Hayatta o denli anlar vardır ki hiç beklemediğimiz şeyler pat diye karşımıza çıkar. Tıpkı bir anda bastıran yaz yağmuru gibi! İktisatta de birtakım sürprizler tüm istikrarları alt üst edebilir. İşte tam da bu noktada devreye giriyor “Kara Kuğu” teorisi. İsmi biraz garip gelse de anlatmak istediği şey çok basit! Beklenmedik, iddia edilmesi güç ve tesiri büyük olaylar.
“Kara Kuğu” teorisi nedir?
Kara kuğu, evvelce varsayım edilmesi neredeyse imkansız ancak gerçekleştiğinde çok büyük tesirler yaratan olayları anlatmak için kullanılan bir metafordur. Herkes beyaz kuğuların var olduğunu bilir ancak bir kara kuğu gördüğünde gözleri faltaşı üzere açılır. İktisat dünyasında da bu türlü az ve güçlü olaylar tüm istikrarları bir anda değiştirebilir. Bu teori, beklenmedik olayların yalnızca şok yaratmakla kalmayıp birebir vakitte fırsat ve öğrenme imkanı da sunduğunu gösteriyor.
Ekonomide “Kara Kuğu” örnekleri.
Ekonomide kara kuğular, çoklukla büyük krizler ve beklenmedik olaylar olarak karşımıza çıkar. Örneğin 2008 global finans krizi ya da pandemi varsayım edilemeyen fakat tüm sistemi etkileyen olaylardır. Bazen küçük görünen gelişmeler bile zincirleme tesirlerle devasa sonuçlar doğurabilir. Günlük hayatta da kara kuğu örnekleri vardır ani teknoloji trendleri, toplumsal medya patlamaları ya da büyük yenilikler daima bu kategoriye girer.
Kara kuğu olayının özellikleri.
Kara kuğu olayları ekseriyetle dört temel özellik taşır:
-
Öngörülemezlik: Bu olaylar birden fazla vakit hiç beklenmez ve kimse tam olarak iddia edemez. İktisat planlamaları bu yüzden şaşkınlıkla karşılanır.
-
Aşırı Tesir: Gerçekleştiğinde tesiri o denli büyük olur ki piyasalar ve beşerler kısa müddette adapte olmak zorunda kalır. Küçük bir kıvılcım dev bir yangına dönüşebilir.
-
Geriye Dönük Öngörülebilirlik: Olay yaşandıktan sonra herkes “aslında bunu görebilirdik” der lakin evvelden kestirim etmek neredeyse imkansızdır. İnsan zihni, geriye dönük olarak her şeyi mantıklı görme eğilimindedir.
-
Nadir Görülme: Kara kuğular sık sık karşımıza çıkmaz bu yüzden şaşkınlık tesiri yüksek olur ve olaylar uzun müddet konuşulur.
Kara kuğu olaylarının finans piyasalarındaki tesiri ve değeri nedir?
Finans piyasaları, kara kuğulardan en çok etkilenen alanlardan biridir. Ani krizler borsada dalgalanmalara yol açar yatırımcıları sıkıntı durumda bırakır ve iktisat istikrarlarını değiştirir. Lakin bu durumun bir hoş tarafı da vardır beklenmedik şoklar, yeni fırsatlar ve yaratıcı tahliller ortaya çıkarabilir. Yani kara kuğular, finans dünyasında hem korkutucu hem de öğretici ve fırsat dolu olabilir.
Kara kuğu tesirine hazırlanılabilir mi?
Tam manasıyla kara kuğu olaylarını evvelden kestirim etmek mümkün olmasa da tesirlerine hazırlıklı olmak mümkün. Risk idaresi, esnek planlar ve çeşitlendirilmiş stratejiler beklenmedik durumlarda işleri kurtarabilir. Ayrıyeten kriz anları, inovasyon ve yaratıcılığı tetikleyerek yeni fırsatlar yaratır. Hasılı kara kuğular, sürpriz olmaktan çıkmasa da onları yönetmeyi öğrenebilir ve fırsata çevirebiliriz.
