Türk spor medyasının kendine has sesi, yorumlarıyla gündem belirleyen, futbolun ruhunu ekranlara taşıyan bir isim: Ufuk Karacan. Onu sadece bir spor spikeri ya da yorumcusu olarak tanımlamak yetersiz kalır. Zira o, mesleğine tutkuyla bağlı, futbolun kültürel ve yapısal sorunlarına cesurca dokunabilen, fikirlerini net ve samimi bir lisanla lisana getiren bir medya işçisi.
Futbolun sırf bir oyun olmadığını, bir kültür, bir lisan ve hatta bir toplum aynası olduğunu savunan Karacan’la yaptığımız bu röportajda, hem kendi seyahatini hem de Türk futbolunun bugününü ve geleceğini tüm açıklığıyla konuştuk. Yayıncılığın değişen tabiatından, toplumsal medyanın tesirlerine; sokak futbolunun kayboluşundan altyapı sıkıntılarına; idare krizlerinden sistemsel dönüşüm muhtaçlığına kadar pek çok mevzuyu, hiçbir filtreye gereksinim duymadan aktardı.
Futbolu seven, düşünen ve daha uygun bir gelecek hayal eden herkes için bu röportaj, yalnızca bir okuma değil; birebir vakitte bir farkındalık daveti.
(Görsel Kaynağı)
+ Röportaja başlamadan evvel sizi daha yakından tanımak isteriz. Futbolla ve yayıncılıkla olan seyahatiniz nasıl başladı, bu iki alan vakitle nasıl iç içe geçti?
– Futbol ve yayıncılıkla olan seyahatim aslında ilkokul birinci sınıfta başladı. Hatırlarsınız, ilkokulda öğretmenler genelde şu soruları sorardı: “Baban ne iş yapıyor?” ve “Büyüyünce ne olmak istiyorsun?” Ben bu soruya her vakit “spor spikeri” karşılığını verirdim ve çok şükür, bu hayalim gerçekleşti.
Bu iki alan –futbol ve yayıncılık– benim hayatımda daima iç içe oldu. Bugün istersem haber sunabilirim, bir tartışma programını da yönetebilirim. Memleket problemlerine ya da kültüre dair yayınlar da yapabilirim. Esasen bir devir kendi kurduğum bir kanal üzerinden bu tıp içerikler de sundum ve hayli beğenildi. Kanalın ismi Yaygara TV idi.
Ancak tüm bu tecrübelerde futboldaki o özel tutkuyu ve adanmışlık hissini hiçbir vakit bulamadım. Zira ben bu tutkuyla doğdum, bu alanın içinde büyüyüp kendimi bu formda geliştirdim. O yüzden yayıncılık seyahatim daima futbolla iç içe ilerledi. Elbette yarının ne getireceğini bilemeyiz, lakin bugün hâlâ tıpkı heyecanla bu yolda ilerliyorum.
+ Türkiye’de futbolun geldiği noktayı nasıl değerlendiriyorsunuz
– Türkiye’de futbolun geldiği noktayı şöyle değerlendiriyorum: Aslında futbol hiçbir yere gelmedi. Hâlâ 1949 yılına ilişkin “Hakem kalitesini artırmamız gerekiyor” manşetlerine rastlıyorum. 1960’larda yaşanan yönetici krizlerinin izlerini bugün de görüyoruz. 1980’lerde tartışılan sorunlar, farklı biçimlerde bugün de karşımıza çıkıyor. Ulusal grup özelinde yaşanan meselelerin ise sadece güncellenmiş versiyonlarıyla karşılaşıyoruz.
