Bu kadar birinci çıkmasının sebebi soru çalınması değil; zenginle yoksul ortasındaki uçurum.

Bakanlık Nihayet Çok Zorluk Takıntısını Bırakmış Görünüyor

Bir hoş gelişme: Bakanlık yıllardır yaptığı o “her soruyu sıkıntı yapalım da elemeye oynayalım” takıntısından biraz sıyrılmış. İmtihan bu yıl daha adil ayarlanmış, birkaç seçici soruyla asıl fark yaratılmış.

Ölçme bilimi ne diyor? İmtihan, öğrencinin bilgiyi anlamasını ölçmeli, boğup yıldırmamalı. Bu yılın sınavı, “zor yapalım da çocuklar sürünsün” periyodundan biraz daha uzaklaşmış üzere duruyor. Bu gerçek bir adım.

LGS Artık Bir Kod: Çocuklar Küçük Yaştan Sisteme Gömülüyor

Şunu unutmayalım: Bu imtihana giren çocuklar 2018’de ikinci sınıftaydı. Tüm eğitim hayatlarını LGS odaklı geçirdiler. Veliler, öğretmenler, okullar yıllarca bu çocukları imtihan için kodladı. İmtihan kodları, çalışma sistematiği artık çözülmüş durumda.

Bu kurallarda yüksek birinci sayısı şaşırtan değil, olağan. Çocuklarımız eğitim görmüyor; “LGS performansına nazaran şekillenen bir hayat” yaşıyor.

Adını Ne Koyarsan Koy, İmtihan Sınavdır!

Bu ülkede yıllarca şunu dinledik:

• “Sınavı güzelleştirelim.”

• “Sınavın ismini değiştirelim.”

• “Sınava not, aktiflik de ekleyelim.”

Ama ölçme biliminin yanıtı nettir: Sıralama yapıldığı sürece toplumsal takviye değişkenleri kazananı belirler. LGS’yi kaldır TEOG yap, TEOG’u kaldır öteki bir şey yap; sonuç değişmez. İmtihan varsa çocuklar ailenin imkânları kadar başarılı olabilir.

Ben yıllardır söylüyorum, Onedio’daki yazımda da açıkça ifade ettim: Bu ülkede sınavı kaldırmak teknik olarak mümkün, siyasi irade isterse yarın kaldırabilir. Nasıl?

✅ 2026-2027 prestijiyle kademeli imtihansız geçiş ilan edilmeli.

✅ Üst seviye fen, toplumsal bilimler üzere okullar ARGEM/BİLSEM sistemiyle başka tutulmalı.

✅ Öbür tüm Anadolu ve proje okulları “akademik lise” çatısında yine organize edilmeli.

✅ Meslek liseleri kampüsleşmeli, memlekete nazaran uzmanlaşmalı, istihdamla desteklenmeli.

✅ Mahalle liseleri kampüsleşmeli, rekabet ve fırsat adaleti sağlanmalı.

✅ Büyük iştirakli çalıştaylarla dönüşüm sosyolojik açıdan tartışılmalı.

Asıl konuşulması gereken sorular maalesef yeniden gündemin dışına itildi. Bu ülkede çocukları imtihan yarışıyla tüketip sonra muvaffakiyetlerini itibarsızlaştırmak moda haline geldi. Halbuki gerçek tartışma şu olmalı:

• ❓ Senin bu kadar birinciyi hak ettiği eğitim kurumlarına yerleştirecek altyapın var mı? İmtihan başarıyı ölçüyor fakat sonrasında çocuklara ne sunuyorsun?

• ❓ Yalnızca bir yanlış yaparak tam puanı kaçıran binlerce çocuk ne olacak? Üç-dört yanlış yapan fakat yıllarca emeğini ortaya koyan çocukların bahtı nasıl şekillenecek?

• ❓ Nitelikli liseler ortasındaki uçurum hâlâ kapanmadıysa, bu imtihan sahiden adil mi? Yoksa düzgün liseler yalnızca özel okul mezunlarının mı hakkı haline geldi?

• ❓ İmtihan baskısının yarattığı sosyo-psikolojik travmaya dair hangi somut tahlilin var?

Türkiye imtihanlarını konuşmaya devam edecek fakat görünen o ki yeniden yanlış yerden konuşacak. “Çalındı mı, çalınmadı mı?” tartışmalarıyla temel sıkıntıyı tekrar kaçıracağız: Eğitimin özünü, fırsat eşitliğini, çocukların güzel bir ömür hakkını konuşmayacağız.

Velhasıl yeniden eğitimi siyasi hengamelerin materyali yapan bir ülkenin tablosuyla karşı karşıyayız. Sınavı bir toplumsal elemeye, sınıf ayrışmasına çeviren bu sistemle nereye varılır, açıkçası umutlu değilim.

Bu tartışma “soru çalındı mı” tartışması değil. İmtihan sonuçları toplumsal sınıf haritasıdır. Âlâ imtihanla berbat eğitim sistemi süslenmez. Çocuklar imtihanda değil eğitimde başarılı olmalı. Türkiye’de sınavı kaldırmak teknik olarak çok mümkün lakin tercih edilmiyor. Neden? Zira imtihanlar, sistemin işleyişteki eşitsizliklerini kapatan kolay bir usul. İmtihansız sistem ise gerçek meseleleri görünür kılar.

Ve evet: Türkiye isterse imtihansız bir sisteme geçebilir, kâfi ki siyasi irade olsun.