Yani futbol, birçok kategoride olduğu üzere Türkiye’de gerçek manada bir ilerleme kaydetmiyor. Elbette vakit zaman 1-2 adımlık ilerlemeler oldu. Örneğin 2000–2010 ortasını bu bağlamda örnek gösterebiliriz. Türkiye, 2000 yılında Avrupa Şampiyonası’nda çeyrek finale çıktı, 2002’de Dünya Kupası’nda üçüncülük elde etti, 2008’de ise Avrupa Futbol Şampiyonası’nda yarı finale yükseldi. Birebir periyotta kulüplerimiz Şampiyonlar Ligi’nde de kayda bedel muvaffakiyetler elde etti.
Ancak bu muvaffakiyetler istikrarlı bir gelişimin değil, orta sıra yapılan ani sıçramaların sonucuydu. Futbolun tartışıldığı bahisler, kültürü ve yapısı ne yazık ki ileriye gitmedi; hatta birden fazla vakit geriye gitti.
+ Toplumsal medya ve YouTube üzere mecraların, futbol yayıncılığının tabiatını nasıl değiştirdiğini düşünüyorsunuz?
– YouTube’a inançla giren birinci spor medyası çalışanlarından biriyim. “İnsanlar daha düzgününü, daha gerçek yayınları hak ediyor” fikriyle bu platformda yer aldım. Fakat ne yazık ki vakitle YouTube da sermayenin tesiriyle televizyon üzere davranmaya başladı. Bilhassa spor kategorisinde bu durum, platformun tabiatını ileriye taşımak yerine sonlu bıraktı.
Yine de bu mecralar futbol yayıncılarını bir noktaya getirdi mi? Evet, katiyetle. Yayıncıların kaşeleri ve bütçeleri arttı. Esasen bu işi yapan beşerler, tabiatı gereği ilgiye biraz yatkındır. Ekrana çıkan biri için ‘Daha çok izleneyim, daha çok konuşulayım’ isteği doğal olarak oluşur. Bu da vakitle kimi yayıncıları inanmadığı şeyleri bile söylemeye, sadece dikkat çekmek için slogan atmaya yöneltti.
Dolayısıyla, başlangıçta büyük umutlarla girdiğim bu mecraların, futbol yayıncılığını daha ileri taşıyacağını düşünüyordum. Lakin geldiğimiz noktada, bu bahiste önemli bir hayal kırıklığı yaşadığımı söyleyebilirim.
+ Toplumsal medyanın futbol üzerindeki tesiri gün geçtikçe daha da artıyor. Sizce artık futbol yalnızca alanda mı oynanıyor, yoksa dijital dünyada da önemli bir rekabet ve baskı var mı? Kulüplerin toplumsal medyadaki algılardan etkilendiğini düşünüyor musunuz?
– Artık futbol yalnızca alanda oynanmıyor. Dijital dünyada da önemli bir rekabet ve baskı ortamı oluşmuş durumda. Bilhassa anların peşindeyiz. Evvelce bir maçı baştan sona 90 dakika izlemek keyif verirken, artık o 90 dakikalık mühletin içindeki sırf birkaç saniyelik bir an, tüm ilgiyi üzerine çekebiliyor.
Sosyal medya bu değişimde belirleyici bir rol oynadı. Yeterli mi, makûs mü tartışılır; fakat bu bir gerçek. Örneğin ben bir tatil devrinde Wimbledon finalini kaçırmıştım. Fakat toplumsal medyada o harika anların derlendiği yaklaşık 10–15 dakikalık bir kesiti izleyerek finalin genel havasını ve heyecanını yakalayabildim. Yani artık her şeyi baştan sona takip etmek değil, öne çıkan anları yakalamak öncelikli hale geldi.
Bu dönüşümün kulüpler üzerindeki tesiri ise beni her vakit şaşırtmıştır. Kulüpler, toplumsal medyada oluşan algılardan ziyadesiyle etkileniyor. Bunu hakikaten anlayamıyorum. Bir kişi bir kulübün idaresine talip oluyorsa, bu sorumluluğu üstlenirken bir planı, bir vizyonu olmalı. Meğer toplumsal medya, fikirlerin derinliğini ya da doğruluğunu değil, anlık hissiyatları yansıtır. Hatta beşerler bazen bir gün sonra kendi paylaşımlarından pişman bile olabiliyor.
Bu kadar süratli akan, değişken bir yapının ürettiği “yığın fikir”lere kulüplerin bu kadar kulak vermesi, yıllardır mana veremediğim bir durum. Elbette toplumsal medyada ortaya atılan birtakım fikirler kulüplerin kusurlu adımlarını gösteriyor olabilir. Bu durumda etkilenmek doğaldır. Lakin değerli olan, kulüplerin bu fikirleri süzgeçten geçirerek, kendi vizyonlarıyla değerlendirmesidir.
Yoksa toplumsal medyanın fikirsel tesiri yalnızca futbola değil, hayatımıza da çok önemli ve bazen olumlu dokunuşlar yapabiliyor. Burada sorun, bu tesirlerin hangi ölçüde dikkate alındığıdır.
+ Sokağa çıktığımızda neredeyse her köşe başında top oynayan çocuklarla karşılaşıyoruz. Fakat profesyonel futbolcu sayısına baktığımızda bu ağır ilgiye karşın tablo epey zayıf. Sizce bu uçurumun temel sebebi nedir?
– Aslında artık sokağa çıktığımızda her köşe başında top oynayan çocuklarla karşılaşmıyoruz. Evvelden karşılaşıyorduk. Bu nedenle, günümüzde profesyonel futbolcu sayısının düşmesi çok da şaşırtan değil. Zira sokaklar azaldı, temas azaldı. Sokakta futbol oynayabilmek için geliştirdiğimiz yaratıcı tahliller artık yok.
Mustafa Denizli Hoca bunu çok hoş tanım eder: Duvar pası üzere, sokakta oynarken yoldan geçen otomobile bile çalım atan çocuklardan bahseder. Ya da engebeli yerde kendini müdafaaya çalışan, refleks geliştiren futbolculardan… Bu çocuklar zarafetiyle, yeteneğiyle, oyun zekâsıyla fark yaratırdı.
Ama ne yazık ki artık o çocuklar yok. Zira sokak kültürü yok oldu. Ve futbol da, işte tam olarak bu eksikliği, yani sokak kültürünün kaybını derinden hissediyor.
+ Spor ortaokulları, spor liseleri ve futbol liselerinin Türk futboluna olan katkısını nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu kurumlarda verilen futbol eğitiminin kalitesini kâfi buluyor musunuz; sizce hangi taraflarda eksiklikler öne çıkıyor?
– Keşke spor ortaokulları, spor liseleri ve futbol liseleri daha da artsa ve bu kurumların eğitim sistemine yerleşmiş bir spor müfredatı olsa. Spor kültürü bu türlü bir temelle gelişse, her şeyin daha hoş olacağına inanıyorum.
Bu kurumlarda verilen futbol eğitiminin kalitesini kıymetlendirecek bir kontrol ya da araştırma yapmadım. Bu yüzden direkt bir yorum yapmam hakikat olmaz. Lakin bugüne kadar bu kurumların fark yaratan, örnek teşkil eden muvaffakiyet kıssalarına çok fazla tanıklık ettiğimizi de söyleyemem. Bu da göz gerisi edilmemeli.
Dolayısıyla bu okulların oyuncu keşfi, meslek planlaması ve yönlendirme süreçlerinin sağlıklı işleyip işlemediği konusunda net bir fikrim yok.
+ TVF Spor Lisesi üzere örneklerde voleybolda önemli muvaffakiyetler görüyoruz. Sizce futbolda neden emsal bir çıkış yakalanamıyor?
– Filenin Sultanları’nın elde ettiği başarıyı kime atfetmeliyiz? Okula mı, federasyona mı, o devirde bir ortaya gelen yetenekli jenerasyona mi? Yoksa bu işe önemli yatırımlar yapan büyük sponsor kuruluşlara mı — örneğin Eczacıbaşı, VakıfBank üzere? Burada yanlışsız bir kıymetlendirme yapabilmek için ölçüyü gerçek koymamız gerekir. Başarıyı yalnızca “bakın, bu okul bu türlü yaptı” diyerek açıklamak, bana nazaran çok eksik olur. Bu mevzuyu sağlıklı biçimde tartışıp, akabinde yanlışsız bir sonuca varmamız lazım.
Futbolda emsal bir çıkışı yakalayabilmemiz için, öncelikle futbolun yöneticilerin oyunu olmaktan çıkması gerekiyor. Bugün Türkiye’de futbolcular, yayıncılar, antrenörler, eğitimciler ve öbür tüm profesyoneller aslında yöneticilere hizmet eder durumda. Pekala yöneticiler neye hizmet ediyor derseniz… Orası biraz muamma; onu söylemeyeyim artık…
+ Türk futbolunda altyapıdan çıkan oyuncu sayısının düşüklüğü sizce eğitim sisteminden mi, kulüp yapılarından mı, yoksa federasyon siyasetlerinden mı kaynaklanıyor? Yoksa bu üçlü yapı ortasında bir uyumsuzluk mu kelam konusu?
– Türk futbolunda öz kaynak sisteminden çıkan oyuncu sayısının düşük olmasının temel nedeni yöneticilerdir. Elbette bu durumun eğitim sistemiyle de bir ilgisi vardır, fakat eğitim sistemini değiştirecek yahut geliştirecek olan da yeniden yöneticilerdir — ve ne yazık ki bu birden fazla vakit onların umurunda değildir.
Kulüp yapılarını güçlendirecek siyasetleri hayata geçirecek olan da yöneticilerdir. Birebir biçimde federasyon siyasetleri da direkt yöneticilerin belirlediği çizgilerle şekillenir. Zira federasyon, delegasyon sistemiyle yönetilir ve bu sistemle seçilir. Yani federasyon liderini belirleyenler, kulüp idareleridir.
Sonuç olarak, tüm bu yapı futbolun yönetici takımının sorumluluğundadır. Futbolun başında, futbolu sevenler değil de, futbolu araç olarak kullananlar yer aldığı sürece, bu alanda rastgele bir bahiste gerçek bir ilerleme kaydetmek ne yazık ki mümkün görünmüyor.
+ Şayet bugün Türkiye’de futbolu yöneten kişi olsaydınız, birinci olarak nereden başlardınız? Hangi sorunu öncelikli görür, tahlil için nasıl bir yol izlerdiniz?
– Eğer bugün Türkiye’de futbolu yöneten kişi olsaydım, işe katiyetle delegasyon sistemini değiştirmekle başlardım. Zira kulüplerin seçtiği bir federasyonun, en azından kimi konseylerinin özgür ve bağımsız hareket edebilmesi ya da kulüplerin taleplerine karşın irade ortaya koyabilmesi pek mümkün değil. Bu gerçeği kabul etmek gerekiyor. Münasebetiyle benim öncelikli olarak çözülmesi gereken sorun olarak gördüğüm bahis budur.
İkinci olarak ise adalet sistemini ele alırdım. Zira Türk futbolundaki en büyük eksiklik, inanç meselesidir. Ne hakemlere güveniyoruz, ne verilen cezalara, ne de bu cezaların uygulanış biçimine… Tahkim sürecine dahi itimat kalmamış durumda.
Bu inanç ortamı sağlanmadan futbolda bir marka kıymeti oluşturmak mümkün değil. Üstelik bu meselelerin birçok tekrar delegasyon sisteminin bir sonucu olarak karşımıza çıkıyor. Kulüplerle federasyon ortasındaki bu bağı dönüştürmeden, Türk futbolunda kalıcı ve yapısal bir ilerleme kaydetmenin imkânsız olduğunu düşünüyorum.
Ben olsaydım, işe tam da buradan başlardım.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
